بیماری سوء هاضمه به احساس درد و یا ناراحتی به ناحیه بالای شکم و زیر استخوان جناغ سینه اطلاق می شود. بیماری سوء هاضمه معمولاً به صورت مکرر و یا چند هفته‌ای فرد را در ناحیه مورد نظر درگیر و دچار درد می کند. بیماری سوء هاضمه ممکن است سال های متمادی بیمار را درگیر کند. این بیماری شایع ترین بیماری گوارشی است. در بسیاری از موارد بیماران به شدت اذیت می شوند. بسیاری از بیماران اذعان دارند سال ها با این بیماری و اخلالات آن جنگیده اند. به پزشکان زیادی مراجعه کردند. روش های درمانی زیادی را انجام داده اند. با تمام این مراحل و کار ها اما بهبودی در بیمار رخ نداده است. جالب است بدانید شیوع این بیماری به حدی زیاد است که 30 درصد از مراجعه کنندگان به پزشک گوارش، از سوء هاضمه رنج می برند.



انواع بیماری سوء هاضمه
 این بیماری دو نوع دارد:  نوع اول که معروف ترین و رایج ترین نوع بیماری سوء هاضمه است، نوع درد می باشد. یعنی بیمار فقط احساس درد دارد. در واقع بیمار در بالای شکم خود احساس درد می کند.  نوع دوم سوء هاضمه با اسم ناراحتی شناخته می شود. منظور از ناراحتی احساس نفخ، احساس سنگینی، احساس پر بودن شکم، احساس تورم شکم بعد از غذا، احساس سیری زودرس، احساس گرسنگی زودرس، احساس بی اشتهایی غیر قابل انتظار، احساس سوزش و یا ترش کردن در ناحیه بالای شکم می باشد. اگر بیمار این علائم را داشته باشد می گوییم او مبتلا به سوء هاضمه نوع عملکردی و یا سوء هاضمه نوع ناراحتی می باشد.

علل بیماری سوء هاضمه
 جالب است بدانید سوء هاضمه شایع ترین بیماری گوارشی است. حدود ۲۰ و یا ۳۰ درصد از افراد جامعه در طول زندگی خود به بیماری سوء هاضمه مبتلا می شوند. علل بیماری سوء هاضمه متفاوت و مختلف است. مهمه ترین علل اختلال سوء هاضمه به شرح زیر هستند:
 
  • زخم های معده و یا بیماری اثناعشر می‌توانند سبب ایجاد بیماری سوء هاضمه شوند.
  •  بیماری های صفراوی، کیسه های صفراوی و مجاری صفراوی نیز می‌توانند از علل به وجود آمدن سوء هاضمه باشند.
  •  همچنین اختلال در دریچه های محل اتصال صفراوی و روده نیز می‌تواند موجب به وجود آمدن سوء هاضمه در افراد شود.
  •  اختلال لوزالمعده به صورت حاد نیز ممکن است موجب ایجاد سوء هاضمه می شود.
 در بسیاری از موارد نیز ممکن است فرد بیمار هیچکدام از این اختلال ها و مشکلات را نداشته باشد اما علائم بیماری سوء هاضمه را دارا باشد. در چنین شرایطی می‌گوییم فرد مبتلا به بیماری سوء هاضمه عملکردی شده است. تشخیص بیماری سوء هاضمه عملکردی نشان می‌دهد هیچ نوع بیماری جسمی در فرد وجود ندارد.  متاسفانه باید بگویم پاسخ درمانی در این گونه افراد مناسب و خوب نیست. در اکثر بیمارانی که این نوع سوء هاضمه را دارا هستند مشاهده می کنیم که بیمار همه ی دارو های خود را مصرف نموده و همچنین رژیم غذایی خود را مطابق با دستور پزشک رعایت کرده است اما هنوز هم علائم بیماری در وی وجود دارد. حتی در بسیاری از موارد در برخی مشاهده می‌کنیم بیماری در فرد تشدید  شده است.



بیماری سوء هاضمه عملکردی
 لازم است بدانید در بیماری سوء هاضمه عملکردی علت اصلی به وجود آمدن بیماری، اختلالات عصبی می باشند. همچنین اختلالات ذهنی و فشارهای عصبی نیز می‌توانند موجب به وجود آمدن سوء هاضمه عملکردی شوند. از دیگر علت ‌های به وجود آمدن سوء هاضمه عملکردی می‌توانیم به استرس اشاره کنیم. استرس های موجود در محل کار، استرس‌ های زندگی و استرس هایی که فرد روزانه با آن ها درگیر است، ممکن است سبب به وجود آمدن سوء هاضمه شوند. اکثر کسانی که به بیماری سوء هاضمه مبتلا می‌شوند، در سنین بالای ۵۰ سال و یا زیر ۵۰ سال هستند.

بیماری سوء هاضمه زیر ۵۰ سال
اگر سن بیمار زیر  ۵۰ سال باشد نوع درمان سوء هاضمه به صورت غیر جدی انجام می شود. معمولاً در این هنگام پزشک برای بیماری یک آزمایش خون تجویز می کند، تا مشخص شود آیا بیمار به عفونت معده مبتلا است یا خیر. اگر بیمار مبتلا به عفونت معده باشد، پزشک یک دوره ی درمان دو هفته ‌ای را برای بیمار در نظر می‌گیرد. در این هنگام پزشک به بیمار توصیه می کند در طی این دو هفته دارو های تجویز شده را به صورت دقیق و منظم مصرف نماید تا عفونت معده او بر طرف شود.  این دارو ها عمدتا شامل آنتی بیوتیک می شوند. اگر بیمار دارو ها را مصرف کند و عفونت معده برطرف شود، این امر نشان‌دهنده این است که سوء هاضمه فرد ناشی از عفونت معده بوده است. در چنین شرایطی علائم سوء هاضمه که از عفونت معده ناشی شدند تا حدود زیادی بهبود پیدا می کنند. این امر سبب می شود پروسه درمانی بیمار به صورت کامل انجام شود و حال بیمار مساعد شود. در چنین شرایطی پزشک درمان دیگری را برای بیمار تجویز نمی کند.



حال اگر فرد به صورت دقیق در دو هفته مشخص شده دارو ها را مصرف کند اما علائم سوء هاضمه در وی بهبود پیدا نکنند، به این معناست که عفونت معده در عامل سوء هاضمه و پیدایش علائم آن نقشی نداشته است. در این صورت پزشک یک دوره ی درمان چهار هفته ‌ای را برای بیمار در نظر می‌گیرد. در چنین شرایطی پزشک با توجه به علائمی که بیمار داراست دارو هایی را برای وی تجویز می‌کند. به عنوان مثال اگر فرد در بالای شکم خود احساس سوزش شدید داشته باشد، این به این معنا است که اسید در آن ناحیه زیاد شده است و پزشک دارو های ضد اسیدی را تجویز می‌کند تا آن سوزش از بین برود. اگر بیمار در آن ناحیه فقط درد داشته باشد پزشک دارو های ضد درد را توصیه و تجویز می کند. اگر پزشک متوجه شود که بیمار مضطرب است و دچار اضطراب و اختلال عصبی است، برای وی داروهای آرامبخش گوارشی توصیه و تجویز می‌کند تا استرس و اضطراب او کنترل شود.  اگر بعد از این دوره درمانی شش هفته ‌ای ( که دو هفته از آن برای درمان عفونت معده و ۴ هفته نیز برای مشکلات و اختلال‌های غیر عفونی دارو تجویز شده است) بیمار هنوز هم علائم بیماری سوء هاضمه را دارا باشد، در چنین شرایطی پزشک دیگر نباید برای بیمار دارویی را تجویز کند.

 در بسیاری از موارد مشاهده می‌کنیم که بیمار پزشک خود را عوض میکند. در واقع  بیمار این کار را انجام می‌دهد تا بیماری سوء هاضمه او درمان شود. پزشک بعدی ممکن است اطلاع دقیقی از شرح حال بیمار نداشته باشد و دوباره همان روند ۶ هفته ای تکرار شود. بسیاری از بیماران این دوره ‌ها را با پزشک های مختلف به مدت دو و سه سال انجام می‌دهند. اما از این دوره های مکرر نتیجه ای نمی گیرند و بیماری سوء هاضمه آن ها درمان نمی شود. از نظر علمی و پزشکی اگر بیمار که سن او زیر ۵۰ سال است به مدت ۶ هفته تحت درمان قرار بگیرد و دارو مصرف کند اما بیماری سوء هاضمه وی بهبود پیدا نکند و همچنان وی دارای علائم سوء هاضمه باشد، بیمار باید از نظر پزشکی به صورت دقیق بررسی شود.  در این هنگام در گام اول بیمار باید با آندوسکوپی، سونوگرافی، عکس برداری و دیگر بررسی ها مورد آزمایش قرار ‌بگیرد .  در این شرایط با استفاده از نتایج به دست آمده از آندوسکوپی و دیگر بررسی ها، پزشک مراحل درمانی بیمار را در پیش خواهد گرفت‌.



بیماری سوء هاضمه بالای ۵۰ سال
 حال اگر بیماری که به پزشک مراجعه می‌کند و علائم سوء هاضمه را داراست، سن او بالای ۵۰ سال باشد، در این شرایط پزشک باید از تجویز هر گونه دارویی برای بیمار خودداری کند. در چنین حالتی باید بیمار با سونوگرافی و آندوسکوپی مورد بررسی قرار بگیرد. در بسیاری از بیماران مشاهده می‌کنیم که فرد  مبتلا به بیماری سوء هاضمه به پزشک اصرار می‌کند که با دارو درمانی بهبود پیدا کند. ممکن است در این شرایط در گام اول فرد بیمار با استفاده از دارو درمانی بهبود پیدا کند، اما بیماری سوء هاضمه وی همچنان مخفی وجود دارد.

بنابراین اگر سن بیمار مبتلا به بیماری سوء هاضمه بالای ۵۰ سال باشد، به محض شروع علائم وی باید با آندوسکوپی و سونوگرافی مورد بررسی قرار بگیرد.

علائم هشدار بیماری سوء هاضمه
 برخی از علائم بیماری سوء هاضمه علائم هشدار نام دارند. این علائم به شرح زیر می باشند:
 
  • اگر بیمار به شکل مشهودی کاهش وزن داشته باشد یعنی در مرحله هشدار قرار دارد.
  •  اگر آزمایش خون نشان دهد که بیمار دارای کم خونی است.
  •  اگر خونریزی گوارشی به هر شکلی در بیماری مشاهده شود. مانند ادرار خونی و یا خونریزی در مدفوع و یا مدفوع سیاه رنگ.
  •  اگر فرد بیمار احساس کند که در شکم او یک توده وجود دارد و یا در آزمایش ها و بررسی های پزشکی مشخص شود که در شکم بیمار توده وجود دارد.
  •  اگر با استفاده از بررسی ‌های پزشکی مشخص شود که طحال و یا کبد بیمار بزرگ شده است.
  •  اگر در بیمار زردی وجود داشته باشد.
  •  اگر بیمار دارای مشکلات و اختلال بلع باشد.
 اگر بیمار هر کدام از این علائم را داشته باشد وی در مرحله هشدار قرار دارد. در واقع در این شرایط هیچ پزشکی نباید برای بیمار در هر سنی که باشد دارویی تجویز بکند. مگر آنکه بیمار به صورت دقیق و با استفاده از آندوسکوپی سونوگرافی و دیگر آزمایش ها مورد بررسی قرار گرفته باشد. در واقع پزشک باید با استفاده از آن آزمایش ‌ها و بررسی ‌ها پروسه درمانی بیمار را آغاز نماید.


سخن آخر
همان طور که گفتیم علائم بیماری سوء هاضمه شامل احساس هر نوع درد و ناراحتی در ناحیه بالای شکم می شوند. این علائم ممکن است به صورت نفخ، تورم در بالای شکم، باد در گلو و معده، احساس درد در بالای شکم و ... باشند. اگر این علائم به صورت خود به خودی بعد از دو الی سه روز از بین رفتند نیازی به مراجعه به پزشک نیست. اما اگر این علائم به مدت یک الی دو هفته در بیمار مشاهده شد، لازم است بیمار به پزشک مراجعه کند. اگر بیماری که علائم سوء هاضمه را دارد سنی بالای 50 سال داشته باشد با مشاهده علائم هشدار باید به پزشک مراجعه شود. پزشک نباید برای او دارویی تجویز بکند. بلکه ابتدا بیمار باید با آزمایشات دقیق مورد بررسی قرار بگیرد. همچنین اگر بیمار علاوه بر علائم سوء هاضمه هنگام بلعیدن غذا دچار مشکل شود باید به پزشک مراجعه کرده و به صورت دقیق مورد بررسی واقع شود.

نکته ی دیگری که شایان ذکر است اختلال دستگاه گوارش به صورت ارثی است. اگر شما در نزدیکان خود بیمار مبتلا به سرطان های گوارشی و به خصوص سرطان معده داشته اید، این یک خطر جدی برای ابتلا به سوء هاضمه است. بنابراین بهتر است در اولین فرصت برای غربالگری به پزشک مراجعه کنید. این امر سبب می شود تا در صورت ابتلا بیماری به موقع تشخیص داده شود. نکته ی دیگر این است که درد های شبانه را حتما جدی بگیرید. در بسیاری از موارد علائم بیماری سوء هاضمه با درد های شبانه نمایان می شوند.