توجه به حقیقت معنای قرآن کریم

حضرت امام خمینی (رحمة الله علیه) ضمن بزرگ‌ شمردن قرآن، همواره آن را در ظاهر و باطن حفظ می‌کرد. یکی از نزدیکان ایشان می‌‌گوید: «گاهی به دلایلی قرآن‌‌هایی را در کیف دستی به محضر امام می‌‌بردیم. در دفعات اولیه اتفاق افتاد که بدون توجه، قرآن را نیز همراه با چیزهای دیگر از کیف بیرون آورده، روی زمین می‌گذاشتیم. امام که مراقب بودند، می‌فرمودند: «قرآن را روی زمین نگذارید!» و بلافاصله دست‌ شان را جلو می‌آوردند، آن را می‌گرفتند و روی میز می‌گذاشتند.»(1)
 
از مرحوم علامه سید محمدحسین طباطبایی(رحمة الله علیه) و نیز مرحوم شهید مرتضی مطهری(رحمة الله علیه) نقل شده که وقتی مرحوم آیت‌الله شیخ محمد‌تقی آملی در نجف اشرف مشغول تحصیل بود، یک شب به‌ خاطر خستگی به بالشی که پشت سرش بود، تکیه داد و قرآن تلاوت کرد. فردا خدمت استاد اخلاقش مرحوم آیت‌الله میرزا علی‌آقا قاضی رفت. استاد بی‌ مقدمه فرمود: «موقع تلاوت قرآن، خوب نیست که به بالش تکیه دهید.«(2)
 
حضرت آیت‌الله شیخ محمدتقی آملی(رحمة الله علیه) می‌فرمود که من در بحث فقه آیت‌الله سید علی‌آقا قاضی; شرکت می‌کردم. روزی از ایشان سؤال کردم (آن روز هوا بسیار سرد بود): «با خواندن قرآن‌ کریم آفاق برای عده‌ ای باز می‌شود و غیب و اسرار برای آن‌ها تجلّی می‌کند؛ در حالی که ما قرآن می‌خوانیم و چنین اثری نمی‌بینیم!» مرحوم قاضی مدت کوتاهی به چهرۀ من نظر کرد و سپس فرمود: «بلی؛ آن‌ها قرآن ‌کریم را تلاوت می‌کنند و با شرایط ویژه، رو به قبله می‌ایستند، سرشان پوشیده نیست، کلام‌الله را با هر دو دست‌ شان بلند می‌کنند و با تمام وجود به آن‌ چه تلاوت می‌کنند توجه دارند و می‌فهمند جلوی چه کسی ایستاده‌ اند؛ امّا تو قرآن را قرائت می‌کنی، در حالی که تا چانه‌ ات زیر کرسی رفته‌ ای و قرآن را روی زمین می‌گذاری« آیت‌الله شیخ محمد‌تقی آملی(رحمة الله علیه) می‌گفت: «بلی؛ من همین‌ طور قرآن می‌خواندم و زیاد به قرائت آن می‌پرداختم؛ مثل این‌ که مرحوم قاضی با من و مراقب و ناظر وقت قرائتم بوده است. بعد از این ماجرا با تمام وجود به سویش شتافتم و ملازم جلسه‌ هایش شدم.»(3)
 

توجه به حقیقت معنا

قاری قرآن تنها به تدبر در فهم معنی ظاهر اکتفا نکند؛ بلکه سعی کند تا حقیقت معنی بر او روشن شود. پس چون به آیه‌ای رسد که مشتمل بر صفات الهی است، مثل: «وَهُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ» یعنی: او شنوا و بیناست. سوره شورى/11 یا مثل: «هُوَ اللَّهُ الَّذِی لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ الْمَلِکُ الْقُدُّوسُ السَّلَامُ الْمُؤْمِنُ الْمُهَیْمِنُ الْعَزِیزُ الْجَبَّارُ الْمُتَکَبِّرُ»؛ اوست خدای یکتایی که غیر او خدایی نیست سلطان مقتدر عالم، پاک از هر نقص و آلایش، منزه از هر عیب و ناشایست، ایمنی ‌بخش، نگهبان جهان و جهانیان، غالب و قاهر با جبروت و بزرگوار منزه و پاک از هر چه بر او شریک پندارند. سوره حشر/23. در معانی این اسماء و صفات نیکو تأمل کند تا شاید که اسرار آن‌ها بر او منکشف گردد.
 
و چون به آیاتى رسد که ذکر افعال الهی در آن‌ها شده مانند خلقت آسمان‌ها، زمین‌ها، ملائکه، ستارگان، کوه‌ها، حیوانات، نباتات، ابر، باد، باران و غیر این‌ها، پس عظمت و جلال الهی را یادآورد و در هر فعلی، فاعل آن را ملاحظه کند. و چون به آیه‌ای رسد که مشتمل بر وصف بهشت یا دوزخ یا غیر این‌ها از احوال آخرت است، متذکر این گردد که آنچه در این عالم است از نعمت‌ها و بلاها در پیش نعمت و بلای آخرت قدر محسوسی ندارد. پس از آن، به عظمت خدا پی برد و در دل از غیر او منقطع شود تا خداوند او را از عقوبات آن عالم نجات بخشد و به نعیم و لذات آن برساند.
 
و چون به احوال انبیاء و آن چه برایشان وارد شده از ایذای امت و قتل و ضرب ایشان رسد، متذکر بی‌نیازی و استغنای الهی گردد و رهنمون به این نکته گردد که اگر همه ایشان با امت‌هایشان هلاک می‌شدند، به قدر ذره‌ای در ملک او اثری ظاهر نمی‌شد و چون به آیه‌ای رسد که بیان نصرت و یاری اهل حق در آن است، متذکر قدرت الهی و علو حق او گردد و همچنین در جمیع آیات وعده و وعید و امر و نهی.(4)
 

رفع موانع فهم قرآن

تلاوت ‌کننده قرآن خود را از آن چه مانع فهم معانی قرآن است، نگاه دارد و آن موانع چند امر است که به چند نمونه اشاره می‌‌شود: یکی جمود بر تفسیر ظاهر قرآن است. دیگری صرف همت و ذهن و فهم خود در تحقیق حروف و مخارج آن و سایر اموری که متداول میان قاریان است؛ زیرا همه تأمل را مقصور بر این کردن، مانع از فهمیدن معانی آن است. مانع سوم، اصرار بر گناهان ظاهری و باطنی و پیروی از شهوات است که باعث تاریکی دل و محرومی‌از کشف اسرار حقایق و تابیدن انوار معارف حقه است.(5)
 

تکلّم با پروردگار

قرآن کریم نامه پروردگار است و راه انس با او، خواندن نامه اوست، زیرا به فرمایش امام صادق ـ علیه السّلام ـ : خداوند خود را در کلامش به مردم نشان داده است(6)
 
تلاوت قرآن کریم، مسیر هدایت و تکامل معنوی را هموار می‌سازد. زیرا به وسیله ی قرائت و تلاوت قرآن کریم، با اوامر و نواهی و دستورات خدا آشنا شده و سعی می‌کند به آن چه فرموده است عمل کند و از آن چه نهی کرده است، دوری جویید. مؤمنان راستین قرائت و تلاوت قرآن کریم را مقدمه ی عمل می‌دانند. امام صادق ـ علیه السّلام ـ تلاوت راستین را عبرت گیری از قرآن کریم، گردن نهادن به اوامر و عمل کردن به احکام آن می‌دانند.(7) قرآن کریم هدایت ویژه خود را مخصوص تقوا پیشگان می‌داند.(8)
 
این پروا پیشگان آراسته به صفتی چون شب زنده‌داری، خشوع در عبادت، صبر در سختی‌ها، عفو و گذشت، امانت‌داری و ... شاکر نعمت‌های الهی هستند.(9)
 
تلاوت کننده‌ی قرآن کریم، با خواندن این صفات و تفسیرشان در روایات امامان ـ علیهم السّلام ـ آراسته شدن به این خصال را طلب می‌کند.
 
تصمیم بر ترک گناهان: انسان در پرتوی تلاوت قرآن کریم ، لذّت فهم آیات آن را می جشد و هنگام مواجهه با موانع فهم قرآن کریم، بر رفع آن عزم خود را مصمم می کند. یکی از اساسی ترین موانع فهم قرآن کریم، آلوده بودن دل انسان به زنگار گناه است، بنابراین انسان با تلاوت قرآن کریم از گناه نیز دوری می کند.
 
استجابت دعا: انس دائم با قرآن کریم، برای قاری، شرافتی را فراهم می‌آورد و به حرمت این همنشینی و رفاقت، نیازهای معیشتی و مادّی او را بر طرف می کند. امام صادق ـ علیه السّلام ـ از قول خداوند می‌فرماید: « هر کس به جای درخواست از من، به ذکر من مشغول شود به او بالاترین مقداری را می بخشم که به هر که از من درخواست نماید می‌دهم.(10)
 
عامل نورانیّت: تلاوت قرآن کریم، باعث نورانیّت انسان و ملکوتی شدن او می‌شود؛ رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در سفارشی به ابوذر می‌فرماید: « علیک بتلاوه القرآن و ذکر الله کثیراً فانّه ذکرٌ لک فی السماء و نورٌ لک فی الارض؛ بر تو باد به تلاوت قرآن و زیارت در یاد خدا، زیرا تلاوت قرآن باعث یاد تو در ملکوت و مایه نورانی شدن تو در زمین است.« (11) شفا بخشی و شفاعت و ده‌ها کارکرد دیگر می‌تواند از جمله فوائد و کارکرد قرائت و تلاوت قران کریم باشد.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. مصطفی وجدانی، سرگذشت‌های ویژه از زندگی امام خمینی;، ج ۵، ص ۶۹.
2. علی‌اکبر دیلمی، انس با قرآن، ص ۶۲.
3.  صادق حسن زاده، اسوۀ عارفان، ص ۲۶ ـ ۲۵.
4. جامع السعادات، ج 3، ص 372 و 373 7
5. جامع السعادات، ج 3، ص 374. 8
6.  مکارم شیرازی، ناصر، همان، ج 11، ص 402.
7. طباطبایی، محمد حسین، تفسیر المیزان، بیروت، مؤسسه الاعلمی، 1417ه‍ ، ج اوّل، ص262.
8.  آیه: بقره: 2/2ملاحظه فرمایید .
9. برای آشنایی با صفات پروا پیشگان رجوع کنید به نهج البلاغه، خطبه 193.
10. نقی پورفر، ولی الله، پژوهشی پیرامون تدبر در قرآن، انتشارات اسوه، 74.
11. جوادی آملی، عبدالله، تفسیر تسنیم، مرکز نشر اسراء، چاپ دوّم، 1379، ص248.
 
منابع:
بلاغ/ انس علما با قرآن
دانشنامه اسلامی/ آداب تلاوت قرآن
بیتوته/ فواید تلاوت قران چیست؟