ما چگونه ما شديم؟

آشنايي با مراحل رشد و تکامل جنين، از انعقاد نطفه تا تولد

تمام موجودات زنده توليد مثل مي کنند. در انسان، توليد مثل به وسيله دو نوع سلول انجام مي پذيرد؛ اسپرم ها که توسط بيضه هاي مرد ساخته مي شوند و تخمک ها که وسط تخمدان هاي زن توليد مي شوند. هر يک از اين سلول ها نيمي از مجموعه DNA (ماده ژنتيک) را در خود دارند. اگر يک اسپرم وارد يک تخمک شود و آن را بارور کند، DNA مرد و زن ترکيب شده و سلول هاي جديدي حاصل مي شوند. بارداري زماني رخ مي دهد که اين سلول ها خود را در رحم جاي مي دهند. در طول بارداري که حدود 40 هفته (9 ماه) طول مي کشد، اين سلول ها تکامل يافته و نوزاد را به وجود مي آورند.

آغاز بارداري

سلولي که از اتصال تخمک و اسپرم حاصل مي شود، زيگوت يا تخم نام دارد. در عرض 2 روز پس از بارداري، تخم سفر خود را از طريق لوله حمل تخمک به سمت رحم آغاز مي کند وپس از 5 تا 7 روز اين مجموعه سلول (به نام بلاستوسيست و بعد به صورت مورولا) به رحم مي رسد.

روند تکامل جنين

عموماً در انسان ها دوران بارداري تقريباً 40 هفته طول مي کشد که از زمان لقاح يا از بارداري، تا تولد محاسبه مي شود. در مدت 8 هفته بعد از لقاح، آن انسان در حال رشد را رويان مي نامند، که معني آن «بزرگ شدني در داخل» است. اين زمان که دوران روياني ناميده مي شود، با تشکيل دستگاه هاي اصلي بدن مصادف است. از پايان هفته هشتم بارداري تا آخر وضع حمل، انسان در حال رشد را «جنين» مي نامند، که به معني «اولاد زاييده نشده» است. در خلال اين دوران، که دوران جنيني ناميده مي شود. بدن بزرگ تر شده و سيستم هاي آن شروع به کار مي کنند.

تغذيه جنين

جنين براي برآوردن نيازهاي خود به اکسيژن، مواد غذايي و پادتن هاي ضد عفونت و همچنين براي دفع مواد زايد خود به مادرش وابسته است. اين مواد در داخل جفت که عضوي متصل به سطح داخلي رحم است و از طريق طناب نافي به نوزاد مرتبط مي شود، بين خون مادر و خون جنين مبادله مي شوند. در جفت، خون مادر و جنين نزديک هم قرار مي گيرند ولي واقعاً مخلوط نمي شوند.

روزشمار تکامل جنين

• 4-3 روز بعد از لقاح، سلولهاي تقسيم شونده جنين، شکلي کروي پيدا مي کنند و مورولا را به وجود مي آورند.
• 5-4 روز بعد از لقاح، در داخل توپ سلولي حفره اي ايجاد مي شود و پس از آن، اين جنين بلاستوسيست ناميده مي شود.
• 6 روز بعد از لقاح، عمل القا آغاز مي شود؛ يعني بعداز جابه جا شدن به طرف پايين مجراي رحمي، جنين ابتدايي خود را در ديواره داخلي رحم مادر جداسازي مي کند. اين عمل بين 10 تا 12 روز بعد از لقاح به پايان مي رسد.
• 7 روز پس از لقاح، جنين ريز در رحم مادر لانه گزيني مي کند.
• 10 روز بعد از لقاح، قاعدگي مادر متوقف مي شود.
• 18 روز بعد، تپش قلب و چشم هاي جنين شروع به شکل گيري مي کنند.
• 21 روز بعد، تپش قلب جنين آغاز شده و خون جنين را در بدنش به گردش در مي آورد؛ البته اين خون با خون مادر ارتباطي نداشته و گروه خوني متفاوتي دارد.
• 28 روز بعد، چشم ها و گوش ها و سيستم تنفسي شروع به شکل گيري مي کند.
• 35 روز بعد، دست ها وپاها شروع به رشد و شکل گيري مي کند.
• 42 روز بعد، اسکلت بدن کامل مي شود (غضروف) و امواج مغزي قابل ثبت است.
• 49 روز بعد، پلک ها و انگشتان شکل مي گيرند و بيني متمايز مي شود. ضمناً در هفته هفتم، جوانه دندان هاي شيري شکل گرفته و جنين معمولاً انگشتان خود را مي مکد!
• 56 روز بعد، تمام دستگاه هاي بدن شکل گرفته اند و رشد ناخن ها آغاز شده است. در هفته هشتم، شما يک انسان با ابعاد مينياتوري هستيد؛ با 3 سانتي متر قد و وزن يک گرم وزن! اگر يک جنين 8 هفته اي را قلقلک بدهيم، سرش را به سمت عقب خم خواهد کرد!
• 63 روز بعد، اثر انگشت شکل مي گيرد وکف دست به لمس حساس مي شود. اگر کف دست يک جنين را در اين زمان لمس کنيم، جنين دستانش را مشت خواهد کرد! جنين 9 هفته اي مي تواند سکسکه کند!
• 77 روز بعد، جنين شروع به تنفس مايع آمنيوني مي کند. اين روند تا زمان زايمان ادامه مي يابد. البته کودک با اين عمل خفه نمي شود زيرا اکسيژن را از طريق جفت دريافت مي کند. نقش جريان يافتن اين مايع تنها به تامل و شکل گيري شش ها و ديگر اعضاي تنفسي مربوط مي شود. از هفته يازدهم (ماه سوم) به بعد، جنين قادر است اشيا را با دستانش بگيرد! جوانه هاي چشايي در شما ازهفته سيزدهم تا پانزدهم به بعد فعال مي شوند.
• 98 روز بعد، وقتي تنها 14 هفته از لقاح جنين گذشته، جنين قادر به شنيدن است اما از هفته بيست و ششم به بعد جنين قادر است به صدا واکنش نشان دهد. جالب است بدانيد جنين درون رحم تمام صداهاي محيط اطراف را همچون شما مي شنود اما 10 دسي بل ضعيف تر. هرگاه جنين در معرض صداي بلند قرار گيرد دست خود را در مقابل گوش هايش قرار خواهد داد! چنين اصوات بم را بهتر از اصوات زير مي شنود. البته اين پايان ماجرا نيست چرا که جنين درون رحم در معرض انواع سرو صدا قرار دارد: صداي قلب مادر، سيستم گوارشي مادر و تنفس مادر نيز توسط جنين بايد تحمل شود.
• 112 روز بعد، يعني در هفته شانزدهم، اندام هاي تناسلي جنين کاملاً تمايز يافته و کودک مي تواند لگد بزند، شنا کند، بچرخد و يا معلق بزند!
• 119 روز بعد، يعني از هفته هفدهم، جنين قادر است خواب ببيند!
• 126 روز بعد، يعني از هفته هجدهم، تارهاي صوتي جنين شکل گرفته و مي تواند گريه کند!
منبع:نشريه سلامت،ش 243
/س