اَفرا و خانواده‌اش در شهر قم زندگی می‌کنند. پدرِ اَفرا توی دانشگاه درس می‌دهد. او استاد زبان و ادبیات فارسی است و برای تدریس و سخنرانی توی همایش‌های مهم، به خیلی جاها دعوت می‌شود. پدرِ افرا، کتاب‌های زیادی نوشته است.

اَفرا که در مقطع متوسطه‌ی اول درس می‌خواند، گاهی از این‌که پدرش بیش‌ترِ وقت‌ها کنار او نیست، ناراحت و دل‌تنگ می‌شود؛ برای همین، او و پدرش قرار گذاشتند برای هم نامه بنویسند و توی پیام‌رسان‌های بومی، برای هم بفرستند.

این موضوع را هم یادم رفت بگویم؛ این‌که اَفرا دلش می‌خواهد نویسنده شود. او قرار است توی این نامه‌ها‌، سؤالاتی درباره‌ی «ویرایش» بپرسد. حتماً می‌پرسید «ویرایش» دیگر چیست؟ عجله نکنید! ادامه‌ی متن را که بخوانید، همه‌چیز دست‌تان می‌آید.
 
***

نامه‌ی اول

پدرجون، سلام!

دیشب که توی اتاقت داشتی مطالعه می‌کردی، من برایت چای آوردم. آمدم کنارت نشستم؛ روی همان صندلی‌ای که معمولاً من و مامان می‌نشینیم. تو زیرلب گفتی: «چه کتاب خوبی... چقدر خوب ویرایش شده!» بعد به من نگاه کردی. عینکت را از روی چشمانت برداشتی و رهایش کردی روی پیراهن. بندهای قهوه‌ایِ عینک، حلقه شدند دور گردنت. بعد گفتی: «دست دخترِ گلم درد نکنه! به به... چه چایی‌ای!»

پدرجون! من از این‌که گفتی: «چقدر خوب ویرایش شده» چیزی نفهمیدم. دلم می‌خواست از شما بپرسم: «ویرایش یعنی چه»؛ اما نشد. لطفاً درباره‌ی این کلمه برایم توضیح بده!


پاسخ نامه‌ی اول

سلام دخترِ گلم!

چه سؤال خوبی؛ چون خیلی‌ها این را نمی‌دانند و آن را در نوشته‌های‌شان به کار نمی‌بندند. یاد گرفتنِ قواعد ویرایش، برای تو و همه‌ی کسانی که دوست دارند نویسنده شوند، لازم است. حتی کسانی که توی فضای مجازی هم چیزی می‌نویسند، باید بعضی از قواعد نگارش و ویرایش را بدانند؛ مثل کلمه‌ی «گذار یا گزار» که خیلی‌ها نمی‌دانند هر کدام را کجا به کار ببرند!

اما برگردیم به سؤال تو.

«ویرایش» یعنی دوباره نظم بخشیدن و دوباره آراستنِ چیزی؛ یا نوشته‌ای را از دو جهتِ «ادبی» و «محتوایی» اصلاح کردن. به کسی هم که با اصول ویرایش به ‌خوبی آشنایی دارد و هنگام ویرایش، آن‌ها را درست به کار می‌برد «ویراستار» می‌گویند. در زبان انگلیسی، به ویرایش "editing" و به ویراستار ""editor می‌گویند.

حالا به مثال‌های زیر دقت کن:

الف. بخشایش؛ لازم نیست اعدامش کنید.
ب. بخشایش لازم نیست؛ اعدامش کنید.
*
الف. امام، امت اسلام را زنده کرد.
ب. امام امت،‌ اسلام را زنده کرد.
*
الف. سورة نحل، تنها سوره‌ای در قرآن است که دو «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد.
ب. سورة نمل، تنها سوره‌ای در قرآن است که دو «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد.

در مثال اول، قرار دادنِ یک نقطه‌ویرگول، آن‌قدر مهم است که یک شخص می‌تواند بخشیده شود و یا جانش را از دست بدهد! در مثال دوم هم، گذاشتن یک ویرگول، معنای جمله را تغییر می‌دهد. در این‌ دو مثال، «ویرایش ادبی یا فنّی» صورت گرفته است؛ یعنی ویراستار با درست قرار دادنِ علائم ویرایش، به خواننده کمک می‌کند که معنای درست را بفهمد.

اما مثال سوم کمی فرق دارد؛ چون در جمله‌ی اصلاح‌شده، به جای کلمه‌ی «نَحل»، واژه‌ی «نَمل» آمده است. ویراستار در این‌جا با علمی که دارد، دست به تغییر محتوا می‌زند؛ چون می‌داند که جمله‌ی «الف» غلط است و این سوره‌ی نمل است که دوتا «بسم الله الرحمن الرحیم» دارد، نه سوره‌ی نحل. به این کار، «ویرایش محتوایی یا علمی» می‌گویند.

دخترِ قشنگم! ویرایش در کشور ما عمرِ زیادی ندارد و شصت ـ هفتاد سال پیش، وارد ایران شده است. امروزه ناشرها و نویسنده‌ها، با ویراستارانِ حرفه‌ای کار می‌کنند و بازار ویرایش هر روز گرم‌تر می‌شود. حتی این مهارت می‌تواند «شغل» به حساب بیاید و منبع درآمدی برای دانشجویان رشته‌ی زبان و ادبیات فارسی باشد.

حالا به من بگو، کدام جمله درست است:

الف. از شما سپاس‌گذاری می‌کنم که به جلسه‌ی ما تشریف آوردید.
ب. از شما سپاس‌گزاری می‌کنم که به جلسه‌ی ما تشریف آوردید.

در نامه‌ی بعدی، بیش‌تر در این باره حرف می‌زنیم.


منبع: مجله باران