یکی از واژه‌های پرشمار در قرآن کریم، واژه «شیطان» است. شیطان از «شطن» به معنای دور شده از خیر است؛ و به هرکس که القای انحراف کند، اطلاق شده و به انسآن‌های بدکار و دور از حق نیز گفته می‌شود. در آموزه‌های اسلامی ‌شیطان، پایه گذار نافرمانی و گناه، دشمن قسم خورده انسان، وسوسه کننده دائمی ‌انسان، زیبا جلوه دهنده بدی‌ها و زشتی‌ها معرفی شده است. قرآن کریم به انسآن‌ها یادآور می‌شود که به همان میزان که وعده‌های الهی حق است؛ وعده‌های شیطان، پوچ و فریبنده است.
 
این کتاب آسمانی شیطان را دشمن دیرینه انسان بر می‌شمرد و از انسآن‌ها می‌خواهد که او را دشمن بگیرند، در غیر این صورت، شیطان آنان را فریب خواهد داد. نکته مهم آن است که شیطان در فریب انسان، زبردست است و به گونه‌ای انسان را می‌فریبد که دوست و همراه شیطان می‌شود. او در مرحله اول القای وسوسه می‌کند اگر در مرحله اول توانست فردی را به وسوسه بیندازد، مراحل بعدی را پیگیری می‌کند. مرحله دوم با انسان تماس می‌گیرد و در قلب او فرو رفته و در روح او می‌ماند، شیطان پس از آنکه موفق می‌شود در روح و جان فردی سکنا گزیند، با او پیمان دوستی بسته و او را عضو حزب خود قرار می‌دهد: و أولئک حزب الشیطان؛ و به راحتی سرپرست او می‌شود.
 
 البته باید دانست که فلسفه وجود شیطان و وسوسه‌های او، ایجاد چند راه پیش روی انسان و قدرت انتخاب و آزمایش اوست و انسان با اختیار خود می‌تواند از سلطه شیطان جلوگیری کند و یا مقدمات سلطه شیطان را بر خویش فراهم سازد، چرا که تسلط او تنها بر کسانی است که او را به سرپرستی خود برگزیدهاند و فرمان شیطان را به جای فرمان خدا، گردن نهاده‌اند. گرچه سخن درباره شیطان بسیار است.
 
اگر کسی بگوید ما که شیطان را نمی‌شناسیم و او را نمی‌بینیم، از کجا بفهمیم که قدم جای گام شیطان می‌گذاریم؟ در جواب می‌گوییم: باید شیطان را از وسوسه‌هایش شناخت. وسوسه‌های شیطانی شامل هر کاری است که از حدود الهی فراتر رفته و به ورطه افراط و تفریط برسد. نقل شده است شخصی به نام طارق، تصمیم گرفته بود تا از همسرش جدا شده و زندگی زاهدانه و راهبانه ای داشته باشد. امام صادق (علیه السلام) به او فرمود: یا طارق، إن هذا من خطوات الشیطان؛ ای طارق، این از گام‌های شیطان است. سخت‌ترین زمان برای پیروان شیطان، زمانی است که شیطان در جواب کسانی که در قیامت به او اعتراض می‌کنند و او را مسئول گمراهی خویش می‌شمارند.
 

 [راه‌های نفوذ شیاطین در انسان]

 ماه رمضان فرصت مناسبی است تا بیش از پیش شیطان و راه‌های نفوذ شیاطین در انسان را بشناسیم و این ماه را سرآغاز مبارزه با او در طول سال بدانیم. اولین قدم بستن راه‌های نفوذ شیطان بر انسان است چنانکه شهید محراب، آیة الله دستغیب درباره شرایط پناه بردن به خدا از شر شیطان، تمثیل گویا و زیبایی بیان می‌نمود. ایشان می‌فرمود: «اگر همراه خود غذایی که باب میل سگ است داشته باشید، حتی در صورتی که آن را از چشم او پنهان کرده و مثلا در پارچه‌ای پیچیده باشید، سگ گرسنه با حس بویایی و شامه تیزی که دارد، به دنبال شما راه می‌افتد، چرا که گرسنه است و غذای باب میل خود را نزد شما می‌یابد. در این حالت اگر ده‌ها بار هم او را برانید و بر سرش فریاد برآرید، دست از تعقیب شما برنمی‌دارد. دل انسان هم از همین زاویه مورد توجه شیطان است. کسی که صفات زشتی نظیر حب جاه، مقام دوستی، شهرت طلبی، حب دنیا، قدرت طلبی، حسادت، بخل و... را در دل خویش جای داده است، درون خود را به چراگاه شیطان تبدیل کرده است و مادام که این صفات زشت را در دل دارد، اگر هزاران بار هم به زیان «أعوذ بالله من الشیطان الرجیم» بگوید، نتیجه ای ندارد، زیرا به زبان شیطان را می‌راند و در عمل، او را به مهمانی دل خویش دعوت کرده و برایش سفره گسترده است. برای رهایی از شر شیطان که «عدو مبین» است باید آن صفات زشت را از دل خود بیرون ریخت». در فرازی از دعای روزهای ماه رمضان چنین می‌خوانیم:
 
«اللهم صل على محمد و آل محمد و أعذنی فیه من الشیطان الرجیم و همزه و لمزه و نفثه و نفخه و وسوسته و تثبیطه [و بطشه] وکیده و مکره و حبائله و خدعه و أمانیه و غروره و فتنه و شرکه و أحزابه و أتباعه و أشیاعه و أولیائه ..» خدایا، بر محمد و آل او درود فرست و پناهم ده در این ماه از شیطان رانده شده و اشاره اش و چشمک زدنش و فیدن و دمیدنش و وسوسه و تعویق انداختنش و ضربه و نیرنگ و حیله‌اش و دام‌هایش و فریب‌هایش و دروغ‌هایش و گول‌هایش و فتنه‌اش و شبکه‌های دامش و همراهانش و پیروانش و دنباله‌ها و دوستان و شریکانش و همه اسباب حیله و کیدش. امام علی بن الحسین علیهما السلام می‌فرماید: خدایا، مرا عمر عطا کن مادام که عمرم صرف طاعت تو بشود. اگر بناست زندگی‌ام چراگاه شیطان گردد، مرا هرچه زودتر به سوی خود ببر، پیش از آنکه دشمنی سخت تو به من رو آورد، یا خشمت بر من استوار گردد. پس، از مکر شیطان به خدا پناه می‌بریم و با آگاهی از احکام الهی از وسوسه‌های او دوری گزینیم و شیطان را از کودکی، به فرزندانمان معرفی و نقش او را بیان نماییم.
 
منبع: فرصت‌های از ماه خدا، محمدمهدی فجری، صص 149-138، مؤسسه بوستان کتاب، قم، چاپ أول، 1393