10 بهمن 1388 / 14 صفر المظفر 1431 / 30 ژانویه 2010

تحصن روحانيان درمسجد دانشگاه تهران به اوج خود رسيد و بيش از2000تن ازآنان دراين مكان متحصن شدند. كميته استقبال ازحضرت امام خميني اعلام كرد: “ نظربه اينكه دولت ايران با فرود يك فروند هواپيماي ارفرانس موافقت كرده است. حضرت امام ساعت9صبح روزپنجشنبه 12بهمن وارد تهرا خواهند شد.” اين كميته ازمردم خواست كه درمسيرحركت حضرت امام ازميدان آزادي تا ميدان انقلاب براي استقبال ازايشان اجتماع كنند. همچنين صبح اين روزفرودگاه مهرآباد و ديگرفرودگاههاي كشور بازشد و اعلام گرديد كه ازسپيده دم تا غروب آفتاب فرودگاهها بازند ولي درساعات شب تعطيل مي‎شوند.

كتابخانه مجلس بطور رسمي گشايش يافت و زيرنظريوسف اعتصامُ المُلك آغاز به كاركرد. كتابخانه مجلس با حدود16500جلد كتاب خطي و بيش از15000جلد كتاب چاپي و مجموعه نسبتاً كاملي ازنشريات اَدواري ازكتابخانه‎هاي مهم و معتبرايران بشمارمي‎رود. ازگرانبهاترين گنجينه‎هاي كتابخانه مجلس مجموعه‎هاي اسناد است و ازجمله مهمترين اين اسناد، نامه‎ها، فرمانهاي مربوط به مشروطيت ايران است. ازديگربخشهاي درخورتوجه كتابخانه مجلس مجموعه نقاشي‎ها و عكسهاي تاريخي است كه آثاركمال الملك درآن ميان جايگاه ويژه‎اي دارد.

آمريكا در طول جنگ، بارها با حمايت تبليغاتي و تسليحاتي خود از عراق، سعي در روحيه بخشي به رژيم بعث بود. اقدامات آمريكا عليه جمهوري اسلامي ايران، به موازات افزايش پيش‏روي نيروي ايران در مواضع عراقي‏ها با هدف جلوگيري از پيروزي ايران و شكست عراق تشديد شده و گسترش مي‏يافت. آمريكا در طول جنگ بارها اطلاعات فوق‏العاده محرمانه‏اي را كه از مراكز استراتژيك ايران توسط ابزارهاي جاسوسي به دست مي‏آورد در اختيار عراق قرار مي‏داد و رژيم بعث را به حمله به تأسيسات اقتصادي و حياتي ايران تشويق مي‏نمود. آمريكا طي سال‏هاي 1361 تا 1366، معادل يك و نيم ميليارد دلار تجهيزات الكترونيكي، انواع ماشين آلات، دستگاه‏هاي حساس و رايانه‏هاي فوق‏العاده قوي در زمينه توليد سلاح‏هاي شيميايي، موشكي و هسته‏اي را به دولت عراق فروخت. در طول جنگ، شركت‏هاي آمريكا به طور قانوني و غيرقانوني، نوعي فن‏آوري را در اختيار دولت عراق قرار داده بودند كه اين كشور را قادر مي‏ساخت تا برنامه‏هاي ساخت پيشرفته‏ترين جنگ افزارهاي نظامي را ادامه دهد.

آيت‏اللَّه سيدضياءالدين علامه فاني اصفهاني در حدود سال 1290 ش (1330 ق) در اصفهان و در خانداني عالم به دنيا آمد. وي در نوجواني بر اثر عشق وافر به تحصيل به فراگيري علوم اسلامي پرداخت و پس از آن به فعاليت‏هاي سياسي و اجتماعي دست زد. فعاليت‏هاي ايشان از قبيل: انتشار هفته نامه نداي دين در اصفهان در دوران دكتر مصدق، مبارزه با بهائيان، پيوستن به جرگه فداييان اسلام و نيز سخنراني‏هاي آتشين عليه دستگاه حاكم و انتقاد از اوضاع زمان از جمله فعاليت‏هاي آيت اللَّه علامه فاني در اين دوران بود. اين فعاليت‏ها عكس‏العمل رژيم را به دنبال آورد و با فشارهايي كه به ايشان وارد گرديد وي در 37 سالگي مجبور به مهاجرت به عتبات عاليات شد. علامه فاني در نجف از دروس خارج آيات عظام: سيد عبدالهادي شيرازي، سيد محسن حكيم، سيد محمود شاهرودي و سيد ابوالقاسم خويي و ديگران استفاده برد واز آنان اجازه اجتهاد و روايت گرفت. وي در نجف بر اثر ملازمت و تماس دائم با محقق فرزانه، آقابزرگ تهراني و استفاده از محضر او، در فنون كتابشناسي و رجال موفق به نوشتن آثار ارزشمندي گرديد. استاد علامه، پس از ده سال توقف در نجف به اصفهان بازگشت و به انجام امور ديني و حل مشكلات مردم همت گماشت. از آيت اللَّه علامه فاني اصفهاني آثار متعددي بر جاي مانده كه برخي از آن‏ها از اين قرارند: تفسير ضياء، تحقيق كتاب الوافي در شانزده جلد و تحقيق مجمع الرجال در هفت جلد. استاد علامه فاني اصفهاني سرانجام در دهم بهمن 1377 ش برابر با 14 شوال 1419 ق بر اثر شدت بيماري در 87 سالگي چشم از جهان فروبست و پس از تشييعي باشكوه، در جوار مزار علامه مجلسي به خاك سپرده شد.

پس از آن كه جرج بوشِ پسر، رييس جمهور وقت آمريكا پس از بارها اظهارات مداخله‏جويانه، طي سخنان رسمي، تصويري ستيزه‏گر و نظامي‏گرا از رفتار آتي اين كشور در عرصه فعاليت‏هاي بين‏المللي ترسيم كرد، به طور گستاخانه‏اي جمهوري اسلامي ايران را تهديد نمود. وي جمهوري اسلامي را در زمره كشورهاي محور شرارت توصيف نمود و ايران، عراق و كره شمالي را به حمله نظامي تهديد كرد. بوش اضافه كرد كه اين كشورها، يك محور شرارت را تشكيل داده‏اند كه صلح جهاني را تهديد مي‏كند. بوش و مقامات كاخ سفيد با ادعاهاي گوناگون تلاش مي‏كردند تا نقش جمهوري اسلامي ايران را در تحولات افغانستان مخرب جلوه داده و از اين طريق، زمينه و ذهنيت منفي را در شرايط حساس منطقه براي جهانيان به وجود آورند. اين ادعاهاي پوچ رييس جمهور آمريكا، با واكنش شديد مسؤولان عالي رتبه نظام اسلامي مواجه گرديد و با رد سخنان بوش، اظهارات او را بي‏اساس خواندند.

«مروان ثاني» ملقّب به مروان حِمارآخرين سال حكومت خود با ابومسلم خراسان سردارايراني عهد عباسيان به جنگ برخاست. مروان حمارپس ازشكست به مصرگريخت اما دراين سرزمين بدست يكي ازطرفداران بني عباس به قتل رسيد.

« اِبن شدّاد» فقيه، قاضي و تاريخ نگارشيعي درگذشت. او ابتدا درعلوم قرآني دانش اندوخت و بعد ازسالها شاگردي درحديث و تفسيراستادي برجسته شد. ابن شدّاد مدتي درمدرسه نظاميه بغداد تدريس كرد سپس به حج رفت و هنگام بازگشت درشام مورد توجه صلاحُ الدّين ايّوبي قرارگرفت و به درخواست او كتابي درباره جهاد و آداب احكام آن نوشت. ازآثارارزشمند وي كتاب«اَلنَّوادِرُ السُّلطانيّه» را مي توان نام برد كه منبعي مهم درباره شرح و حال و جنگهاي صلاحُ الدّين ايوبي است.

محمد بن ابي بكر ابن ابي قَحافه، يكي از ياران وفادار امام علي(علیه السلام) بود كه مادرش، اسماء دختر عُمِيس پس از ابوبكر با امام علي(علیه السلام) ازدواج كرد. او از كودكي در دامان علي(علیه السلام) تربيت شد و به شايستگي، مهر علي در دلش جاي گرفت. از اين رو، وي از حواريّون و اصحاب خاصِّ آن حضرت شد و مورد عنايت ويژه‏ي امام قرار داشت. محمد در جنگ جمل در ركاب اميرالمؤمنين بود كه از جانب امام به حكومت مصر انتخاب شد. امّا مردم مصر از دَرِ نيرنگ با او وارد شده و در اين هنگام، سپاه معاويه به فرماندهي عمروعاص بر مصر تاخت در حالي كه مردم مصر، عليه او شورش كردند. جنگ شديدي روي داد تا اين كه لشكر محمد بن ابي بكر رو به ضعف نهاد. سرانجام، محمد دستگير و به فجيع‏ترين وجهي به شهادت رسيد. او علاوه بر شجاعت و شهامتِ زايدالوصفي كه داشت، از علم و درايت و فهم و فراست و زهد و عبادتِ فوق‏العاده‏اي برخوردار بود. اميرالمؤمنين علي(ع)، چون خبر شهادت محمد بن ابي بكر را شنيد، سخت بي‏تابي نمود و چندين بار در خطبه‏هاي خويش، وي را به اين صفات مي‏ستود.

ابوالمحاسن بهاءالدين مشهور به ابن شدّاد در سال 539 ق در موصل به دنيا آمد و در دوران كودكي قرآن را حفظ كرد. سپس علومي چون حديث، تفسير و قرائت قرآن را فراگرفت و در اين رشته‏ها مهارت بسيار يافت. ابن شداد بعد از طي اين مراحل، در مدرسه‏ي نظاميه‏ي بغداد، به تدريس پرداخت و در همين دوران بود كه ابن خلكان، مورخ مشهور مسلمان، از محضر درس وي بهره‏هاي بسيار بُرد. ابن شداد پس از چندي، براي كسب دانش بيشتر به سرزمين‏هاي مختلف اسلامي سفر كرد و هنگامي كه به شام رسيد، كتابي را كه درباره‏ي جهاد و آداب و احكام آن نوشته بود به صلاح‏الدين ايوّبي هديه كرد. دوستي بين ابن شدّاد و صلاح‏الدين ايوبي همچنان ادامه يافت و او همچون مشاور و مورخ، در تمام سفرها به خصوص در جنگ‏هاي معروف صليبي، همراه صلاح الدين بود. اين دوستي موجب شد كه ابن شداد بتواند شرح مستند وقايع دوران صلاح الدين ايوبي را بنويسد. يكي از همين نوشته‏ها - كه بي‏شك اهميت بسياري در زمينه‏ي تاريخ نگاري دارد - كتاب النّوادِرُ السُّلطانيه نام دارد. همچنين دَلايِلُ الاحكام در احاديث فقهي در چهار جلد و العَصا درباره‏ي حضرت موسي(ع) از ديگر آثار اوست. ابن شداد در 93 سالگي درگذشت.

ملامحمدمحسن بن شاه مرتضي كاشاني، حكيم، محدث، مفسر، متكلم، عارف و شاعر در كاشان متولد شد. او پس از فراگيري دوره‏ي مقدمات، از محضر دو استاد بزرگ عهد خود در شيراز به نام سيد ماجد صادقي بحراني و ملاصدراي شيرازي بهره گرفت. ملامحسن كاشاني پس از مدتي به تَشرَّف دامادي ملاصدرا رسيد و عنوان فيض را برگزيد. تأليفات او را تا 200 اثر ذكر كرده‏اند كه از مهم‏ترين آن‏ها مي‏توان به تفسير صافي، نوادِرُالاخبار، الوافي، الانوار و الاسرار و كتاب علمُ اليقين اشاره كرد. هم چنين ملامحمد باقر مجلسي (صاحب بحارالانوار)، سيد نعمت‏اللَّه جزايري، قاضي سعيد قمي، ملامحمد صادق و... و ده‏ها عالم فاضل، از جلمه شاگردان فيض كاشاني مي‏باشند. ملامحسن در 1091 ق در 84 سالگي در كاشان بدرود حيات گفت و در همان شهر به خاك سپرده شد.

آيت اللَّه حاج شيخ محمدتقي بجنوردي، عالمي شهير و فقيهي باتقوا بود. او از حاكمان و دنياداران دوري مي‏گزيد و در ميان مردم جايگاهي بس رفيع داشت. گفته‏اند، نمازها را با تأنّي بسيار مي‏خواند و در آن‏ها سوره‏هاي بزرگ را قرائت مي‏نمود. آيت اللَّه بجنوردي مجالس با شكوهي در منزل خود براي بزرگداشت و تجليل از حضرت امام حسين(علیه السلام) و اقامه‏ي مراسم عاشورا برپا مي‏كرد، كه هم‏چنان بيش از يك قرن است كه ادامه دارد و هر ساله برپا مي‏شود. اين عالم عامل، كه آثار و بركاتي از ايشان ديده شده است، پس از فوت، در حرم مطهر رضوي(علیه السلام) ، در نزديك درگاه ورودي به مسجد گوهرشاد مدفون گرديد.

گاندي رهبر ملّي و مردمي هندوستان و بنيانگذاراستقلال هند بدست يك جوان متعصب هندو ترور شد. گاندي فارغ التحصيل رشته حقوق ازانگلستان بود و مدتها دراِفريقاي جنوبي رهبري هنديان مبارزرا به عهده داشت. گاندي درنتيجه مبارزات خود با دولت انگلستان و رهبري مردم محروم هند به مهاتما يعني داراي روح بزرگ معروف شد. مهاتما گاندي به علّت مبارزه مستمرشعاريامرگ يا استقلال درسال1922به6سال زندان محكوم شد و درپايان اين دوره اسارت، سياست مبارزه منفي را عليه انگلستان مطرح ساخت و خود پيشاهنگ اين مبارزه شد. گاندي با اين شيوه مبارزه ضربه سختي برپيكراقتصادي انگلستان وارد آورد. داستان تجربيات من ازآثارگاندي است. اين كتاب شرح حال گاندي به قلم خود اوست.

كويت به استقلال رسيد. براساس قرارداد منعقدشده ميان نماينده انگلستان و اميركويت شيخ عبدالله السّالِم اَلصَّباح، كويت مختارشد با هركشوري كه مايل است روابط اقتصادي برقراركند. گفتني است كه درسال 1961همزمان با استقلال رسمي كويت دولت عراق اين كشور را ازايالتهاي عراق دانست و درسال1990ميلادي آن را اشغال كرد. نيروهاي عراقي بعد ازچند ماه خاك كويت را ترك كردند.

جان ميلْتون، شاعر بزرگ قرن هجدهم انگلستان، در سي‏ام ژانويه 1608م در لندن به دنيا آمد. او از كودكي به شعر و ادبيات علاقه‏اي ويژه پيدا كرد و در 21 سالگي اولين اثر مشهور خود را به نام سرود تولد مسيح(ع) سرود. وقايع دوران زندگي ميلتون او را به شدت آزار مي‏داد به طوري كه تصميم گرفت عليه بيدادگري قيام كند. ميلتون از سي سالگي وارد مبارزات شديد سياسي عليه پادشاه و استبداد و براي دفاع از آزادي قلم و بيان شد و اين مبارزه را بيست سال ادامه داد. با اين حال اين مبارزات به هدف مطلوب او نيانجاميد و او خسته و رنجور، گوشه انزوا گزيد و به خلق آثار هنري خويش پرداخت. در اين حال بود كه بر اثر نوشتن و مطالعه زياد، بينايى چشمان خود را از دست داد و با آغاز دوباره استبداد، سوزناك‏ترين اشعار خود را به نظم درآورد. ميلتون در سال 1660م، كور و خسته و نوميد، اثر جاويدانش با نام بهشت گمشده را سرود. وي در اين اثر، داستان عصيان شيطان در برابر خدا و سرگذشت آدم و حوا را به منظور توجيه مشيت الهي نسبت به بشر باز مي‏گويد. اين اثر، يكي از بزرگ‏ترين حماسه‏هاي منظوم جهان به شمار مي‏رود و از لحاظ استحكام كلام، در ادبيات انگليس بي‏نظير است، به طوري كه ميلتون را پس از شكسپير، در رديف اول قرار مي‏دهد. ويژگي شعر ميلتون، در استحكام، صراحت و ظرافت آنهاست. تعادل و تركيب شعر با موضوع و هماهنگي آن دو با هم با پيچيدگي‏هاي اوزان، در تمامي آثار ميلتون به چشم مي‏خورد. ميلتون، شعر آزاد را با چنان استحكام و صراحت و ظرافتي مي‏سازد كه هيچ يك از معاصرانش به آن دست نيافته‏اند. اشعار مختلف او، ادراك بي‏نظيرش را در پيچيدگي‏هاي اوزان خوش‏آهنگ نشان مي‏دهد. آهنگي كه از تعادل ساختمان و تركيب استادانه شعر با بيان موضوع، اعم از خطابه‏نويسي يا داستان‏پردازي، حاصل مي‏شود. نثر ميلتون نيز بسيار فصيح و استوار است و هنر نمايشي او نيز در حد قابل قبولي قرار دارد. نفوذ عظيم ميلتون در آثار نويسندگان انگليسي و آلماني نيز به خوبي ديده مي‏شود. به طور كلي، شعر ميلتون، ثمره وقوف كامل او بر ادبيات يوناني و لاتيني است كه بر اثر استعداد و نبوغ خاص شاعر، به ادبيات انگليسي مي‏پيوندد و با آن تكامل مي‏يابد. ميلتون آثار ديگري نيز دارد كه بهشت بازيافته، روح شادمان و روح اندوهناك نيز از آثار معتبر جهان به شمار مي‏روند. جان ميلتون سرانجام در هشتم نوامبر 1674م در شصت‏وشش سالگي درگذشت، در حالي كه هرگز نتوانست آن‏چه را مي‏خواست، به چشم ببيند.

لوئيچي گالواني فيزيك‏دان و رياضي‏دان ايتاليايى در 30 ژانويه سال 1737 در ايتاليا به دنيا آمد. وي ابتدا در علم طب فارغ التحصيل شد، ولي علاقه او به فيزيك به قدري بود كه يكسره از طب دست برداشت و به فيزيك پيوست. گالواني به سبب تحقيقاتش در علم جراحي و كالبدشكافي، شهرت فراوان دارد و در پرتو مطالعات وسيع خود به پيشرفت‏هاي قابل ملاحظه‏اي در زمينه كشف علل تحريك اعصاب نائل شد. وي در تحقيقات خود در اين زمينه به وجود الكتريسيته در بافتِ بدنِ موجود زنده پي برد. او اين مطلب را به صورت يك اصل علمي بيان نمود و جايگاه مهمي در تحقيقات علمي يافت به طوري كه امروزه اصطلاحات متعددي در الكترونيك به نام گالواني مي‏باشد. لوئيچي گالواني سرانجام در 27 فوريه سال 1798 در 61 سالگي درگذشت.

هايْنْريش هايْنِه اديب معروف آلماني، در اول ژوئيه سال 1797م در يك خانواده يهودي در آلمان به دنيا آمد. تولد او در زماني واقع شد كه سربازان ناپلئون بر آلمان تسلط يافته بودند؛ بدين جهت زندگي هاينريش از ابتدا بين آلمان و فرانسه تقسيم شد. وي در جواني بر اثر فشارهايى كه به يهوديان در آلمان وارد مي‏شد به پاريس رفت و در آن شهر اقامت گزيد. هاينه در 16 سالگي نخستين شعر خود را سرود و از آن پس وارد عرصه شعر و شاعري گرديد. ناكامي‏هاي عاطفي هاينه در طول زندگي، باعث شد تا او بزرگ‏ترين اثر ادبي خود و يكي از شاه‏كارهاي شعري جهان يعني قطعه معروف "اينتر متسو" را به وجود آورد. هاينه با آنكه نه مورخ بود و نه فيلسوف، آگاهي شگرف و پيش‏بيني خاص نسبت به اوضاع اجتماعي داشت و در نوشته‏هايش از نيروي نهفته‏اي كه در قعر وجود هر آلماني جاي داشت و آينده آلمان را تهديد مي‏كرد، خبر مي‏داد. اين ادراك و هشياري ذاتي هاينه درباره امور اجتماع، به كشمكشي وجداني درباره بي‏عدالتي‏ها و به مبارزه‏اي اجتناب‏ناپذير مبدل شد و او را به استفاده از هجو و انتقاد واداشت. هاينه پس از چند سال اقامت در آلمان، اين سرزمين را ترك كرد و براي هميشه در فرانسه سكونت يافت. هاينه شاعري رمانتيك بود و تار و پود حياتش، از عشق و غم ساخته شده بود، به طوري كه شايد هيچ شاعري در اين باره به پاي هاينه نرسد. بيسمارك، صدر اعظم آلمان، با همه دشمني كه با طرز فكر هاينه داشت، او را بزرگ‏ترين شاعر غزل‏سراي آلمان مي‏خواند. هم‏چنين در خارج از آلمان نيز اشعار هيچ شاعر آلماني به اندازه اشعار هاينه ترجمه نشده است. هاينريش هاينه را برجسته‏ترين مظهر ظرافت و ذوق در ميان شعراي آلمان ناميده‏اند و از لحاظ نغمه‏سرايي، هيچ شاعري به قدرت او نمي‏رسد. از هاينه آثار متعددي بر جاي مانده كه ترانه‏ها در چهار جلد، تصاوير سفر در چهار جلد، رُمانس‏ها و اعترافات از آن جمله‏اند. هاينريش هاينه سرانجام در سي‏ام ژانويه 1856م در 59 سالگي درگذشت.

آدولف هيتلر صدراعظم مستبد آلمان در سال 1925م حزب ناسيونال سوسياليست معروف به حزب نازي را كه به تعصب شديد نژادي مشهور شد، تأسيس كرد. اين حزب در انتخابات سال 1930م، 107 كرسي از پارلمان آلمان موسوم به رايشْتاگ را به دست آورد. هيتلر از اين پس درصدد برآمد تا در انتخابات رياست جمهوري آلمان نيز شركت كند. اما در اين انتخابات، هينْدِن‏بورگ، رئيس جمهور وقت پيروز شد و هيتلر نفر دوم گرديد. با اين حال، هيتلر تلاش خود را براي پيروزي در انتخابات پارلماني تابستان 1932م متمركز ساخت و در اين دوره، مقام اول را به دست آورد. با وجود پيروزي نازي‏ها در انتخابات، هيندن‏بورگ از تعيين هيتلر به صدراعظمي آلمان خودداري كرد و ادامه اين كشمكش به انحلال رايشتاگ و تجديد انتخابات در ششم نوامبر 1932م انجاميد. نازي‏ها اين بار آراء كمتري به دست آوردند ولي مقام اول خود را در ميان احزاب ديگر حفظ كردند و هيندن‏بورگ علي‏رغم ميل باطني خود، روز سي‏ام ژانويه 1933م، حكم صدراعظمي هيتلر را امضا كرد. هيتلر از آن پس قدرت را در آلمان به دست گرفت و حكومت ديكتاتوري خود را آغاز كرد. با مرگ هيندن‏بورگ در اوت سال بعد، هيتلر مقام صدر اعظمي و رياست جمهوري را در هم ادغام كرد و خود را رهبر اين كشور ناميد. وي با ايجاد سازمان مخوف امنيتي با نام مخفف اِس اِس و تأسيس شكنجه‏گاه‏هاي بزرگ، مخالفان خود را روانه اردوگاه‏هاي كار اجباري كرد. هيتلر برنامه‏ريزي متمركز براي كشور جهت به سامان آوردن امور متشتّت آلمان پس از جنگ جهاني اول را عملي ساخت و با نظارت قاطع بر توليد و توزيع، از آلمانْ كشوري نيرومند و پيشرفته از لحاظ صنعتي پديد آورد. از طرف ديگر با گسترش صنايع نظامي، هيتلر، خدمت زير پرچم را اجباري كرد و شروع به مسلح نمودن سربازان نمود. اين ديكتاتور قدرت طلب و زورگو، در پي به دست آوردن سرزمين‏هاي بيشتر، جنگ جهاني و خانمانسوز دوم را به راه انداخت و ميليون‏ها انسان را قرباني اهداف نژاد پرستانه خود كرد. سرانجام با شكست آلمان و متحدانش از نيروهاي متفقين آدولف هيتلر دست به خودكشي زد و به جنايات ننگين خود خاتمه داد. (ر.ك: 4 اوت)

موهنداس كرام چاند معروف به مهاتْما گاندي معمار استقلال هندوستان در 12 اكتبر 1869م در سواحل غربي هند به دنيا آمد. وي فارغ التحصيل رشته حقوق از انگلستان بود و مدتي نيز در بمبئي به كار وكالت پرداخت. گاندي در سال 1907م به افريقاي جنوبي رفت و طي هفت سال اقامت و كار وكالت در آنجا، رهبري نهضت مبارزه با تبعيضات نژادي در افريقاي جنوبي را در دست گرفت. وي در سال 1915م به هند بازگشت و پس از عضويت در حزب كنگره هند، به رهبري آن انتخاب شد. در اين زمان، گاندي به عنوان يك رهبر مردمي، مبارزه سياسي آرامي را با استعمار انگليس در هند آغاز كرد كه به مقاومت منفي معروف شد. نهضتي كه گاندي آن را تبليغ مي‏كرد مبتني بر عدم خشونت، تمرد از قوانين استعمارگران، عدم تقبّل پُست‏هاي دولتي، عدم همكاري با مأموران انگليسي و تحريم كالاهاي بريتانيايي بود. اصل مقاومت منفي گاندي متضمن دو هدف اصلي بود. اول، مبارزه با سلطه انگليسي‏ها، دوم، بازگشت به سنت‏هاي اصيل هندي و كنار نهادن رسوم و تعصبات فرقه‏اي. اين مبارزه تا سال 1922م ادامه يافت و در اين مدت، بريتانيا با وجود تمام دسيسه‏هايي كه صورت داد، ضربات شديدي را از نظر اقتصادي و سياسي متحمل شد. گاندي در طي مبارزات خود چهار بار دستگير و زنداني شد و در مدت بازداشت با دست زدن به اعتصاب غذا، به هيجان عمومي عليه انگليسي‏ها دامن زد. پس از آخرين بازداشت گاندي، موج اعتراضات و تظاهراتي هندوستان را فرا گرفت كه انگليسي‏ها براي آرام كردن اوضاع، چاره‏اي جز مصالحه و اعطاي استقلال هند نيافتند. دراين ميان مذاكرات استقلال شبه‏قاره هند به ايجاد دو كشور هند و پاكستان انجاميد و از شبه قاره، دو كشور با دو نظام سياسي جداگانه شكل گرفتند. با اين حال، گاندي در هندوستانِ مستقلْ حاضر به قبول مقامي در حكومت جديد نشد و عنوان رهبر معنوي هند يافت. مهاتما گاندي كمتر از شش ماه پس از اعلام استقلال هند به دست يك هندوي متعصب افراطي كه مخالف روش‏هاي صلح‏جويانه او بود و قبول تقسيم هندوستان را خيانت به شمار مي‏آورد، در سي‏ام ژانويه 1948م در هفتادونه سالگي به قتل رسيد. او به پاس رهبري مردم محروم هند در مبارزه با دولت استعمارگر انگلستان به "مهاتْما" يعني داراي روحِ بزرگ معروف شد. گاندي در راه استقلال ميهنش متحمل سختي‏هاي فراوان و رنج زندان گرديد و مبارزه منفي وي عليه استعمارگران و نيز تلاش براي از بين بردن اختلاف ميان هندوها و مسلمانان، ضربه مهلكي بر پيكر استعمار انگليس در هند وارد آورد. گاندي يكي از بزرگ‏ترين رهبران سياسي قرن بيستم محسوب مي‏شود و به دليل مبارزه عليه استعمار، نامي نيكو در ميان مردم شبه قاره‏هند دارد.