درباره امر به معروف و نهی از منکر یکی از مراتب ذکر شده در روایات و سخنان فقها، برخورد فیزیکی و استفاده از زور و قدرت است، که به عنوان واپسین مرحله امر و نهی و اجرای معروف و جلوگیری از منکر مطرح شده است و این مرحله نیز باید بهنگام عملی گردد.
 
موضوعات دینی و معنوی و روحی مردم نیز مانند مسائل جسمی آنان نیازمند برنامه ریزی و رعایت مراتب و مراحل مربوط به خود است. هرگاه در جامعه ای بیماری واگیر شیوع یابد، وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و دست اندرکاران حفظ بهداشت جامعه، دو کار را انجام میدهند؛ ابتدا مردم را در برابر برخی بیماری های مسری، با استفاده از مایه کوبی منظم (واکسیناسیون) مصون می کنند تا کمتر دچار آن گردند، سپس افراد مبتلا را مراقبت و درمان می کنند.
 
در امور اخلاقی و معنوی نیز باید در گام نخست اجازه ندهیم افراد جامعه به فساد دچار شوند و در گام بعدی مبتلایان را درمان کنیم. برای درمان یک بیماری نیز مراحلی وجود دارد، در پاره ای مراحل یا موارد ممکن است بیمار با دارویی اندک یا رعایت رژیم غذایی مناسب معالجه شود، اما گاهی کار از این مرحله گذشته و باید با جراحی، عضوی از اعضای او قطع گردد تا بیماری به دیگر اعضایش سرایت نکند.
 

انکار  منکر

مراتب امر به معروف و نهی از منکر نیز چنین است که با انجام شدن و اثربخش بودن یک مرحله نوبت به مراحل دیگر نمی رسد. امام باقر(علیه السلام) نیز در بخشی از گفتارشان به این مراتب اشاره فرموده اند: با قلب خود منکر را انکار کنید و با زبانتان به نهی از منکر بپردازید و به وسیله آن شوکت پوشالی دشمن را سرکوب سازید و در راه خدا از ملامت کنندگان نهراسید! اگر گنه کاران پذیرفتند و به سوی حق بازگشتند، دیگر سزاوار سرزنش نیستند، همانا إشکال متوجه کسانی است که به مردم ستم روا داشته و روی زمین به ناحق سرکشی می کنند، که عذاب دردناکی در انتظار آنان است. در این صورت با آنان مبارزه کنید و از عمق دل دشمنشان بدارید. و در این امر نه در پی کسب قدرت و نه در صدد به دست آوردن مال، بلکه در مقام این باشید که از روی زور بر دیگران پیروز شوید، تا آنگاه که سر به فرمان خدا بگذارند و در مسیر اطاعت او گام بردارند.
 
 از این رو، در سخنان فقیهان آمده است که: اگر با انکار قلبی ونصیحت و تذکر زبانی و امر ونهی کردن، شخص گنه کار متنبه نشد و در او اثر نکرد، نوبت به انکار با دست (اعمال قدرت) می رسد که باید عملی گردد. در این زمینه امام راحل رحمه الله نیز نظر موافق داشته، آن را تدریجی و مرحله به مرحله دانسته و می فرماید: «اگر نوبت به وارد کردن جراحت یا کشتن او برسد، باید با اجازه امام «معصوم علیه السلام» و در زمان غیبت با اجازه فقیه جامع الشرایط (نایب امام) باشد.»
 
در این صورت اگر انسان بتواند بدون مشکل، او را از انجام گناه باز دارد باید چنین کند؛ مثلا می بیند وی به انسان مظلومی ظلم و ستم و ضرب و جرح کرده، باید آنها را از یکدیگر جدا سازد و اگر دست بردار نیست، ظالم را بگیرد تا مظلوم بگریزد. در شمار همین موارد است آنجا که راهی جز این ندارد که گنه کار را تهدید کند و با زور، آلتی ارتکاب منکر را از او بگیرد یا از بین ببرد، مثل این که ظرف شراب را بریزد.
 
اما اگر امر به معروف یا نهی از منکر موجب نزاع و درگیری می شود و شخص نمی تواند به وظیفه اش عمل کند، باید مسلمانان بی درنگ موضوع را با دستگاه انتظامی و قضایی در میان بگذارند، تا آنان با قدرت و برخورد قانونی جلوی گناه را بگیرند.
 
در این فرض اجرای امر به معروف و نهی از منکر گاهی به مجروح یا کشته شدن فرد گنه کار و متخلف می انجامد، و هر کسی حق ندارد اقدام کند، زیرا آشوب پدید می آید. پس افراد جامعه وظیفه ای جز شکایت و اطلاع دادن به دستگاه انتظامی و قضایی ندارند و مسئولیت سنگین جلوگیری از گناه بر عهده دستگاه مربوط است.
 
اگر آنان با فاعل منکر و تارک معروف قاطعانه و مخلصانه برخورد کنند می توانند با منکرات مبارزه کرده و محیط اجتماع را از انحراف ها پاک سازند، اما چنانچه در وظیفه بزرگ خود کوتاهی کرده، به جای دفاع از ارزش های دینی، حامی و مدافع فاعل منکر شوند، یا با بهانه تراشی رسیدگی به جرم را تأخیر اندازند، موجب دلسردی نیروهای بسیجی و حزب اللهی خواهد شد، و این خود خیانتی بزرگ به نظام و اسلام و قرآن و گناه نابخشودنی است.
 
کوتاه سخن این که در گام نخستین همه افراد جامعه موظفند امر به معروف و نهی از منکر را در جای خود انجام دهند، یعنی سعی کنند با اظهار تنفر از گنه کار، ترک معاشرت با او و نصیحت و تذکر لسانی، جلوی گناه را بگیرند، و هنگام ملامت و برخورد تند با متخلف، از اعتراض و سرزنش این و آن نهراسند و وظیفه خود را به خوبی عملی سازند. حتی در صورت نیاز به برخورد فیزیکی نیز اگر کارشان پیامد دشواری ندارد انجام دهند، اما اگر موجب جرح و قتل می شود، دست نگه دارند؛ به ویژه در جامعه ما که دولت اسلامی حاکمیت دارد، هرگونه برخورد فیزیکی باید با همکاری دستگاه قضایی و مجوز قانونی و رسمی صورت پذیرد.
 
امر به معروف و نهی از منکر به تناسب شرایط و ویژگی هایی که هنگام انجام آن وجود دارد، از نظر روش ها و مصادیق آن دیگرگون می شود. هدف از امربه معروف و نهی از منکر، اصلاح مفاسد و جلوگیری از گناه است. موقعیت افراد نیز تفاوت دارد که در کجا و چگونه عمل کنند. نیز باید دولت اسلامی با برنامه ریزی و طراحی مناسب از وقوع برخی گناهان بزرگ جلوگیری کند، به ویژه آنگاه که دولت های مستکبر و دشمن، در صدد آسیب رسانی به مسائل ارزشی ملت مسلمان و مؤمن هستند و از هیچ کوششی در این زمینه فروگذار نیستند. یکی از نمونه های آن تلاشی است که دشمن به صورت تهاجم و شبیخون فرهنگی در دستور کار خود قرار داده و پیگیری میکند. رهبر معظم انقلاب نیز بارها و بارها درباره همین موضوع هشدار داده و خواهان برخورد با این مسئله خطرناک هستند، زیرا دشمنان در تهاجم فرهنگی ایمان مردم را هدف قرار داده اند.
 
منبع: مهم ترین واجب فراموش شده: امر به معروف و نهی از منکر، آیة الله ابراهیم امینی، صص136-132، مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)،قم، چاپ دوم، ۱۳۹۲