7 اسفند 1388 / 11 ربيع الاول 1431 / 26 فوريه 2010

علّامه علي اكبر دهخدا اديب و شاعر؛ و محقق گرانقدر ايراني بدرود حيات گفت. دهخدا در سال 1297 هجري قمري در شهر تهران بدنيا آمد وپس از اتمام تحصيل در مدرسه سياسي قديم تهران، براي ادامه تحصيل به اروپا رفت بازگشت اين دانشمند گرانمايه به وطن، مقارن با نهضت مشروطه بود، و او با توجه به خصوصيات آزاديخواهي خود به مشروطه خواهان پيوست. علّامه دهخدا همراه با ميرزا جهانگير خان شيرازي روزنامه سياسي - انتقادي صور - اسرافيل را در تهران منتشر كرد. دهخدا با نوشتن مقالاتي كوتاه و انتقادي با عنوان چَرَند و پَرَند در اين روزنامه، جايگاهي خاص در ميان مردم بدست آورد. نوشته وي بيشتر با امضاي دَخو؛ و گاه با نام نخود همه آش و روزنومه چي در روزنامه چاپ مي شد. مهمترين آثار ادبي دهخدا لغت نامه دهخدا؛ و اَمثالُ حِكَم است.
آيت الله ميرزا هاشم آملي از عالمان نام آور حوزه علميه قم درگذشت. وي تحصيلات خود را در تهران؛ قم و نجف به پايان رساند و سپس به تدريس سطوح عالي و خارج پرداخت. از آيت الله آملي تأليفات متعددي باقيست جمله كَشفُ الحَقايِق؛ مَجمَعُ الاَفكار؛ و مُنتَهَي الاَفكار؛ را مي توان برشمرد.
آيت الله سيد حسن صدر از علماي برجسته مسلمان دارفاني را وداع گفت آيت الله صدر مشهور به صدرالدين در فقه و اصول ،كلام ،حكمت ،رجال ،و حديث ،دانش و تبحري در خور توجه داشت .از آثار تاليفي ايشان كتابهاي تاسيس الشيعه ،شامل رجال اسلام و شخصيتهاي علمي جهان تشيع و حدايق الاصول را مي توان نام برد.
بنابربرخي از روايات ، حضرت محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) در مسير هجرت خويش از مكه به مدينه در مكاني بنام قبا توقف كردند حضرت ختمي مرتبت در مدت اقامتشان در قبا ، براي اداي فريضه نماز ، مسجدي بنا كردند كه مسجد قبا معروف است و اولين مسجد در تاريخ اسلام بشمار مي رود حضرت محمد(صلی الله علیه و آله و سلم) نخستين سنگ بناي اين مسجد را با دستان مبارك خويش بر زمين نهادند و بعد از اتمام بناي آن با ياران خود در آن مكان مقدس نمازگزاردند و اين نخستين حضور جمعي مسلمانان در مسجد بشمار مي رود رسول گرامي اسلام در ادامه حركت از قبا به طرف مدينه ، درميان راه نماز جمعه را نيز برپاداشتند و بدين ترتيب اهميت برگزاري نماز جمعه را براي امت خويش آشكاركردند .
شيخ محمدحسن رازي مشهور به شيخ آقابزرگ تهراني، فقيهي محقق، مدقّق، اصولي، رجالي و جامع علوم متنوع و از شاگردان آخوند خراساني، شيخ الشريعه‏ي اصفهاني، سيدمحمدكاظم يزدي و ميرزا محمدتقي شيرازي است. علامه تهراني، اهميت بسياري به روايت و نقل حديث مي‏داد و در كسب اجازه براي نقل احاديث مي‏كوشيد. علما و فُقهاي بسياري براي او اجازه‏نامه‏ي روايى نوشته يا از او اجازه گرفته‏اند، تا آنجا كه پس از محدّث نوري از او به عنوان سرشناس‏ترين شيخِ روايت ياد مي‏شود. آيت اللَّه تهراني از محدثان بزرگي همچون محدّث نوري، شيخ علي خاقاني، سيد ابوتراب خوانساري، شيخ محمد طه نجف، آخوند خراساني، شيخ الشريعه‏ي اصفهاني، حاج شيخ عباس قمي و... اجازه‏ي نقل حديث گرفت. همچنين علماي بزرگي از شيخ آقابزرگ تهراني اجازه‏ي نقل روايت گرفته‏اند كه حضرات آيات عظام: سيدحسين بروجردي، علامه اميني، سيدعبدالحسين شرف الدين، سيد عبدالهادي شيرازي، سيدمحمد هادي ميلاني، شيخ مرتضي حائري يزدي، محمدرضا حكيمي، علامه طباطبايى، سيدشهاب الدين مرعشي نجفي و ده‏ها عالم فاضلِ ديگر از آن جمله‏اند. آثار قلمي و كتاب‏هاي شيخ آقابزرگ تهراني را تا هشتاد جلد مي‏توان شمرد كه الذّريعَة الي تَصانيفِ الشّيعهَ در 29 جلد در بيان آثار قلمي و هنري عالمان شيعه و نيز طَبَقاتُ اعلامُ الشّيعه در 20 جلد حاوي زندگي دانشمندان شيعه، مهم‏ترين آثار اين رجالي و محدث بزرگ مي‏باشند. شيخ آقابزرگ تهراني در سيزدهم ذيحجه‏ي سال 1389 ق برابر با 12 اسفند 1348 ش در نجف وفات يافت و در آن شهر به خاك سپرده شد.
علامه مهدي مدرس يزدي درسال 1330 قمري در يزد و در يك خانواده‏ي روحاني متولد شد و در حوزه‏ي علميه‏ي قم و نجف اشرف به تحصيل علوم اسلامي پرداخت. ايشان از مراجع عظام وقت همچون: سيدابوالحسن اصفهاني، سيدضياءالدين عراقي، حاج آقاحسين بروجردي و... گواهي اجتهاد دريافت كرد. علامه مدرس يزدي پس از نجف اشرف مجدداً به قم مراجعت نمود و از آن جا به تهران هجرت كرده و تا پايان عمر در اين شهر به اقامه‏ي نماز جماعت و تدريس مشغول بود. ايشان به هنگام وفات 83 سال داشت.
ماني، يكي از مدعيان پيامبري در 14 آوريل سال 216م در همدان به دنيا آمد. وي در ابتدا به آموختن حكمت و علوم و مطالعه در اديان زرتشتي، مسيحيت و ديگر مذاهب زمان خود پرداخت و در 24 سالگي ادعاي پيامبري كرد. ماني كتابي به نام ارژنگ داشت كه نقاشي‏هاي متنوعي داشت و حاوي دستورات او بود. وي آيين خود را در منطقه بين النهرين عرضه كرد و به تبليغ آن پرداخت. آيين مانوي در ابتدا مقبول شاپور اول پادشاه ساساني بود ولي اين مقبوليت ديري نيافت و ماني سرانجام در 26 فوريه سال 276م به تحريك موبدان زرتشتي در 60 سالگي به دار آويخته شد. كيش مانوي، دستگاهي فلسفي است كه بر اساس عناصر زرتشتي و مسيحي بنيان نهاده شده است. اساس تعليمات ماني اين بود كه فضيلت، اصلي است ويژه روح، و شرارت، اصلي است سرشته در جسم و ماده. ماني، دنيا را به مثابه رزمگاه ميان نور و تاريكي، فضيلت و شرارت و يا اهورا مزدا و اهريمن مي‏دانست. ماني بر اين عقيده بود كه روان آدمي از ملكوت نور است و در پي آن است كه از كشور ظلمت يعني جسم فرار كند و به زادگاه خود برگردد. از عواملي كه به اين فرار كمك مي‏كرد به عقيده او، پرهيز از خوردن گوشت و دوري از ازدواج بود. عقايد ماني به ويژه در ميان مسيحيان يوناني، تا چندين قرن پس از مرگش رواج داشت.
دولت عثماني در زمان سلطان سليم، دهمين خليفه عثماني به بالاترين حد شكوفايى و عظمت رسيده بود و در عين گستردگي فتوحات، همچنان در اروپا به پيش مي‏رفت. در سال 1521م ارتش عثماني بر بلگراد تسلط يافت و ولايت "ونيز" هم اطاعت و تبعيت خود از دولت عثماني را اعلام نمود. با اين همه اگرچه هدف عثماني رسيدن به هَنْگْري (مجارستان فعلي) بود اما تحريكات پادشاه فرانسه، خليفه عثماني را به اين امر مصمم نمود. هدف فرانسه ازاين تحريكات، تضعيف امپراتوري روم بود. در نهايت، حمله ارتش عثماني با يك‏صدهزار جنگجو آغاز گرديد و در نبردي كه در 26 فوريه 1525م در منطقه ماهوك به وقوع پيوست، پادشاه مجارستان و بسياري از بزرگان اين منطقه و نيز حدود بيست هزار نفر از سپاه مجارستان كشته شدند. هم‏چنين منطقه بوداپست و تمامي مجارستان در اختيار عثماني قرار گرفت. تسلط عثماني بر مجارستان 140 سال ادامه داشت.
ويكتور ماري هوگو، درخشان‏ترين چهره ادبي قرن نوزدهم فرانسه، در 26 فوريه 1802م در شهر بِزانْسون اين كشور به دنيا آمد. وي از سال‏هاي ابتدايى زندگي وارد عرصه ادبيات شد و آثار بزرگان اين رشته را مطالعه كرد. هوگو در 25 سالگي به عضويت آكادمي فرانسه درآمد و هم‏زمان با آن به عنوان يكي از اعضاي مجلس مقنّنه انتخاب شد. وي در زمان حكومت ناپلئون سوم، به دليل مخالفت با سياست‏هاي مستبدانه او، از پاريس تبعيد شد و مدت 19 سال يعني در تمام مدت امپراتوري ناپلئون سوم در تبعيد به سر برد. كتاب‏هاي غم‏انگيز و منظومه‏هاي شيوايى كه در اين دوران نوشته است، از تلخ كامي‏هاي او در اين ايام حكايت دارد و كتاب معروف بينوايان از يادگارهاي اين دوران است. وقتي كه بنيان امپراتوري ناپلئون سوم متزلزل گرديد، هوگو آزاد شد و با شكوه تمام به پاريس بازگشت. از آن زمان بود كه به دليل رنج‏ها و مشقات دوران تبعيد، از سياست كناره گرفت و كارهاي ادبي خود را ادامه داد. با اين حال مردم فرانسه براي بزرگ‏داشت هوگو در جشن تولد هشتاد سالگي او، جشن بزرگي برپا كردند و در برابر خانه او تجمعي‏صميمانه برپا نمودند. هوگو را بنيان‏گذار مكتب رومانتيسم مي‏دانند كه بر اساس آن احساسات و تخيل بر عقل برتري داشت و هنرمند در اين مكتب بايد بدون هيچ قيدي به بيان احساسات خود بپردازد. هرچند پس از هوگو، رمانتيسم پيشرفت كرد، ولي درزمان هوگو به اوج توانايى و رونق خود رسيد. وي در اشعارش از همه موضوعات، سخن رانده و از همه صورت‏ها و اشكال هنري بهره جسته است؛ از سروده‏هاي حماسي تا هجوگويى و از مرثيه تا غزل. در اشعار هوگو، مضاميني چون تضاد شب و روز، نيكي و بدي، وجداني و بي‏وجداني و روشني و تاريكي مد نظر قرار گرفته است. مسئله بزرگ از ديدگاه هوگو، بي‏عدالتي است كه از آن به عنوان بدي ياد كرده است. هوگو داراي نيرومندترين و متنوع‏ترين استعدادهاي هنري قرن خود بود و افتخارش از افتخارات معمول مردان بزرگ ادب فراتر رفت. از معروف‏ترين آثار اين نويسنده شهير فرانسه و جهان مي‏توان به رمان‏هاي بينوايان، ناپلئون كوچك، تيره‏بختان، تاريخ يك جنايت، مردي كه مي‏خندد، گوژپشت نوتردام و كارگران دريا، اشاره كرد. ويكتور هوگو سرانجام در 22 مه سال 1885م در 83 سالگي در اوج شهرت درگذشت و پس از تشييعي با شكوه در پاريس به خاك سپرده شد.
آلفونس لويى دو لامارتين، يكي از برجسته‏ترين ادباي قرن نوزدهم فرانسه، در 21 اكتبر 1790م در شهر ماكون اين كشور به دنيا آمد. وي پس از پايان تحصيلات خود به مطالعه كتب نويسندگان و شاعران بزرگ اروپايى پرداخت و با سفر به ايتاليا، نقطه عطفي در كار نويسندگي وي روي داد. لامارتين از آن پس به سرودن اشعار فراواني همت گماشت و مجموعه‏هاي شعري متعددي پديد آورد. وي شاعري حساس و باريك انديش بود و از لحاظ روح شعر و ظرافت شاعرانه، بزرگ‏ترين شاعر زبان فرانسه به شمار مي‏رود. شعر فلسفي و هماهنگ و موزون او به سبب تازگي و زيبايى و دلپذيري خاصي كه داشت، مردم را متوجه وي ساخت. لامارتين از پيش‏گامان مكتب رمانتيسم و شاعرانه فرانسه بود. او به زندگي آميخته با تقوا و مذهب كاتوليك و نيز طبيعت علاقه فراوان داشت. آثار نظم و نثر او ظريف، هماهنگ، ساده، ژرف و با واژه‏هاي عادي است كه آنها را به بهترين وجه به كار برده است. لامارتين علاوه بر فعاليت‏هاي ادبي، زماني نيز به امور سياسي پرداخت و زماني قبل از آغاز امپراتوري لويى ناپلئون، حضوري جدي در عرصه سياسي فرانسه داشت. او در سال 1848م از بنيان‏گذاران جمهوري دوم فرانسه، وزير امور خارجه و عضو بسيار بانفوذ دستگاه حكومت شد و به فعاليت شديد پرداخت. لامارتين در اين دوران، حاكم مطلق و يگانه سخنور حكومت موقت شناخته شد كه با بيانيه‏هاي شاعرانه، اغتشاش‏ها و هيجان‏ها را سركوب مي‏كرد اما محبوبيت خارق‏العاده‏اش كاهش يافت و در انتخابات رياست جمهوري راي كافي به دست نياورد. از اين زمان بود كه افول سياسي وي آغاز شد و به انزوا كشيده شد. وي در سال‏هاي پاياني زندگي خويش در تنگ‏دستي روزگار خود را سپري ساخت و علي‏رغم انتشار آثارفراوان از نظم و نثر، بر فقر غالب نشد. سرانجام پارلمان فرانسه در سال 1867م براي او مستمري خاصي معين كرد تا اين‏كه آلفونس دو لامارتين در 26 فوريه 1869م در هفتاد و نه سالگي در زادگاه خود درگذشت و همانجا مدفون شد. لامارتين بيشتر آثار خود را با الهام از تجارب، ديده‏ها و برداشت‏هاي خود از سفرهاي متعددي كه انجام مي‏داد به نگارش درمي‏آورد كه مرگ سقراط، تفكرات جديد شاعرانه در 2 جلد، سفر مشرق و رازهاي نو از مهم‏ترين آثار منظوم و منثور وي مي‏باشد.
قرن نوزدهم دوره‏اي ديگر از استعمار به شمار مي‏رفت و كشورهاي امپرياليستي هر كدام بخش‏هايى از آسيا و افريقا را تحت سلطه خود قرار داده بودند. مسائلي چون اصول دموكراسي و ناسيوناليسم كه در كشورهاي سلطه‏گر به عنوان مبانيِ پذيرفته شده مطرح بود، از سوي همين كشورها در ساير نقاط جهان اعمال نمي‏شد. نياز به منابع جديد با توجه به وقوع انقلاب صنعتي و تمايل به كشف بازارها و حوزه‏هاي جديد جهت سرمايه‏گذاري و بهره‏وري اقتصادي و... باعث شد حتي افريقا نيز صحنه چپاول استعمارگران قرار گيرد. با اين حال براي آسودگي بهتر جهت بهره‏گيري از منابع مناطق مختلف، دول استعماري بين خود قراردادهايى امضا نمودند. در اين راستا، كنفرانس بين‏المللي برلين كه از 15 نوامبر 1884م تا 26 فوريه 1885م در آلمان برگزار شد، توافق شد دولت‏ها پس از تصرف و الحاق هر سرزميني، ساير دول را آگاه سازند تا از نزاع و مشاجره فيمابين جلوگيري شود. هم‏چنين قرار شد مسئله بردگي لغو گرديده و آزادي تجارت در كشور آزاد كنگو برقرار شود. با اين حال استعمار كشورها به صورت‏هاي گوناگون تا سال‏ها بعد ادامه داشت و امروزه به نوعي ديگر اعمال مي‏گردد.
در عهدنامه دوستي ايران و شوروي كه چهار سال پس از انقلاب شوروي در 26 فوريه 1921م منعقد شد، مسكو اعلام كرد كه از سياست‏هاي استعماري روسيه تزاري در مورد ايران پيروي نمي‏كند. بر همين اساس، شوروي تمام قراردادهايى را كه روسيه با ايران بسته و به ضرر ايران بود، لغو كرد. هم‏چنين مسكو در عهدنامه دوستي با تهران، قراردادهايى را كه روسيه با دولت ثالثي عليه ايران امضا كرده بود، بي‏اعتبار دانست. البته شوروي، اراضي قفقاز و تركستان در شمال غربي و شرقي ايران را به ايران پس نداد. مهم‏ترين تعهد ايران در اين قرارداد، اجازه ندادن به كشورهاي ديگر، براي فعاليت عليه شوروي از طريق خاك ايران بود؛ زيرا در آن زمان، شوروي مورد تهديد قدرت‏هاي غربي بود.
ويليام رالْفْ اينْگ، فيلسوف انگليسي، در ششم ژوئن 1860م در انگلستان به دنيا آمد. وي پس از تكميل تحصيلات خود به تدريس در دانشگاه آكسفورد پرداخت و پس از آن به مدت 23 سال رئيس كليساي جامع سنت پل لندن بود. ويليام اينگ نسبت به ناداني‏ها و بيدادگري‏هاي زمانه، نظري انتقادي داشت و از اين بابت، غمگين و متنفّر بود، بدين سبب او را رئيس افسرده مي‏ناميدند. وي ضمن بررسي فلسفه‏هاي مختلف تاريخ، دو نظريه را رضايت بخش‏ترين دستور براي زندگي روزانه عنوان كرد: نظريه جذبه فلاسفه نوافلاطوني و تعليمات حضرت عيسي(ع) در موعظه كوه زيتون. اينگ در كتاب خود با عنوان فلسفه پلوتينوس به تشابه فلسفه تصوري افلاطون و عرفان مسيحيت اشاره كرده و تأكيد نموده كه ممكن نيست ميان فلسفه و دين فرق قائل شد. به نظر اينگ، مسيحيت يك سيستم اصلاح اجتماعي نبود بلكه راهي بود براي نجات و رستگاري روح. وي جهان را پيكري مادي كه خارج از ذهن وجود داشته باشد يا تصوري كه تنها در ذهن قابل درك باشد، نمي‏ديد بلكه تركيبي از اشياي مادي و تصورات ذهني و معنوي مي‏شمرد. از ديد اينگ، حقيقتِ غايىِ وحدت جنبه مادي و جنبه معنوي و تصوري جهان، در سايه هماهنگي محبت است. اينْگْ پافشاري و اصرار در هماهنگي ميان ترحّم و عشق را والاترين هديه‏اي مي‏دانست كه مسيح(ع) به حكمت جهان تقديم داشت. از ميان آثار معتبر اينگ مي‏توان از كتاب‏هاي دين و دانش، آزادي، عشق و حقيقت نام برد. ويليام رالْفْ اينگ سرانجام در 26 فوريه 1954م در 94 سالگي درگذشت.