دگزامتازون یک کورتیکواستروئید مصنوعی است. کورتیکواستروئیدها مواد شیمیایی طبیعی هستند که توسط غدد فوق کلیوی تولید می‌شوند. کورتیکواستروئیدها بر عملکرد بسیاری از سلول‌ها در بدن اثر می‌گذارند و سیستم ایمنی را سرکوب می‌کنند. همچنین کورتیکواستروئیدها سبب مهار التهاب می‌شوند و در کنترل طیف گسترده‌ای از بیماری‌های التهابی که بر خیلی از اندام‌ها اثر می‌گذارند کاربرد دارند.


کاربردهای دگزامتازون چیست؟

مطالعه‌ای که در ژوئن 2020 در انگلستان روی 7000 بیمار انجام شد نشان داد دگزامتازون، بخشی از درمان استاندارد برای مبتلایان به covid-19 است که دچار علائم شدید ِ نیاز به اکسیژن هستند. محققان نشان دادند دگزامتازون می‌تواند زندگی یک‌هشتم از بیمارانی را که از ونتیلاتور استفاده می‌کنند و همچنین زندگی یک بیست و پنجم از بیمارانی که از اکسیژن‌درمانی تکمیلی (بدون لوله‌گذاری) استفاده می‌کنند نجات دهد.

دگزامتازون برای کاهش التهاب در خیلی از بیماری‌ها به کار می‌رود، مثلاً:

آرتریت روماتوئید

لوپوس سیستمیک

آرتریت نقرسی

آرتریت پسوریازیس

کولیت زخمی روده

بیماری کرون

عوارض شدید آلرژیک که به سایر درمان‌ها جواب نمی‌دهند نیز ممکن است به دگزامتازون جواب دهند، مثلاً:

آسم و برونشیت

رینیت آلرژیک

درماتیت ناشی از دارو

درماتیت تماسی و آتوپیک

بیماری‌های مزمن پوستی که با دگزامتازون درمان می‌شوند نیز شامل موارد زیر می‌شوند:

درماتیت هرپتیفورمیس ناشی از اختلالات گلوتنی روده

پمفیگوس

پسوریازیس شدید

درماتیت سبوره‌ای شدید

آلرژی مزمن و عوارض التهابی یوئیت، عنبیه، ملتحمه و عصب‌های بینایی چشم‌ها نیز با دگزامتازون درمان می‌شوند.

دگزامتازون در درمان سرطان‌های گلبول‌های سفید خون (لوسمی) و غدد لنفاوی نیز کاربرد دارد.

بیماری‌های خونی که شامل تخریب پلاکت‌های خون توسط سیستم ایمنی خود بدن می‌شوند نیز با دگزامتازون درمان می‌شوند؛ مانند پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک و کم‌خونی همولیتیک. سایر عوارض مربوط به اختلالات خونی که با دگزامتازون درمان می‌شوند نیز شامل ورم غده تیروئید و سارکوئیدوز می‌شوند.

دگزامتازون به عنوان درمان جایگزین در بیمارانی که غدد فوق کلیوی‌شان قادر به تولید کورتیکواستروئید کافی نیست به کار می‌رود. خیلی از مشکلات پزشکی که با دگزامتازون درمان می‌شوند به صورت «آف لیبل» هستند؛ یعنی مورد تائید سازمان غذا و دارو نمی‌باشند. 1


عوارض جانبی

با مصرف این دارو، ناراحتی معده، سردرد، سرگیجه، تغییرات قاعدگی، کم خوابی، افزایش اشتها و یا افزایش وزن ممکن است رخ دهند. اگر هر کدام از این موارد ادامه پیدا کرد یا بدتر شد، فوراً به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید.

به یاد داشته باشید که پزشک این دارو را بدین دلیل برای شما تجویز کرده است که نفع آن را برای شما بیشتر از خطر عوارض جانبی آن در نظر گرفته است. بسیاری از افرادی که از این دارو استفاده می‌کنند، عوارض جانبی جدی ندارند.

در صورت بروز هر کدام از این موارد بعید، اما جدی، به پزشک خود اطلاع دهید: علائم عفونت (مثلاً تب، گلودرد مداوم)، درد استخوانی / مفصلی، افزایش تشنگی / ادرار، ضربان قلب سریع / آرام / نامنظم، درد / فشار چشم، مشکلات بینایی، سوزش سر دل، مدفوع سیاه، استفراغی که مثل قهوه به نظر برسد، پف کردن صورت، تورم مچ پا / پاها، درد معده یا شکم، درد / قرمزی / تورم دست‌ها / پاها، خستگی، تغییرات ذهنی / خلقی، افسردگی، نوسانات خلق و خوی، تحریک پذیری، رشد مو / پوست غیر معمول، درد / گرفتگی عضلات، ضعف، کبودی / خونریزی آسان، روند بهبود زخم، نازک شدن پوست، تشنج.

واکنش آلرژیک بسیار حساس به این دارو نادر است. اما اگر متوجه علائم واکنش شدید آلرژیک شدید، از جمله: بثورات پوستی، خارش / تورم (به ویژه در صورت / زبان / گلو)، سرگیجه شدید، مشکل تنفسی، فوراً به پزشک متخصص مراجعه نمایید.




موارد احتیاط

قبل از مصرف دگزامتازون، اگر به این دارو یا به کورتیکواستروئیدهای دیگر (به عنوان مثال، پردنیزون) حساسیت دارید؛ یا اگر آلرژی دارید، با پزشک یا داروساز خود مطرح کنید. این محصول ممکن است حاوی مواد غیر فعالی باشد که می‌توانند واکنش‌های آلرژیک و مشکلات دیگر ایجاد کنند. برای اطلاعات بیشتر با داروساز خود صحبت کنید.

قبل از استفاده از این دارو، پزشک یا داروساز را از سوابق پزشکی خود مطلع نمایید به خصوص سوابقی همچون: ابتلا به انواع عفونت‌ها (مثلاً سل، تبخال، عفونت‌های قارچی)، بیماری کلیوی، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های روحی / روانی (مانند روانپریشی، اضطراب، افسردگی)، فشار خون بالا، مشکلات قلبی (به عنوان مثال، نارسایی احتقانی قلب، حمله قلبی اخیر)، بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت، بیماری‌های چشم (مانند آب مروارید، گلوکوم، عفونت هرپس چشم)، استخوان‌های شکننده (پوکی استخوان)، سابقه لخته خون.

این دارو ممکن است علائم عفونت را پنهان کند و یا شما را بیشتر در معرض خطر عفونت‌های شدید قرار دهد. هر گونه آسیب یا بروز علائم عفونت (به عنوان مثال گلودرد / تب / سرفه، درد هنگام ادرار، درد عضلانی) که در طول درمان رخ می‌دهد، را فوراً به پزشک گزارش دهید.

استفاده از داروهای کورتیکواستروئید برای مدت زمان طولانی می‌تواند موجب شود واکنش بدن به استرس فیزیکی دشوارتر شود. بنابراین، قبل از عمل جراحی یا درمان اورژانسی، یا اگر دچار بیماری / آسیب جدی شدید، به پزشک یا دندانپزشک خود اطلاع دهید که از این دارو استفاده می‌کنید یا از این دارو طی ۱۲ ماه گذشته استفاده کرده‌اید. اگر دچار خستگی غیرمعمول / شدید یا کاهش وزن شدید، فوراً پزشک را مطلع نمایید. اگر قرار است مدت زمان طولانی از این دارو استفاده کنید، یک کارت هشدار یا دستبند پزشکی شناسایی که استفاده شما از این دارو را مشخص کند، به همراه داشته باشید.

از انجام واکسیناسیون، ایمن سازی یا آزمایشات پوستی خودداری کنید، مگر اینکه به طور خاص توسط پزشک تجویز شده باشد. واکسن‌های زنده در صورتی که همزمان با مصرف این دارو تزریق شوند، ممکن است عوارض جدی (مثلاً عفونت) ایجاد شوند. از تماس با افرادی که به تازگی واکسن فلج اطفال خوراکی یا واکسن آنفولانزای استنشاقی دریافت کرده‌اند، خودداری کنید.

از تماس با افرادی که مبتلا به آبله مرغان یا سرخک هستند خودداری کنید، مگر اینکه قبلاً این بیماری‌ها (مثلاً در دوران کودکی) را داشته باشید. اگر در معرض یکی از این عفونت‌ها هستید و قبلاً آن را نداشته‌اید، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

اگر دچار دیابت هستید، این دارو ممکن است کنترل قند خون خود را دشوارتر سازد. میزان قند خون خود را به طور مرتب بررسی کنید و پزشک خود را از نتایج مطلع نمایید. ممکن است نیاز باشد دارو، برنامه تمرینی یا رژیم غذایی شما تنظیم شود.

مصرف این دارو ممکن است موجب سرگیجه شود. لذا از رانندگی، استفاده از ماشین آلات یا هر کاری که نیاز به هشیاری دارد، تا زمانی که بتوانید با خیال راحت چنین کارهایی را انجام دهید، خودداری کنید.

این دارو ممکن است در صورت استفاده طولانی مدت، رشد کودک را کاهش دهد. برای جزئیات بیشتر با پزشک یا داروساز مشورت کنید. به طور منظم به پزشک مراجعه کنید تا رشد و قد کودک شما بررسی شود.

در دوران بارداری، این دارو باید تنها در صورت نیاز شدید مورد استفاده قرار گیرد. در مورد خطرات و مزایای آن با پزشک خود صحبت کنید. نوزادان متولد شده از مادرانی که از این دارو برای مدت زمان طولانی یا در دوزهایی بالای استفاده کرده‌اند ممکن است سطح پایین هورمون کورتیکواسترویید داشته باشند. در صورت بروز علائم مانند تهوع / استفراغ، اسهال شدید یا ضعف در نوزاد، به پزشک خود اطلاع دهید.

این دارو ممکن است به شیر مادر منتقل شود و ممکن است در نوزاد شیرده علائم نامطلوب ایجاد کند. قبل از شیردهی، با پزشک خود مشورت کنید. 2




تداخل دارویی

تداخل دارویی می‌تواند اثر داروها را تغییر دهد و یا ریسک بروز عوارض جانبی را بالا ببرد. اینجا به تمام تداخلات دارویی اشاره نمی‌شود. لیست تمام داروهای مصرفی‌تان (مثل داروهای نسخه‌ای، غیرنسخه‌ای و محصولات گیاهی) را تهیه کنید و آن را به پزشک یا دکتر داروساز نشان دهید. پیش از تأیید پزشک، دز مصرفی هیچ دارویی را کم، زیاد یا قطع نکنید.

برخی داروها که با دگزامتازون دچار تداخل دارویی می‌شوند، عبارت‌اند از:

آمینوگلوتتیمید (مهارکننده آنزیم آروماتاز که در غده فوق‌کلیوی موجب تبدیل آندروژن به استروژن می‌شود)؛

قرص ضد بارداری؛

برخی داروهای سرطان (داساتینیب، لاپاتینیب، سانیتینیب، آلدسلوکین)؛

کلستیرامین؛

دیگوکسین؛

داروهایی که ممکن است باعث خون‌ریزی و کبودی شوند (شامل داروهای ضدپلاکت مثل کلوپیدوگرل، دابیگاتران و وارفارین و نیز داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مثل آسپرین، سلکوکسیب، ایبوپروفن

افدرین؛

هورمون درمانی جایگزین؛

ایزونیازید؛

میفپریستون؛

ریلپیویرین؛

تالیدومید.

ممکن است داروهای دیگر باعث دفع دگزامتازون از بدن شوند و کارکرد دارو را نیز تحت‌تأثیر قرار دهند. آزول‌های ضدقارچ (مثل کتوکونازول)، باربیتورات‌ها (مثل فنوباربیتال)، ریفامایسین‌ها (مثل ریفامپین)، برخی داروهایی که برای درمان تشنج مصرف می‌شوند (مثل فنی‌توئین) نمونهٔ این داروها هستند.

اگر پزشک دوز پایین آسپرین را برای جلوگیری از حمله قلبی یا سکته (معمولا دوز بین ۸۱ تا ۳۲۵ میلی‌گرم در روز) را تجویز کرده است، مصرف دارو را ادامه دهید تا پزشک دستور دیگری بدهد. از پزشک یا دکتر داروساز درباره جزئیات این موضوع بپرسید.

این دارو می‌تواند در برخی آزمایش‌ها (مثل تست پوستی) اختلال ایجاد کند و نتیجه اشتباهی را در پی داشته باشد. حتما مصرف دگزامتازون را به مسئول آزمایشگاه و دیگر پزشکان بگویید. 3


پی نوشت:
1.www.arakmu.ac.ir
2.www.rastineh.com
3.www.chetor.com