شروع سرما و شيوع آنفلوآنزا

نويسنده: دکتر علي برهاني




اين روزها يکي از بيماري‌هايي که مردم درباره آن زياد مي‌پرسند موضوع آنفلوآنزا و راه‌هاي پيشگيري از اين بيماري است. برخي نيز اين بيماري را با سرماخوردگي اشتباه مي‌گيرند. شما چقدر اين بيماري را مي‌شناسيد؟ ..
آنفلوآنزا بيماري ويروسي حاد دستگاه تنفس است که با تب، سردرد، درد عضلاني، عرق، آبريزش بيني، گلو درد و سرفه تظاهر مي‌کند. سرفه اغلب شديد است و براي مدتي ادامه مي‌يابد ولي ساير نشانه‌هاي بيماري بعد از 2 تا 7 روز خود به خود بهبود پيدا مي‌کند. شناسايي بيماري معمولا بر اساس مشخصات اپيدميولوژيک آن صورت گرفته و موارد تک گير آن را فقط با کمک روش‌هاي آزمايشگاهي مي‌توان تشخيص داد.
آنفلوآنزا در افراد مختلف ممکن است از ساير بيماري‌هاي ويروسي دستگاه تنفس قابل تشخيص نباشد. اشکال باليني بيماري متفاوت بوده و ممکن است نشانه‌هايي مثل سرماخوردگي، برونشيت و پنوموني ويروسي را نشان دهد. اختلالات دستگاه گوارش (تهوع، استفراغ و اسهال) نيز بروز مي‌کند ولي در کودکان ممکن است همراه با نشانه‌هاي ريوي باشد. در همه‌گيري آنفلوآنزا با سوش‌هاي ويروسي (A(H1N1 و B در حدود 25 درصد کودکان در مدرسه‌ها مبتلا به عوارض گوارشي گشته‌اند.

اپيدميولوژي

آنفلوآنزا از نظر سرعت انتشار همه‌گيري‌ها، وسعت و تعداد مبتلايان و شدت عوارض آن حايز اهميت است. در همه‌گيري‌هاي بزرگ شکل شديد يا کشنده بيماري بيشتر نزد سالمندان و افرادي که به دليل عوارضي مزمن قلبي، ريوي، کليوي، بيماري‌هاي متابوليک، کم خوني و يا نارسايي ايمني ناتوان شده‌اند، مشاهده مي‌شود.
آنفلوآنزا به اشکال جهان‌گير، همه‌گيري‌هاي وسيع، کوچک، منطقه‌اي و تک گير ايجاد مي‌شود. در 100 سال گذشته جهانگيري‌هاي بيماري در سال‌هاي 1918، 1957 و 1968 اتفاق افتاده است. ميزان حمله در همه‌گيري‌هايي که در اجتماعات بزرگ اتفاق مي‌افتد معمولا بين 10 تا 20 درصد است، در حالي که در اجتماعات بسته مثل مدرسه‌هاي شبانه‌روزي و يا خانه‌هاي سالمندان به 50 درصد و بيشتر مي‌رسد. همه‌گيري‌ها در مناطق معتدل بيشتر در زمستان و در نواحي گرمسير بيشتر در ماه‌هاي باراني سال اتفاق مي‌افتد ولي اين روند فصلي بروز همه‌گيري‌ها همواره ثابت نبوده و ممکن است موارد تک گير و يا همه‌گير بيماري در هر مکاني بدون ارتباط با فصل اتفاق افتد. گزارش نوترکيبي ويروسي بين سروتيپ‌هاي مختلف ويروس A در خوک و انسان، پرندگان وحشي و اهلي، اردک و بوقلمون داده شده است. ويروس‌هاي آنفلوآنزايي که جهان‌گيري‌هاي سال‌هاي 1918، 1957 و 1968 را به وجود آورده بودند داراي ژن‌هاي بسيار نزديک به ژن ويروس آنفلوآنزاي پرندگان بوده‌اند.

عامل عفونت

سه نوع ويروس آنفلوآنزاي A، B، C شناخته شده است. آنفلوآنزاي تيپ A با زيرگونه‌هاي (H1N1, H2N2, H3N2) توانسته است که همه‌گيري‌ها و جهانگيري‌هاي بيماري را ايجاد نمايد. تيپ B با ميزان کمتري، مسوول ايجاد همه‌گيري‌هاي منطقه‌اي و يا گسترده و تيپ C در ايجاد موارد تک‌گير و همه‌گيري‌هاي کوچک موضعي نقش داشته است. زيرگونه‌هاي آنفلوآنزا A بر اساس خصوصيات آنتي‌ژنيک گليکوپروتئين‌هاي سطحي آنها، هماگلوتنين (H) و نورآمينيداز (N) طبقه‌بندي مي‌شوند. موتاسيون مکرر ژن‌هاي گليکوپروتئين‌هاي سطحي ويروس‌هاي آنفلوآنزاي A، B به ايجاد تيپ‌هاي گوناگون منجر مي‌شود که بر اساس منطقه جغرافيايي، شماره کشت و سال جداشدن‌شان نامگذاري مي‌شوند.
ايجاد زيرگونه‌هاي کاملا جديد آنتي‌ژن در فواصل نامنظم و تنها براي ويروس‌هاي آنفلوآنزاي A اتفاق مي‌افتد و همين تيپ‌هاي ويروسي جديد هستند که جهان‌گيري‌هاي بيماري را به وجود مي‌آورند. اين ويروس‌ها نتيجه ترکيب غيرقابل پيش‌بيني آنتي‌ژن‌هاي ويروس‌هاي آنفلوآنزاي انسان با ويروس‌هاي آنفلوآنزاي خوکي يا پرندگان مي‌باشند. تغييرات نسبتا جزيي آنتي‌ژني در ويروس‌هاي A و B به طور دايم همه‌گيري‌هاي مکرر و منطقه‌اي را ايجاد مي‌کند و باعث مي‌گردد که ساليانه ترکيب واکسن آنفلوآنزا عوض شود.

ترشح ويروس

ويروس را قبل از شروع بيماري (24 ساعت قبل) در ترشحات دستگاه تنفسي فرد آلوده مي‌توان شناسايي نمود. به طور معمول ويروس بعد از 5 تا 10 روز در ترشحات ويروسي فرد آلوده قابل گزارش نيست.

مخزن

انسان مخزن اوليه ويروس‌هاي آنفلوآنزاي انساني است. حيوانات پستاندار مثل خوک و پرندگان احتمالا به عنوان مخازن سروتيپ‌هاي ويروسي جديد براي انسان به دليل نوترکيبي ژنتيکي ويروس‌هاي انساني و حيواني عمل مي‌کنند. يک زيرگونه جديد ويروس آنفلوآنزا با آنتي‌ژن جديد مي‌تواند از طريق ابتلاي افرادي که فاقد ايمني نسبت به آن هستند باعث ايجاد نگراني‌هاي زيادي گردد.

روش انتقال

مهم‌ترين راه انتقال ويروس در محيط‌هاي بسته پرجمعيت مثل اتوبوس از طريق هوا مي‌باشد چون ويروس آنفلوآنزا ممکن است ساعت‌ها در شرايط سرد و رطوبت کم در محيط خارج زنده بماند. انتقال مستقيم ويروس از طريق ترشحات آلوده نيز مي‌تواند صورت گيرد.

دوره نهفتگي

اين مدت کوتاه بوده و معمولا بين يک تا سه روز است.

دوره واگيري

دفع ويروس احتمالا در بالغان بين 3 تا 5 روز بعد از بروز نشانه‌هاي باليني بيماري و در کودکان تا هفت روز بعد از آن ادامه خواهد داشت.

حساسيت و مقاومت

وقتي که يک زيرگونه جديد ويروسي ظاهر مي‌شود تمام کودکان و بالغان، غير از آنهايي که هنگام بروز همه‌گيري قبلي با ويروسي مشابه از نظر آنتي‌ژنتيک و يا نزديک به آن آلوده شده‌اند، حساس خواهند بود. مصونيت تنها در مقابل همان سوش ويروسي که بيماري را ايجاد کرده به وجود مي‌آيد ولي دوام و قوام آن بستگي به دفعات آلودگي قبلي دارد. تزريق واکسن، آنتي‌بادي مربوط به ويروس‌هاي موجود در آن واکسن را ايجاد نموده و اگر شخص واکسينه شده تماس با سروتيپ مشابه سروتيپ‌هاي موجود در واکسن را داشته باشد، اين واکسن براي او جنبه يک تزريق يادآور را پيدا خواهد کرد. در همه‌گيري‌ها ميزان حمله در گروه‌هاي سني مختلف منعکس کننده ميزان کسب ايمني آنها در تماس‌هاي قبلي با سوش ويروسي مشابه است و به اين دليل در اغلب اين همه‌گيري‌ها بيشترين ميزان بروز را کودکان سن مدرسه دارند.

علايم باليني

آنفلوآنزاي بدون عارضه به طور مشخص با حمله ناگهاني علايم بعد از يک دوره کمون 1 تا 2 روزه شروع مي‌شود. بسياري از بيماران زمان شروع علايم را مي‌توانند ذکر کنند. علايم عمومي غالب بوده و شامل تب، لرز، سردرد، درد عضلاني، بي‌حالي و بي‌اشتهايي مي‌باشد. معمولا درد عضلاني يا سردرد بيشترين علامت مشکل ساز است و شدت آن مرتبط با اوج تب است. در کودکان درد عضلات ساق پا ممکن است به طور واضحي وجود داشته باشد. درد شديد در عضلات چشم مي‌تواند با نگاه کردن به اطراف تشديد شود. علايم چشمي ديگر شامل ريزش اشک و سوزش چشم است. علايم عمومي معمولا به مدت سه روز باقي مي‌مانند. علايم تنفسي شامل سرفه خشک، درد شديد گلو، انسداد و ترشح بيني است. همچنين خشونت صدا و خشکي يا ناراحتي گلو ممکن است وجود داشته باشد اما اين علايم وقتي که علايم عمومي کمرنگ شوند، ظاهر شده و تا 3 تا 4 روز بعد از فروکش کردن تب باقي مي‌مانند. سرفه اکثرا وجود داشته و از سخت‌ترين علايم بوده و ممکن است همراه با ناراحتي يا سوزش زير جناق سينه باشد. بالغان مسن ممکن است فقط تب بالا، سستي و گيجي بدون شکايات تنفسي مشخص داشته باشند. به علاوه طيف گسترده‌اي از علايم در بالغان سالم وجود دارد. تب،‌ يافته باليني بسيار مهمي است‌، تب معمولا به سرعت تا 8/37 تا 40 درجه سانتي‌گراد بالا رفته و اغلب به 41 درجه سانتي‌گراد مي‌رسد و همراه با تشديد علايم عمومي است. تب معمولا مداوم بوده اما مي‌تواند منقطع باشد. در روز دوم يا سوم بيماري افزايش درجه حرارت معمولا 5/0 تا 1 درجه کمتر از روز اول مي‌باشد و به دنبال فروکش کردن تب، علايم عمومي کاهش مي‌يابد. عموما دوره تب سه روز بوده اما ممکن است 4 تا 8 روز بعد از بين برود. در تعداد اندکي از بيماران، پيک دوم تب در روز 3 تا 4 اتفاق مي‌افتد و به شکل منحني تب دو مرحله‌اي است.
بيماري آنفلوآنزاي نوع B ممکن است تا اندازه‌اي خفيف‌تر از بيماري آنفلوآنزاي نوع A باشد. عفونت آنفلوآنزاي نوع C وقتي که اتفاق مي‌افتد به شکل سرماخوردگي بدون تب ديده مي‌شود. در دو انتهاي طيف سني، تفاوت‌هاي فاحش در بروز آنفلوآنزا وجود دارد. خروسک همراه با عفونت ويروس آنفلوآنزا فقط در کودکان روي مي‌دهد. در ميان بالغان مسن، تب يافته بسيار شايع و ثابتي است، اگرچه شدت پاسخ به تب ممکن است کمتر از کودکان و بالغان جوان باشد. عوارض ريوي در بالغان مسن بسيار شايع‌تر از هر گروه سني ديگري است.
بيماري آنفلوآنزاي بدون عارضه به‌طور کلي يک بيماري خود محدودشونده است. بهبود به سرعت ايجاد مي‌شود اما بسياري از بيماران کاهش در قواي جسماني يا انرژي را براي يک هفته يا بيشتر دارند.

عوارض آنفلوآنزا

• عوارض ريوي: تظاهرات ريوي همراه با آنفلوآنزا شامل پنوموني، کروپ، تشديد بيماري ريوي مزمن و تکرار درگيري ريوي مي‌باشد.
• عوارض غيرريوي آنفلوآنزا: شامل ميوزيت و ميوگلوبينوري، عوارض قلبي، نشانگان شوک توکسيک، عوارض سيستم عصبي مرکزي، نشانگان ري (Reye) است.

تشخيص

جداسازي ويروس يا بررسي آنتي‌ژني‌هاي ويروسي در ترشحات تنفسي در هنگام استقرار بيماري در مرحله حاد بهترين تکنيک تشخيصي مي‌باشد. ويروس همچنين به وسيله نمونه‌هاي تهيه شده از سواب بيني، سواب گلو، شستشوي بيني يا نمونه‌هاي بيني و گلو به‌طور اوليه جدا مي‌شود.
تست‌هاي سرولوژي براي تاييد تشخيص گذشته نگر عفونت آنفلوآنزا به کار مي‌روند (جهت انجام اين تست‌ها احتياج به دو نمونه يک نمونه دوران حاد بيماري و يک نمونه دوران نقاهت به فاصله 10 تا 20 روز مي‌باشد).

پيشگيري

1 استفاده از واکسن
2 استفاده از داروهاي ضدويروسي
3 رعايت اصول بهداشت فردي
4 جلوگيري از انتشار بيماري

واکسن آنفلوآنزا

واکسن آنفلوآنزا بيش از 60 سال است که در دسترس مي‌باشد. تجربيات گسترده طي اين مدت ايمني و اثربخشي آن را به خوبي توصيف نموده است. در جمعيتي که در معرض خطر عوارض شديد بيماري است اثر واکسيناسيون در کاهش بستري شدن و مرگ بيماران شناخته شده است.
آنتي‌بادي توليد شده در بدن در مقابل يک نوع يا زيرگونه آنفلوآنزا در مقابل ساير انواع و زيرگونه‌ها اثر محافظتي ندارد و واکسن ساليانه بر اساس سوش‌هاي غالب شناخته شده همان سال (سه نوع زيرگونه وسوش شايع در همان سال) تهيه مي‌گردد و بنابراين ذخيره واکسن براي چند سال، علمي و منطقي نمي‌باشد.
تهيه واکسن ساليانه محدود بوده و در همه نقاط دنيا به يک اندازه در دسترس نمي‌باشد. دو نوع واکسن شامل ويروس‌هاي کشته شده يا غيرفعال و ويروس‌هاي زنده ضعيف شده در دسترس مي‌باشد.
واکسن‌هايي که به خوبي با سوش‌هاي شايع هماهنگي داشته باشند، در افراد سالم 70 تا 90 درصد در پيشگيري از بيماري موثر مي‌باشند. همچنين موارد بستري ناشي از آنفلوآنزا را تا 50 درصد کاهش مي‌دهد.
زمان ايده‌آل براي واکسيناسيون در نيمکره شمالي از شهريور تا نيمه مهر مي‌باشد و در نيمکره جنوبي از نيمه خرداد تا نيمه مهر است. به طور متوسط حدود دو هفته طول مي‌کشد تا پاسخ محافظتي آنتي‌بادي پس از واکسيناسيون در بدن حاصل شود.

چگونه آنفلوآنزا را از سرماخوردگي افتراق بدهيم؟

علايم باليني

آنفلوآنزا

سرماخوردگي

علايم پيش درآمد

ندارد

يک روز يا بيشتر

شروع

ناگهاني

تدريجي

تب

3/38 تا 39 درجه سانتي گراد

در بالغان نادر

سردرد

ممکن است شديد باشد

سردرد نادر

درد عضلاني

معمولا وجود دارد و اغلب شديد

متوسط

خستگي مفرط

معمولا وجود دارد

هرگز

خستگي/ضعف

ممکن است بيشتر از دو هفته باشد

متوسط

ناراحتي گلو

شايع

گاهي/ اغلب

عطسه

گاهگاهي

معمولا وجود دارد

التهاب بيني

گاهگاهي

معمولا وجود دارد

سرفه

معمولا وجود دارد و خشک

متوسطو منقطع/ مزاحم


1 بيماران ضعيف و ناتوان.
2 سالمندان (افراد بالاي 60 سال).
3 ساکنان آسايشگاه‌ها و کارکنان آن.
4 بيماران مبتلا به بيماري‌هاي مزمن (ريوي، قلبي عروقي، کليوي و متابوليک) و کودکان و نوجوانان شش ماهه تا 18 ساله‌اي که تحت درمان طولاني‌مدت با آسپرين مي‌باشند.
5 کارکنان حرفه‌هاي پزشکي و بهداشتي، نيروهاي نظامي و امنيتي و ماموران آتش‌نشاني.
6 خانم‌هاي بارداري که سه ماهه دوم و سوم بارداري آنان مقارن با فصل شيوع آنفلوآنزا مي‌باشد.
7 در افراد سالم کمتر از 60 ساله‌اي که تمايل دارند داوطلبانه واکسينه شوند.
طي مراقبت در منزل (home care) جهت مراقبان و ساير اعضاي خانواده بيماراني که جزو گروه‌هاي در معرض خطر به حساب مي‌آيند.
منبع: http://salamat.ir