مؤلفه های تربیت دینی در دوران شیردهی

برخلاف تصور کسانی که انتظار دارند تنها با پیگیری چند توصیه و راهکار اخلاقی و تربیتی و به کارگیری تکنیک‌های آموزشی در امر تربیت دینی فرزندانشان به نتیجه مطلوب نائل آیند، مقوله تعلیم و تربیت در فرهنگ و اندیشه اسلامی از چنان جایگاه و اهمیتی برخوردار است که حتی پیش از تولد و دوران جنینی و حتی پیش از ازدواج و تشکیل خانواده می بایست برای آن برنامه ریزی و اصول و راهکارهایی را مد نظر داشت و با رعایت آن برنامه ها و نکات و سفارش های دینی در امر تربیت گام برداشت. یکی از مراحل و دورانی که نقش بسزایی در امر تربیت دینی کودکان برجای می گذارد دوران شیر دهی است. دوران حساس و  مهمی که اگر برخی از اصول و ضوابط دینی در این مرحله مورد توجه قرار گیرد اثر وضعی و تربیتی چشمگیری بر کودکان برجای خواهد گذاشت. از اینرو به مناسبت روز کودک تلاش داریم با نگاه درون دینی به برخی از وظایف و مسئولیت های دینی والدین در دوران شیردهی اشاره کنیم و نقش آنها را در مسأله تربیت دینی فرزندان را در کانون خانواده مورد واکاوی قرار دهیم.
 

مسئولیت راهبردی و استراتژیک والدین در خانواده

برخی از والدین به قدری وقت و انرژی خود را صرف امور اقتصادی و معیشتی فرزندان می کنند که دیگر توان و رمقی برای پرداختن به مباحث دینی، تربیتی و عاطفی و روانشناسی فرزندان در وجود خود نمی بینند. این در حالی است که می بایست والدین بیش از آنچه که برای مباحث معیشتی و رفاهی فرزندان خود وقت می گذارند، برای امور  معرفتی، تربیتی آنها  وقت صرف نمایند؛ چرا که نیازهای فرزندان تنها در امور رفاهی خلاصه نمی شود و آینده آنها بیش از آنکه به مباحث اقتصادی متکی باشد به امور معنوی و تربیتی نیازمند است. از آنجا که سهل انگاری در مباحث تربیتی می تواند زمینه ساز شقات و نگون بختی فرزندان در آینده شود؛ از این رو والدین در این خصوص نقش کلیدی و راهبردی را بر عهده دارند. «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ ...؛[1] اى کسانى که ایمان آورده‌اید، خودتان و کسانتان را از آتشى که سوخت آن، مردم و سنگهاست حفظ کنید». با توجه به مطالب یاد شده باید به این نکته اشاره کرد که بهترین هدیه و ارثی که والدین می توانند برای فرزندان خود برجای بگذارند تربیت دینی هوشمندانه و معقولانه است، کما اینکه در منابع روایی نیز از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «ما نَحَلَ والِدٌ وَلَداً نَحلاً اَفضَلُ مِن اَدَبٍ حَسَنٍ؛[2]بخشش و تفضّل هیچ پدری به فرزندش بهتر از عطیه ادب و تربیت پسندیده نیست».مادری که مقید به دوری از گناهانی همچون دروغ گویی، غیبت، بد زبانی و سوء خلق، است و همچنین خود را ملزم کرده است که با طهارت ظاهری و باطنی به فرزند خود شیر دهد ، مقدمات پیشرفت معنوی را در وجود فرزند خود تقویت خواهد کرده.

 مراقبت های تربیتی و مؤلفه های دینی در دوران شیرخواری

شاید این موضوع برای برخی از افراد غیر قابل باور و یا به نوعی بی اهمیت جلوه دهد که یکی از دوران های طلایی و راهبردی در تربیت دینی و اخلاقی کودکان دوران شیردهی است. این در حالی است که تحقیقات علمی و دینی حاکی از آن است که کودک نه تنها در دوران شیرخواری متأثر از رفتار و عملکرد والدین خود می باشد، بلکه زمانی که در شکم مادر قرار دارد نیز به نوعی تحت تأثیر رفتارهای فردی و اجتماعی و اقتصادی والدین خود می باشد. باری به هر جهت در متون و منابع دینی و اسلامی برای تربیت صحیح و اسلامی فرزندان مراقبت های بسیار مهمی پیشنهاد شده است که در فرهنگ اجتماعی مورد توجه والدین بوده است.

راز زمزمه و نجوای توحیدی در گوش نوزادان  

یکی از ابتدایی ترین و البته مهمترین مراقبت های تربیتی در خصوص نوزادان و شیرخواران پایبندی به خواندن اذان و اقامه در گوش آنها بعد از تولد است. اذکار توحیدی و اعتقادی که در ابتدای تولد در گوش نوزاد خوانده می شود تأثیر شگفت انگیز و راز گونه ای در بازخوانی امور فطری در فرزندان دارد. بر اساس اندیشه اسلامی انسان بر فطرت توحیدی متولد می شود،[3] و این والدین هستند که  با نقش و عملکرد مثبت یا منفی خود می توانند زمینه ساز تقویت یا تضعیف آن شوند. در برخی از روایات فلسفه و تأثیر زمزمه اذان و اقامه در گوش نوزادان دوری از شیطان بیان شده است.[4] بدیهی است که ایمنی از گزند شیطان در مرتبه اول با تقویت پایه های توحیدی و آشنا شدن کودکان با آن تحقق خواهد یافت.
 

پایبندی والدین به طهارت و پاکیزگی ظاهری و باطنی

از جمله مراقبت های طلایی و اثر بخش در رشد معنوی و دینی کودکان پایبندی و تقید دینی والدین به امور معنوی و شرعی است. بدون شک مادری که به طور جدی به اموری همچون پرهیز از گناهان اهتمام دارد، تأثیر راز گونه ای بر خلق و خوی کودک خود خواهد داشت. مادری که مقید به دوری از گناهانی همچون دروغ گویی، غیبت، بد زبانی و سوء خلق، است و همچنین خود را ملزم کرده است که با طهارت ظاهری و باطنی به فرزند خود شیر دهد ، مقدمات پیشرفت معنوی را در وجود فرزند خود تقویت خواهد کرده. پایبندی به این نکته مهم که مادر در تمام دوران شیر دهی با وضو باشد، موضوعی است که به خوبی در سیره و سبک زندگی مادران شاخص قابل مشاهده است. «از مادر شیخ مرتضی انصاری پرسیدند: فرزندت چگونه بـه درجـات عـالی تقوا و عبادت رسیده؟ پاسخ داد: من در انتظار آن بـودم کـه فـرزندم‌ ترقّی‌ بیشتری داشته‌ باشند؛ زیرا در هنگام شیرخوارگی‌اش به او شیر نمی‌دادم، مگر اینکه با وضو بودم؛ حتی در شب‌های‌ سرد زمستان هم بـدون وضـو او را شـیر ندادم».[5]
  

تلاش و کوشش پدر برای تحصیل مال حلال و پاکیزه

یکی دیگر از موارد بسیار تأثیر گذار در  پرورش معنوی و اخلاقی کودکان اهتمام جدی والدین در  استفاده از مال مشروع و حلال است. بر اساس منابع روایی رابطه مستقیمی میان بهره مندی از مال حلال و عاقبت به خیری افراد و همچنین رابطه معنا داری میان  بی مبالاتی در تغذیه حلال و عاقبت به شری نقل شده است. مال حرام همچون سهم و زهر مهلکی است که به سرعت تأثیر مخرب خود را بر افراد بر جای می گذارد و شریان های حیاتی و معنوی انسان را از میان می برد. در منابع روایی از امام صادق(علیه السلام) در این خصوص نقل شده است: «کَسبُ الحَرام یَبینُ فِی الذُّرِیَّةِ ؛[6][اثر] درآمد حرام، در نسل آشکار مى‏شود».
 

سخنان اعجاب انگیز مادر مقدس اردبیلی

از مادر مقدس اردبیلی پرسیدند: چگونه توانستی چنین فرزند پاک و فرزانه ای را به جامعه تحویل دهی؟! او در پاسخ به این نکته اشاره می کند که من هرگز لقمه ی شبهه ناکی به او نخوراندم، و همیشه با وضو به او شیر می دادم، هرگز چشمم به نامحرم دوخته نشد، و در تربیت فرزندم مسأله ی طهارت و نظافت را مراعات می کردم و سعی می کردم تا با بچه های خوب و با ادب همبازی شود.[7]  

آرامش واقعی با اذکار الهی

یکی از نیازهای واقعی نوزادان شیرخوار، استفاده از شیر سالم و مناسب است، البته نه هر شیری، بلکه شیری که از سینه مادری جوشیده که در آرامش واقعی قرار دارد، آرامشی که در سایه مأنوس شدن با اذکار الهی تقویت یافته  است. این دسته از مادران نشستن بر سر سجاده عبودیت و بندگی حق تعالی را برای خود غنمیت می شمرند و لحظه ای در خلوت کردن با خدای متعال و نجوا کردند با او تعلل و سستی به خود راه نمی دهند. این چنین مادرانی جای خالی در زندگی خود برای حضور شیطان باقی نگذاشته اند چرا که قلب و روح آنها غرق در انس و ارتباط با خدای متعال شده است. قرائت قرآن و مناجات های شبانه، استغفار و توبه با گوش و جان آنها آشنا ست.

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه تحریم آیه 6.
[2]. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‏15، ص165.
[3]. آیین بندگى و نیایش (ترجمه عدة الداعی)، ص584.«کلّ مولود یولد على‏ الفطرة و انّما ابواه‏ یهوّدانه‏ و ینصّرانه و یمجّسانه؛هر نوزادى بر اساس فطرت توحیدى متولد مى ‏شوند، این پدر و مادر اویند که وى را یهودى، یا مسیحى و یا مجوسى مى‏ نمایند».
[4]. ر.ک: الکافی، ج6، ص32.  
[5]. علی‌نقی فقیهی، شیوه‌هی ترغیب و جذب به نماز، ص ۳۲.
[6].الکافی (ط - الإسلامیة)، ج‏5، ص 125، ح4.
[7]. محمد علی قاسمی، دوران طلایی تربیت، ص 72.