رمز موفقیت در زندگی

صله رحم

شمیم الهی که به مشام اهل دل می‎رسد، انبان‎‎های محبت را به شانه می‎گیرند و از این کوی به آن کوی و از این سوی به آن سوی، می‎روند و دلی می‎جویند، تا دوستی‎های‎شان را نثار او کنند و تا که شاید تحفه‎های‎شان پیشکش قربانگاه یار شود.

آن دل که محمدی (صلی‎الله‎علیه‎وآله‎وسلم) شد سزاوار است که گام در گام او نهد، به شیوه او رفتار کند، چون او سخن بگوید و از هرچه او پرهیز می‎کرد بهراسد، گرچه پیامبر رحمت «لاینطق عن الهوی»1 و تمام سخنانش نیست مگر«وحی یوحی»2 و کسی را یارای رسیدن به آن مقام نیست؛ اما یاور اگر مدد کند، دامنش آورم به کف.

آن روز مردمان خدا را نمی‎شناختند، پیامبر آنان را هدایت کرد و از گمراهی رهانید و جاهلیت و نادانی را برانداخت» او آمد تا با دلیل‎‎های روشن سخن گوید و آنان را با نشانه‎‎های الهی، از هر کردار ناپسند بیم دهد و به‎سوی کار‎های نیکو و رفتار نیک فراخواند.

آری می‎توان محمدی شد لیکن همت اویس قرن می‎طلبد وگوشه چشم جانان.
  اگر در ملاحظه پیدایش دین اسلام نکته بین باشی، خواهی یافت: این حبل ربوبی، برای پیوند دوباره پیمان‎‎های گسسته شده خدا و انسان آمده است.

برای اتمام منش‎‎های والای انسانی به انسان عطا گردیده.

برای پاسداشت دوستی‎ها و عاطفه‎ها آمده است.

امیر مؤمنان در این رابطه می‎فرمایند: «آن روز مردمان خدا را نمی‎شناختند، پیامبر آنان را هدایت کرد و از گمراهی رهانید و جاهلیت و نادانی را برانداخت» او آمد تا «با دلیل‎‎های روشن سخن گوید و آنان را با نشانه‎‎های الهی، از هر کردار ناپسند بیم دهد و به‎سوی کار‎های نیکو و رفتار نیک فراخواند»3

می‎سزد که شریعت اسلامی را دین دوستی‎ها و مهربانی‎ها و پیوند‎ها نامید. اما نه دوستی‎‎های به فراموشی سپرده شده و مهربانی‎‎های خاک خورده و پیوند‎های نخ‎نما! باید که دل‎ها را شست و سر بر آورد و اسلام را همان‎گونه که هست در دل اندیشه نهاد.

اگر به صفحات کتاب شریعت بنگریم، رشحات مهربانی بر سر و روی انسان می‎ریزد، اما آن‎قدر دل‎ها زنگار گرفته که این رشحه‎ها را نمی‎یابد.

به نیازمندان و بیچارگان و درماندگان تصدق کنید و بزرگان و کهترانتان را بزرگ دارید و از بستگان‎تان دلجویی کنید.

در لابلای منشور شریعت نظاره کن! آیا جز مهربانی و دوستی، خواهی یافت؟ «هل الدین الا الحب؟»4

الکلام؛ روی سخنم با آنانی است که پدر و مادر، خواهر و برادر و خانواده را بوسیده و کنار گذاشته‎اند و با افتخار از این جدایی، یاد می‎کنند و خود را قهرمان میدان گسست‎ها و شکست‎ها می‎شناسانند.

بیایید با خود آشتی کنیم و «محمدی» باشیم تا شاید «محمدی» در میان ما باشد و ما را از آتش فتنه‎های‎مان ر‎ها سازد «و ما کان الله لیعذبهم و انت فیهم»5

حتما خطبه شعبانیه را شنیده‎اید! گویا این خطبه، سخنرانی پیامبر گرامی اسلام است که در واپسین روز‎های شعبان و شاید در سال‎های آخر عمر با برکت حضرتش ایراد شده است، خطبه‎ای سراسر مهربانی و شفقت که رسول رحمت برای میهمانان خدا بیان فرموده‎اند.

حضرت ختمی مرتبت در دو فراز از این خطبه به دلجویی از بستگان سفارش می‎فرمایند. نخست آن مجال که می‎فرمایند: «آن‎گاه که گرسنه و تشنه می‎شوید به یاد گرسنگی و تشنگی روزی بیفتید که از فرط نگرانی، آدمی از برادرش می‎گریزد و از همسر و فرزندانش نیز.» حال که دل‎های شما مالامال از معنویت و عطوفت شده «به نیازمندان و بیچارگان و درماندگان تصدق کنید و بزرگان و کهترانتان را بزرگ دارید و از بستگان‎تان دلجویی کنید.»

و در فرازی دیگر فرموده‎اند: «زبان‎های‎‎تان را در کام فرو دارید و دروغ و بهتان و شماتت را به دور اندازید، چشم‎‎های خود را از آن‎چه نباید ببینید به زیر افکنید و گوش‎های‎‎تان را نیز از آن‎چه نباید بشنوید، بسته دارید. با یتیمان مردم، مهربان باشید تا به یتیمان‎‎تان مهربانی کنند.»

«ای مؤمنان در این ماه، خوش‎رو باشید تا جواز گذر از پل صراط را که همه گام‎ها بر روی آن لرزانند برای شما صادر کنند. به زیر دستان‎‎تان سخت نگیرید تا در روز حساب، حساب‎‎تان آسان باشد. شر خویش برگیرید تا خدای بزرگ خشم خویش از شما باز دارد » و دگر بار یتیمان را سفارش کرده و فرمودند: «هر آن‎کس که از بستگان خویش در این ماه دلجویی کند، خدا او را به رحمت ویژه‎اش نائل سازد، در آن روزی که خدا را ملاقات کند و هر آن‎کس که  بستگان خویش را دل نجوید و برنجاند، خدا رحمت خویش از او دریغ دارد در آن روزی که از همه روزها، محتاج‎تر است. »   

مرحوم علامه طباطبایی روایتی را از پیامبر گرامی اسلام نقل می‎کنند که حضرت فرمود: «صِلوا ارحامکم فانه ابقی لکم فی حیات دنیاکم و خیر لکم فی حیات آخرتکم» یعنی از بستگانتان دلجویی کنید که آن سبب مانایی شما در زندگی دنیای‎تان می‎شود و همچنین بهتر است برای شما در سرای عقبایتان.
 

دلجویی از بستگان از منظر قرآن

صله‎رحم؛ سنت حسنه‎ای است که قرآن کریم مکرر به آن سفارش فرموده است. از امام صادق (علیه‎السلام) پرسیدند: مراد از آیه 21 سوره رعد «و الذین یصلون ما امرالله به ان یوصل» چه‎کسانی هستند؟

حضرت پاسخ فرمودند: مراد از آن‎چه خدا امر به پیوستن آن فرموده است، خویشاوندان توست و چه‎بسا در آیه 25 همان سوره که می‎فرماید: «الذین یقطعون ما امر الله به ان یوصل»، منظور از کسانی‎که می‎شکنند دستور خدا را در مورد آن‎چه خداوند فرمان به پیوند آن داده است و خداوند آنان را مورد لعن و نفرین قرار داده، کسانی باشند که در برنامه زندگانی خود بستگان را کنار گذاشته‎اند.

مشابه این مطلب در سوره بقره آیه 27 نیز آمده است.و در روایت دیگری از امام صادق (علیه‎السلام)6 از نخستین آیه سوره نساء که می‎فرماید: «و اتقوا الله الذی تسائلون به والارحام» سؤال شد، حضرت در پاسخ فرمودند: «مراد از ارحام خویشاوندان مردم است» که در آیه به جهت قرار گرفتن در کنار تسائلون، به بزرگداشت و تعظیم آنان نیز اشاره کرده است.

علامه طبرسی در مجمع البیان گفته است: این آیه دلالت بر وجوب صله‎رحم می‎نماید.

و همچنین آیات دیگری بر وجوب و اهمیت صله‎رحم فی الجمله دلالت دارند مانند آیات شریفه 83 بقره، 36 نساء، 151 انعام، 23 اسراء که به نیکویی کردن و دلجویی از پدر و مادر و نزدیکان اشاره دارد.
 

دلجویی از بستگان در احادیث

احادیث بسیاری نیز به ضرورت دلجویی از بستگان تأکید تمام کرده و مکررا به صله‎رحم توصیه می‎کند.

در ذیل همان آیه شریفه سوره نساء که در سطور پیشین گذشت، مرحوم علامه طباطبایی روایتی را از پیامبر گرامی اسلام نقل می‎کنند که حضرت فرمود: «صِلوا ارحامکم فانه ابقی لکم فی حیات دنیاکم و خیر لکم فی حیات آخرتکم» یعنی از بستگانتان دلجویی کنید که آن سبب مانایی شما در زندگی دنیای‎تان می‎شود و همچنین بهتر است برای شما در سرای عقبای‎تان.7

مرحوم علامه مجلسى (رحمت‎الله‎علیه) در مورد (فان ذلک من الدین) می‎گوید: دلجویی از خویشاوندان، از چیزهایى است که خداوند در قرآن به آن دستور داده است
 

آثار اجتماعی صله‎رحم

و معلوم است که از آثار صله‎رحم، مواسات و مهربانی با یکدیگر است. این مواسات و مهربانی، موجب ماندگاری اجتماع است و مضافا از اعمال نیکی شمرده می‎شود که در آخرت نیز به آن اجر و مزد تعلق می‎گیرد.

در روایت دیگری در کافی از امام باقر (علیه‎السلام) نقل شده است که رسول گرامی اسلام فرمودند: «اوصى الشاهد من امتى و الغائب منهم و من فى اصلاب الرجال و ارحام النساء الى یوم القیامه، ان یصل الرحم و ان کانت منه على مسیره سنه فان ذلک من الدین.»

جابر بن عبدالله انصاری از امام باقر (علیه‎السلام) نقل مى کند که امام (علیه‎السلام) فرمود:رسول خدا (صلی‎الله‎علیه‎وآله‎وسلم) فرمودند سفارش می‎کنم آن‎که از امت من که اکنون حاضر و شاهد و یا غائب است و آنانى را که در صلب مردان و در بطن مادران‎شان هستند تا روز قیامت که صله‎رحم کنند و از بستگان دلجویی کنند، اگرچه لازم باشد برای این دلجویی یک سال راه روند، زیرا صله‎رحم جزو دین است.

مرحوم علامه مجلسى (رحمت‎الله‎علیه) در مورد (فان ذلک من الدین) می‎گوید: دلجویی از خویشاوندان، از چیزهایى است که خداوند در قرآن به آن دستور داده است.
 

راه‎‎های گوناگون صله‎رحم

 

1- بذل جان

فردی را می‎شناسم که یکی از کلیه‎‎های خودش را به برادرش اهدا کرد و اکنون بیش از 30 سال است هر یک با یک کلیه زندگی می‎کنند، البته این‎گونه صله‎رحم خیلی خاص است و توقعی نمی‎رود کسی تا این اندازه بذل جان کند، لیکن باید در گوشه ذهن ما باشد؛ چنان‎چه لازم شد شبی از خواب خود بزنیم تا مشکل یکی از بستگان‎مان، حل شود، این کار را انجام دهیم و این نیز بذل جان است.

در وسائل الشیعه از پیامبر گرامی اسلام نقل شده که فرمودند: هر کس با بذل جان و مال، صله‎رحم کند خدای بزرگ به او اجر صد شهید خواهد داد.

یکی از بهترین دلجویی‎ها و دستگیری‎ها از بستگان، دفع شر از آنان است، یعنی هم خود انسان به آنان شر نرساند و هم مانع شرور دیگر شود، به قول معروف اگر نوش نیستیم نیش نباشیم، غیبت آنان را نکنیم، به آنان بهتان نزنیم، از آنان سعایت نکنیم، دل آنان را نشکنیم و...
 

2- بذل مال

  امیرالمؤمنین در خطبه 142 نهج‎البلاغه می‎فرمایند: کسی‎که خدا مالی به او بخشیده، لازم است از بستگان خویش دستگیری کند.  
 

3- کمک فکری

مناسب است انسان در کنار بذل جان و مال، مشاور فکری مناسبی برای خویشاوندان بوده و گاهی سنگ صبور آنان شود و اگر کوتاهی از آنان در امر دین، مشاهده کرد، آنان را راهنمایی کند و بداند مطابق دستور شرع مقدس، قطع رحم جایز نیست، اگرچه آن‎ها در پاره‎ای از اعتقادات، با ما اختلاف داشته باشند.

باید مطابق موازین آنان را ارشاد کند و در این صله‎رحم، خود و فرزندانش از انحرافات مصون باشند و الا باید صله‎رحم را به‎گونه‎ای به‎پا دارد که این‎گونه مشکلات در کنار آن حادث نشود و چه‎بسا کمک فکری و عاطفی او را به مسیر صحیح بازگرداند.

باید دانست بسیاری از اختلافات مردم، به‎خاطر بی‎مهری و فخر فروشی و حسادت و این‎گونه مسایل پدید می‎آید که عمده آن‎ها با کمک عاطفی التیام می‎یابد.

حضور در غم و شادی و تشییع جنازه و عروسی و شادی‎ها و غم‎ها، کمک عاطفی محسوب می‎شود و همه از مصادیق بارز صله‎رحم است. امیرالمؤمنین می‎فرمایند: «صِلوا ارحامکم و لو بالتسلیم» حتی با یک سلام می‎توانید از بستگان دلجویی کنید.

در پایان این بخش از سخن باید گفت: یکی از بهترین دلجویی‎ها و دستگیری‎ها از بستگان، دفع شر از آنان است، یعنی هم خود انسان به آنان شر نرساند و هم مانع شرور دیگر شود، به قول معروف اگر نوش نیستیم نیش نباشیم، غیبت آنان را نکنیم، به آنان بهتان نزنیم، از آنان سعایت نکنیم، دل آنان را نشکنیم و...

امام صادق (علیه‎السلام) از امام سجاد (علیه‎السلام) نقل می‎کند که فرمود: «اِیّاک وَ مصاحَبَهَ القاطِعِ لرَحِمِهِ فَانَّهُ وَجَدتُهُ مَلْعونا فی کتابِ اللهِ فی ثَلاثِ مَواضعَ»8 از مصاحبت قاطع رحم، حذر کن که او را سه‎بار در کتاب خدا ملعون و بریده از رحمت خدا یافته‎ام.
 

آثار صله‎رحم

مطابق روایاتی که وارد شده، صله‎رحم آثاری دارد که در ذیل به آن‎ها اشاره می‎شود، البته باید دانست؛ آثار وضعی و مشهود و انعکاس نهادینه‎سازی صله‎رحم در جامعه، به‎طور طبیعی می‎تواند برخی از موارد زیر باشد، در عین‎حال خدای بزرگ برای احیای این سنت نبوی، مزد‎های سرشاری در نظر گرفته که انسان نباید از آن منافع صرف‎نظر کند.

1- روزی فراوان

2- طول عمر

3- اخلاق نیکو

4- پاکی اعمال

5- دفع بلا

6- آسانی حساب

7- آبادی شهرها

در خاتمه این نکته شایان ذکر است، همان‎گونه که صله‎رحم آثار فراوان معنوی و مادی دارد، قطع رحم می‎تواند تأثیر عکس داشته باشد مثلا در روایت وارد شده که قطع رحم «یخرب الدیار»، قطع رحم باعث تخریب شهر‎ها می‎شود، در صورتی‎که صله‎رحم موجب آبادانی شهر‎ها می‎شود.

امام صادق (علیه‎السلام) از امام سجاد (علیه‎السلام) نقل می‎کند که فرمود: «اِیّاک وَ مصاحَبَهَ القاطِعِ لرَحِمِهِ فَانَّهُ وَجَدتُهُ مَلْعونا فی کتابِ اللهِ فی ثَلاثِ مَواضعَ»8 از مصاحبت قاطع رحم، حذر کن که او را سه‎بار در کتاب خدا ملعون و بریده از رحمت خدا یافته‎ام .
 
پی‎نوشت‎ها
1- سوره نجم، آیه 4
2- سوره نجم، آیه 5
3- الحیات، ج2، ص35
4- آیا دین به‎جز دوستی، چیز دیگری هست؟
5- انفال، آیه 33، «وَ مَا کانَ اللّهُ لِیعَذِّبَهُمْ وَ أَنتَ فِیهِمْ وَ مَا کانَ اللّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یسْتَغْفِرُونَ»: تا آن‎گاه که تو در میان‎شان هستی، خدا عذاب‎شان نکند و تا آن‎گاه که از خدا آمرزش می‎طلبند، نیز خدا عذاب‎شان نخواهد کرد.
6- اصول کافی، ج2، ص150
7- المیزان، ج4، ص147
8- سفینه البحار، ج1، ماده رحم.