شاید برخی افراد این چنین تصور کنند که ماه مبارک رمضان، ماهی همچون ماه‌های دیگر سال است و روزه‌داری در این ایام هم فقط نوعی تحمل تشنگی و گرسنگی است، این در حالی است که در فرهنگ و اندیشه اسلامی روزه‌داری نه فقط یک گرسنگی و تشنگی، بلکه مُدلی از سبک زندگی دینی است که آثار و برکات فراوانی را در پیش روی افراد قرار داده و زمینه اصلاح رفتار را در زندگی انسان فراهم می‌نماید. در این نوشتار سعی داریم به مناسبت قرار داشتن در ماه مبارک رمضان به یکی از مهم‌ترین اثرات و کاربردهای ماه مبارک رمضان در اصلاح سبک زندگی دینی اشاره کنیم.

 
مهارت نه گفتن در ماه مبارک رمضان

یکی از مهمترین و اساسی‌ترین تکنیک‌های سبک زندگی دینی و اسلامی که تأکید فراوانی بر آن شده، «مهارت نه گفتن» است، مهارتی که اگر به خوبی تقویت و توانمند سازی شود از شکل گیری بسیار از نواقص و کاستی‌ها در مسیر دست‌یابی به موفقیت و سعادت جلوگیری خواهد کرد، از طرفی اگر به ریشه و علت اساسی مشکلاتی که در طول زندگی برای انسان به وجود می‌آید، دقت و تأمل کنیم متوجه می‌شویم اگر انسان دارای این چنین مهارت و خصوصیت طلایی بود که در مواجه با رویدادهای مختلف زندگی به طور هوشمندانه و صحیح از کلید واژه طلایی «نه» استفاده نماید در لبه پرتگاه هلاکت و نابوی قرار نمی‌گرفت. ماه مبارک رمضان همچون کمپ اصلاح سبک زندگی است که فرصت تحصیل این مهارت راهبردی را در پیش روی افراد قرار می‌دهد.

 
نه گفتن‌های اضطراری و ارژانسی

1-نه گفتن به پرخوری
نوعاً بسیاری از افراد در مواجه با غذاهای لذیذ و خوشمزه هیچ گونه مقاومت و ایستادگی از خود نشان نمی‌دهند، برخی افراد نه تنها در این چنین مواقعی رویکرد صحیح را در پیش نمی‌گیرند، بلکه به بیماری و بلای بسیار خطرناک زیاده‌روی و پرخوری در مصرف نیز گرفتار می‌شوند، این رویه نامیمون و خطرناک علاوه بر اینکه سلامت و صحت جسم افراد را در معرض تهدید و خطر قرار می‌دهد، اثر بسیار مخرب و نامطلوبی بر رفتار و اخلاق افراد بر جای می‌گذارد، باری به هر جهت آموزه‌های اسلامی برای سلامت و صحت انسان‌ها بسیار ارزش و اهمیت قائل بوده و همگان را دعوت به استفاده از «مهارت نه گفتن »و پرهیز از زیاده روی در مصرف نموده است.

در منابع روایی از رسول اکرم(صلی الله علیه و اله) نقل شده است: «المَعِدَةُ بَیتُ کُلِّ داءٍ، وَ الحِمیَةُ رأسُ کُلِّ دَواء؛[1]معده، خانه همه دردهاست و پرهیز، ریشه همه درمان‏ها». عدم زیاده‌روی و اسرف در مصرف موضوعی که به طور جدی در فرهنگ قرآن مورد توجه بوده قرار گرفته است: «کُلُواْ وَاشْرَبُواْ وَلاَ تُسْرِفُواْ إِنَّهُ لاَ یُحِبُّ الْمُسْرِفِینَ»؛[2] بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست نمی دارد». ماه مبارک رمضان روزه‌دار نمونه با امساک از خوردن و آشامیدن در ساعاتی از روز تلاش می‌کند نوع خوراک و تغذیه خود را مدیریت نماید.
 
2-نه گفتن به تنبلی و کسلی
یکی دیگر از بیماری‌های خطرناک و مرگباری که همچون توده‌ای سرطانی سرتاسر زندگی برخی افراد را با خود درگیر کرده بیماری تنبلی و کسالت است. البته تنبلی و کسالت دارای انواع و اقسام مختلفی است، ولی به طور روشن خطرناک‌ترین آنها تنبلی در ارتباط و دوستی با خدای متعال است، برخی افراد به واسطه‌ی همین بیماری نوعاً نماز صبح آنها قضا می‌شود چرا که تنبلی به آنها اجازه نمی‌دهد از رختخواب نرم و راحت جدا شده و در مقابل معبود و خدای مهربانشان سر سجده و تعظیم فرو آورند. در ماه مبارک رمضان با بیدار شدن در سحرگاهان و بهره‌مندی از فیض سحر، تمرین عبودیت و بندگی می‌کنیم و به تنبلی و کسالت در عبادت جواب منفی می‌دهیم و در شب و روزهای ماه مبارک رمضان دست به دعا بر می‌داریم به درگاه الهی مسئلت می‌نمایم: «وَ لَا تَبْتَلِیَنِّی بِالْکَسَلِ عَنْ عِبَادَتِکَ؛[3] در عبادت دچار کاهلیم مگردان‏».مقاومت نکردن در برابر تمایلات شیطانی و شهوانی و آلوده شدن به لذت‌های ناپایدار و بی‌ارزش دنیوی همه و همه از جمله نتایج خطرناک بی‌صبری است که در ماه مبارک رمضان می‌توان با نه گفتن به بی‌صبری زمینه تقویت مهارت صبر را در زندگی فراهم کرد.
 3-نه گفتن به گناه و رذایل اخلاقی
بنا بر آموزه‌های دینی و اسلامی یکی از اهداف و دستآوردهای روزه‌داری می‌بایست به ملکه تقوا و خویشتن‌داری منجر شود، این موضوع به خوبی از آیات الهی قابل استفاده است،[4] و الا روزه‌داری که به این درجه از مهارت و توانایی دینی دست نیافته است به راستی نتوانسته به درجه روزه دار واقعی که تمام اعضا و جوارح او طعم شیرین ضیافت الهی را درک می‌نماید دست یابد، در ماه رمضان، روزه دار نمونه سعی دارد ملکه و مهارت نه گفتن به گناه را در سرزمین وجودی خود نهادینه کند، چراکه این چنین افرادی به خوبی به روایات و رهنمودهایی حضرات معصومین(علیهم السلام) در این خصوص واقف هستند.

در منابع روایی از امام علی(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «الصِّیَامُ اجْتِنَابُ الْمَحَارِمِ کَمَا یَمْتَنِعُ الرَّجُلُ مِنَ الطَّعَامِ وَ الشَّرَابِ؛[5]روزه پرهیز از حرام‌ها است همچنانکه شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى‌کند».  در اهمیت و ارزش نه گفتن و پرهیز از گناه همین بس که این موضوع مهم یکی از راهبردی‌ترین اعمال ماه مبارک رمضان در منابع روایی معرفی شده است: «فَقَالَ یَا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَل؛[6] بهترین عمل در این ماه پارسایى و اجتناب از محرّمات خداست».
 
4-نه گفتن به ناامیدی و یأس
ناامیدی و یأس یکی دیگر از  بیماری‌های بسیار خطرناک و مهلکی است که مانع پیشرفت و سلوک اخلاقی افراد به سوی سعادت و موفقیت می‌شود. شیطان و هم حزبانش همواره تلاش می‌کنند با این ابزار خطرناک انسان‌ها را از درگاه الهی دور نگه داشته و مانع توبه و برگشت آنها به سوی باری تعالی شوند، به این بهانه که گناهان تو آن قدر بزرگ است که کرم الهی هم به آن نمی‌چربد، در واقع این بیماری نوعی سوءظن و بدبینی را نسبت به خدای متعال در وجود انسان به وجود می‌آورد. موضوع خطرناکی که اگر درمان نشود می‌تواند تبعات جبران ناپذیری در زندگی انسان به دنبال داشته باشد، باری به هر جهت ماه مبارک رمضان ماه امیدواری به درگاه الهی است، ماه مبارکی که انسان باید درهای ناامیدی را به روی خود ببندد و روایت امیدواری را با خود زمزمه نماید.

در منابع روایی از  پیغمبر اکرم(صلّی  الله  علیه  وآله  وسلّم) نقل شده است که حضرت فرمودند: «یَقُولُ اللهُ تَبارَکَ وَ تَعالَی فِی کُلِّ لَیْلَ  ٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ ثَلاثَ مَرَّاتٍ؛[7] خداوند در هر شب از ماه رمضان سه مرتبه می‌فرماید: «هَلْ مِنْ سَائِلٍ فَأعْطِیَهُ سُولَهُ؛ آیا درخواست کننده‌ای هست که از من درخواست کند و درخواستش را بگیرد؟ بعد می‌گوید: «هَلْ مِنْ تَائِبٍ فَأتُوبَ عَلَیْهِ هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ فَأغْفِرَ لَهُ؛ آیا کسی هست که توبه کند، تا من به او روی آورم؟ آیا کسی هست که طلب مغفرت داشته باشد، تا من او را ببخشم؟».
 
5-نه گفتن به بی‌صبری و کم ظرفیتی
بی‌صبری و کم طاقتی از جمله رذایل اخلاقی است که انسان را به مناطق ممنوع خطرناکی وارد می‌نماید، تن ندادن به عبودیت و بندگی حق تعالی، که نمود عینی آن را در ماه مبارک رمضان می‌توان در روزه‌خواری و بهانه‌تراشی مشاهده کرد، کم آوردن در برابر بلایا و سختی‌ها و زبان به شکوه و ناسپاسی باز کردن نیز از جمله آثار و نتایج کم صبری است، مقاومت نکردن در برابر تمایلات شیطانی و شهوانی و آلوده شدن به لذت‌های ناپایدار و بی‌ارزش دنیوی همه و همه از جمله نتایج خطرناک بی‌صبری است که در ماه مبارک رمضان می‌توان با نه گفتن به بی‌صبری زمینه تقویت مهارت صبر را در زندگی فراهم کرد.

پی‌نوشت‌ها:
[1].طب النبی صلى الله علیه و آله و سلم، ص19.
[2]. سوره مبارکه اعراف، آیه31.
[3]. الصحیفة السجادیة، ص96.
[4]. سوره مبارکه البقرة آیه ۱۸۳. «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا کُتِبَ عَلَیکُمُ الصِّیامُ کَما کُتِبَ عَلَى الَّذینَ مِن قَبلِکُم لَعَلَّکُم تَتَّقونَ؛[]ای افرادی که ایمان آورده‌اید! روزه بر شما نوشته شده، همان‌گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد؛ تا پرهیزکار شوید».
[5]. بحار الانوار(ط-بیروت) ج 93، ص 294 ، ح 21.  
[6].الأمالی( للصدوق)، ص95.
[7]. بحار الأنوار:  ج 93، ص338، ح7.