صدايي که دور شد
صدايي که دور شد
نام بردن از سيد جواد ذبيحي براي شنوندگان جديد راديو که هيچ وقت با صداي او پاي سفره سحر ننشسته اند ، بيهوده به نظر مي رسد ، اما دوست داران هنر آواز و شيفتگان مناجات هاي او در شب هاي ماه مبارک رمضان ، محال است که صوت دل پذير ذبيحي و شور خواني نيمه شب او را از ياد ببرند. آن ها مرد بي رقيب حدود دو دهه مناجات خواني راديو ايران را که با مرگش ، صدايش نيز به خاموشي گراييد، فراموش نمي کنند و صداي نمکين او را در گنجينه ذهن خود نگه داري خواهند کرد.
شايد اگر « ربنا» ي محمد رضا شجريان از سال هاي دور تا امروز ، براي نسل هاي گوناگون پخش نمي شد ، اينک اين قطعه قرآني حس نوستالژيک رمضان را در تک تک شنوندگان صداي او بر نمي انگيخت و اگر پخش قطعات آوازي ذبيحي هم چنان تا امروز از راديو يا تلويزيون تداوم داشت ، صداي او بود که مهماني خدا را در مخاطبان تداعي مي کرد.
« اي آن که به هر خطر پناهي تو مرا
در ظلمت شب ، چراغ راهي تو مرا
يا نور اميد صبح اقبال مني
يا روشني شام سياهي تو مرا »
« با ذکر تو اي خداي عالم همه شب
در خانه خود بهشت دارم همه شب
تا بشکنم اندر ره تو پاي گناه
سر بر سر سجده ات گذارم همه شب »
ذبيحي اين رباعيان را چنان در دستگاه شور مي خواند که به جرات مي توان گفت امروز کمتر کسي مي تواند سيطره موسيقايي آواز را بر اين اشعار پر مغز تحميل کند، اما تسلط کامل او بر رديف هاي آوازي و بهره گيري از عناصر غير ايراني در آواز ، او را به هنرمندي بي رقيب در مناجات خواني بدل کرده بود که راديو ايران از اواخر دهه 20 تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي و با مرگ ذبيحي نمي توانست از پخش صداي او براي مخاطبانش چشم پوشي کند. اين در حالي است که درزمان او ، امکانات صوتي بسيار محدودي دردسترس بود و همانند امروز که سيستم هاي پرورش صدا، برخي ضعف ها و معايب آواز را مي پوشانند ، خوانندگان عرصه موسيقي نمي توانستند عيب و نقص هاي کار خود را رفع و رجوع کنند. به همين دليل بود که سيد جواد ذبيحي در سالهاي اول خوانندگي ، بدون بهره گيري ازدستگاه هاي رايج آن زمان ، آواز مي خواند و سپس با امکانات اوليه راديو، هنر مناجات خواني خود را به رخ رقيبان اش مي کشيد .
سال ها بعد از او
شبکه خبري بي بي سي ، سال ها پيش با تهيه يک ويژه برنامه ، اذان و مناجات سيد جواد ذبيحي و ربناي محمد رضا شجريان را به نقد و مقايسه گذاشت و نظرات عده اي از انديش مندان را درباره وي جويا شد. هر چند در ميان اين افراد ، شاگردان و دوستان نزديک ذبيحي جايي نداشتند و تنها ترانه سرايان و پژوهش گران عرصه موسيقي به اظهار نظر درباره وي پرداختند ، اما برنامه سازي در مورد اين نابغه آواز ايران ، نشان داد که ذبيحي چه جايگاه منحصر به فردي در ميان اهالي موسيقي و عرصه هنر آواز دارد.
يکي از پژوهش گران حاضر در اين برنامه ، ذبيحي را آشتي دهنده مردم با موسيقي مي داند و مي گويد :« آداب و مراسم مذهبي از جمله اذان ، وقتي با موسيقي خوب ، پيوند خورد ، جذابيت بيشتري پيدا کرد و از طرف ديگر ، موسيقي ايراني که از سوي مذهبي ها طرد مي شد، با توسل به اذان يا مراسم ديگر مذهبي مثل تعزيه ،مناجات و روضه خواني توانست خودش را از محدوده تحريم خارج کند و استواري و استقامتي بيابد که ذبيحي ، يکي از عوامل استقرار و استواري موسيقي ايراني است. » اين برنامه آن گاه به از بين رفتن آرشيو صوتي صدا و سيما در سال هاي پيروزي انقلاب اسلامي اشاره مي کند که مناجات ذبيحي نيز در شمار آثار موسيقايي اين آرشيو است. در اين برنامه گفته مي شود که به دليل سالم سازي فضاي موسيقي راديو و تلويزيون ايران ، بسياري از کارهاي متعلق به عرصه موسيقي قبل از انقلاب پاک شده است.
ميراثي که باقي نماند
حسين باقري ، مداح اهل بيت عليه السلام و يکي از شاگردان سيد جواد ذبيحي در اين باره مي گويد :« عرصه توليدات موسيقايي در آن زمان بسيار محدود بود و اگر کسي صدايي از ذبيحي دارد ، همان ضبط صوتهاي قديمي است که تا امروز مانده است که من، تنها دو کاست از آثار او را در خانه دارم. »
هوشنگ ساماني، روزنامه نگار و پژوهش گر موسيقي که اخيرا تعدادي از آثار ذبيحي را در وبلاگ شخصي خودش گذاشته از انتشار يک لوح فشرده از آواز اين هنرمند نام دار خبر مي دهد که يکي از موسسات نشر موسيقي اين کار را انجام مي دهد. البته ، ساماني اين امکان را براي مخاطبان وبلاگ خود فراهم کرده که بتوانند با گرفتن فايل هاي صوتي موجود، بخشي از مناجات عارفانه سيد جواد ذبيحي را به آرشيو خود اضافه کند.
منبع: مجله خيمه شماره 36- 35
/خ
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}