مقدمه:

نماز از عبادات است و به اتفاق تمامی مذاهب اسلامی، توقیفی است؛ بنابراین اضافه کردن و یا کم کردن چیزی از آن با استناد به روایاتی ضعیف، جایز نیست؛ ائمه اهل‌بیت (علیهم‌السّلام)، به پیروان خود به منظور حفظ سنت جدشان دستور ترک آمین را داده‌اند.

و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) یکی از دو ثقلی هستند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیروی و اطاعت بی قید و شرط از آن‌ها را بر همه مسلمین واجب کرده است؛ قال سالت ابا عبدالله (علیه‌السّلام) اقول اذا فرغت من فاتحة الکتاب آمین؟ قال لا. 

علما و بزرگان اهل‌سنت در جواز و یا عدم جواز گفتن آمین با یکدیگر اختلاف دارند و حتی از هر کدام از ائمه اربعه اهل‌تسنن چندین قول در این‌باره نقل شده است که خود این نشانگر عدم تمامیت روایاتی است که درباره آمین نقل شده است.


حرمت گفتن آمین در نماز بعد از سوره حمد
حرمت گفتن آمین

گفتن این ذکر (آمین) در نماز بعد از سوره حمد حرام است و علاوه بر حرمت تکلیفی حرمت وضعی را هم بدنبال دارد یعنی نماز هم به این واسطه باطل خواهد شد .

این حرمت وضعی و تکلیفی بدان جهت است که ذکر این کلمه دعا نیست بلکه بدعتی است که از زمان خلیفه دوم باب شده و به نماز اضافه گردیده است و سنیان تعبدا و اتباعا نسبت به کسی که نمی تواند شارع باشد (خلیفه دوم ) این عمل را انجام می دهند و این بدعتی است آشکار و کلامی است بی معنی و قصد دعا هم در آن نیست.
 
معنای لغوی آمین
کلمه آمین به مد الف و یا امین بر وزن فعیل، اسم فعلی است به معنای (اجابت کن) و یا نزد برخی از لغویین چنین ترجمه شده (باید همین گونه باشد) هنگامی که در زبان عربی می گویی (آمین) برای این آمین گفتن مصدری است و آن (تأمین است) امن یأمن تأمینا که باید به تشدید خوانده شود .
 
حکم فقهی گفتن آمین در نماز
این کلمه همان کلمه ای است که اهل سنت پس از اتمام سوره حمد در نماز می خوانند که در حرمت ، استحباب و یا وجوب ذکر این کلمه "آمین" در بین فقهای شیعه و سنی اختلاف است که به ذکر جزئیات این اختلاف می پردازیم .
 
نظریه اهل سنت (وجوب)
در کتابهای سنیان آمده است که آمین گفتن سنتی است وجوبی و نقل شده که متفق علیه امامان سه گانه آنان است که ذکر آن بعد از سوره حمد برای امام جماعت و کلیه مأمومین و شخصی که نماز را به فرادی می خواند واجب شمرده شده.
 
نظریه اهل سنت (استحباب)
ولی امام دیگر اهل سنت یعنی (مالک) گفته است که این عمل مستحب است و سنت واجبه ای نیست که امامان سه گانه برای آن اتفاق دارند.
 
اجماع مذاهب اربعه بر جواز و مطلوبیت ذکر آمین
 ائمه چهارگانه سنیان بر این عقیده اند که ذکر آمین علاوه بر جواز ، مطلوبیت نیز داشته و موجب رضای بیشتر معبود است و آنان بر این مطلب اجماع کرده اند.
 
نظریه مکتب اهل بیت علیهم السلام (شیعه)
اما در این گذر اصحاب مکتب اهل بیت علیهم السلام و شیعه آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم نظری متفاوت دارند.

آنچه از کلمات آنان ظاهر است ، آنان می گویند که ذکر این کلمه (آمین) در نماز بعد از حمد ممنوع است و برخی  از آنان  این منع را ، منع تکلیفی و برخی دیگر علاوه بر منع تکلیفی منع وضعی و بطلان نماز را هم افزوده اند یعنی علاوه بر حرمت ذکر این کلمه در نماز ، موجب بطلان نماز هم می شود .
 
لیکن از برخی فقهای امامیه نقل شده است که ذکر این کلمه حرام نیست و نماز را نیز باطل نمی کند (مانند بقیه دعاها در نماز ) و عده ای از آنان گفته اند این ذکر حرام است و موجب بطلان نماز می شود.

مثلا سید محمد کاظم طباطبایی یزدی در عروه الوثقی می گوید : از موارد باطل کننده نماز ذکر عمدی کلمه آمین بعد از اتمام سوره حمد است.

در صورتی که ضرورتی مانند تقیه در میان نباشد و فرقی نیست در اینکه این ذکر را بلند بگوید یا آرام و یا اینکه گوینده ذکر آمین امام جماعت باشد یا مأموم در جماعت باشد و یا آنکه ذکر را در نماز فرادی بگوید .
 
جواز ذکر آمین در سایر جایگاههای نماز الا بعد از سوره حمد
 اما آیا در غیر این جایگاه انسان می تواند بقصد دعا این ذکر را بگوید مثلا در قنوت نماز؟ در جواب باید گفت که بله در جایگاه دعا اشکالی ندارد همانگونه که در تقیه هم جایز است انسان این ذکر را بگوید .

حکم آمین گفتن بعد از حمد
رادیو قرآن عربستان حدیثى از پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله به دین مضمون نقل کرد: هر گاه امام جماعت در پایان سوره حمد «غَیْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لاَ الضّٰالِّینَ» مى‌گوید، ملائکه آسمان «آمین» مى‌گویند .

و هر کس به نحوى «آمین» بگوید که صدایش را تا صف جلو نماز جماعت بشنوند، تمام گناهان گذشته‌اش آمرزیده مى‌شود و راویان حدیث را نیز «عبداللّٰه بن عمر و ابوهریره» گفته‌اند. آیا این حدیث نزد فقهاى شیعه نیز اعتبارى دارد یا خیر؟

به چند دلیل این حدیث نزد فقهاى شیعه اعتبارى ندارد:

1. از امامان معصوم علیهم السلام روایتى بر تأیید گفتن «آمین» بعد از «وَ لاَ الضّٰالِّینَ» نمى‌یابیم، بلکه دستور به ترک آن داده‌اند؛ امام صادق علیه السلام به جمیل مى‌فرماید:

«إذا کنت خلف امام فقرأ الحمد و فرغ من قراءتها فقل أنت «الحمدللّٰه رب العالمین» و لاتقل آمین»؛ هنگامى که پشت سر امام جماعت ایستاده‌اى و او سورۀ حمد مى‌خواند و آن را به اتمام رسانید بگو:

«اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ رَبِّ الْعٰالَمِینَ» ولى «آمین» نگو(1)

2. امام صادق علیه السلام گفتن «آمین» بعد از «وَ لاَ الضّٰالِّینَ» را از یهود و نصارى مى‌داند.

3. اجماع علماى شیعه در این باره با مستند قرار دادن روایات از امامان معصوم علیهم السلام بر بطلان نماز [در صورت گفتن «آمین»] فتوا داده‌اند.

افزون بر آن چه گذشت تکلیف ما در نماز خواندن سورۀ قرآن و قرآن بودن آیات مى‌باشد و حتى [به قول برخى از فقها] اگر آیات به قصد دعا، خوانده شوند، نماز باطل است(2) و اگر هنگام قرائت سورۀ حمد در نماز قصد دعا نماید، نمازش باطل است.

از طرفى، احادیثى که اهل تسنن براى جواز آمین گفتن به آن تمسک مى‌کنند، جعلى و ساختگى مى‌باشد و راوى آن (ابوهریره) به اعتراف و اقرار بزرگان اهل تسنن (خلیفۀ دوم)، انسان دروغ‌گویى بوده است.

؛ چنان‌که عمر بن خطاب بر ضد ابوهریره شهادت داد که او دشمن خدا و مسلمانان است و او را خیانتکار دانسته و او را ده هزار دینار جریمه و ملزم به پرداخت آن کرد و او را از حاکمیت بحرین کنار گذاشت.(3)

روایت مذکور (غیرمعتبر بودن ابوهریره) در منابع اهل تسنن نیز آمده است.(4)

 
نتیجه
به هر حال گفتن این ذکر (آمین) در نماز بعد از سوره حمد حرام است و علاوه بر حرمت تکلیفی حرمت وضعی را هم بدنبال دارد یعنی نماز هم به این واسطه باطل خواهد شد .

این حرمت وضعی و تکلیفی به واسطه آن است که ذکر این کلمه دعا نیست بلکه بدعتی است که از زمان خلیفه دوم باب شده و به نماز اضافه گردیده است و سنیان تعبدا و اتباعا نسبت به کسی که نمی تواند شارع باشد.

(خلیفه دوم ) این عمل را انجام می دهند و این بدعتی است آشکار و کلامی است بی معنی و قصد دعا هم در آن نیست .

اولاً: نماز از عبادات است و به اتفاق تمامی مذاهب اسلامی، توقیفی است؛ بنابراین اضافه کردن و یا کم کردن چیزی از آن با استناد به این روایات ضعیف جایز نیست.

ثانیاً: ائمه اهل‌بیت (علیهم‌السّلام)، به پیروان خود به جهت حفظ سنت جدشان دستور ترک آمین را داده‌اند و اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) یکی از دو ثقلی هستند که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) پیروی و اطاعت بی قید و شرط از آن‌ها را بر همه مسلمین واجب کرده است.

ثالثاً: علما و بزرگان اهل‌سنت در جواز و یا عدم جواز گفتن آمین با یکدیگر اختلاف دارند و این نشانگر عدم تمامیت روایاتی است که درباره آمین نقل شده است؛ چنانچه پیش از این اشاره شد.

پی نوشت:
1) شیخ حر عاملى، وسائل الشیعه، ج 6، ص 67
2) . ر. ک: همان؛ شیخ طوسى رحمه الله، التهذیب، ج 2، ص 75؛ حضرت امام خمینى، توضیح المسائل، ص 155، مسئله 1130
3) ر. ک: علامه حلى، منتهى المطلب، ج 1، ص 281
4) محمد بن سعد، طبقات الکبرى، ج 4، ص 335.

منابع:
https://hawzah.net/fa/Book/View/45428/53295
https://fa.wikifeqh.ir/
* این مقاله در تاریخ 1402/1/10 بروز رسانی شده است.