یکی از شخصیت های منحصر به فرد انقلابی که صحبت کردن در خصوص ایشان و قلم زدن و پرداختن به شیوه و سبک زندگی وی کاری بس مشکل و طاقت‌فرساست، شخصیت برجسته تاریخ انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) است. عالم فرزانه ای که برای پی بردن به عظمت وجودی ایشان کافی است در آثار و برکات وجود انقلابی که ایشان و یاران باوفایش که در تاریخ اسلام رقم زدند، قدری دقت و تأمل کرد. عالم ربانی که در ابعاد مختلف، فقهی، عرفانی، سیاسی، مدیریتی اندیشمندان شرق و غرب را به حیرت آورده و توانست با تکیه و اعتماد بر امدادهای غیبی و توکل بر حمایت و پشتیبانی خدای متعال معجزه قرن را رقم بزند. در این نوشتار تلاش داریم به طور گذرا برخی از ابعاد وجودی این رهبر مجاهد و انقلابی را مورد بررسی و واکاوی قرار دهیم.

 
درنگی در ابعاد مختلف اندیشه امام خمینی(ره)

بخش اول: تأملی در بُعد اخلاقی و عرفانی امام خمینی(ره)

1-انقلابی در خود پیش از انقلابی جهانی
یکی از خصوصیات برجسته ای که امام خمینی(ره) را از سایر افراد متمایز می کرد را می توان این چنین بیان کرد که ایشان پیش از آنکه به دنبال قیام و انقلاب و تحول در بستر اجتماعی باشند،تلاش کردند که قیامی الهی در سرزمین وجودی خود ایجاد نمایند و تمام اعضا و جوارح خود را در دایره مغناطیس اوامر و نواهی خدای متعال قرار دهند. در واقع خمینی کبیر(ره) تنها یک دغدغه دینی بیش نداشت و آن کسب رضایت پروردگار بود، او تربیت یافته مکتب اهل بیت(علیهم السلام) بود، از این رو چیزی جز انجام تکالیف الهی را در سر نمی پروراند. او نه شیفته جاه و مقام مادی بود و نه از زخاریف دنیوی چیزی را برای خود انباشته کرده بود. پیروزی و موفقیت ایشان در عرصه های مختلف سیاسی و بین المللی نیز مدیون این انقلاب درونی بود که سالها پیش از انقلاب بیرونی، انقلابی در سرزمین وجودی روح خمینی(ره) شکل گرفته بود. در واقع این شاخص و ویژگی امام خمینی(ره) به تأسی از آیات الهی بود که قیام را در سرزمین وجودی خود آغاز کرده بود: «قُلْ إِنَّما أَعِظُکُمْ بِواحِدَةٍ أَنْ تَقُومُوا لِلَّهِ مَثْنى‏ وَ فُرادى‏؛[1] بگو: «شما را تنها به یک چیز اندرز مى‏دهم، و آن اینکه: دو نفر دو نفر یا یک نفر یک نفر براى خدا قیام کنید».
 
2-پیروزی بر دشمن درونی پیش از غلبه بر دشمن بیرونی
امام خمینی(ره) در سلوک اخلاقی و عرفانی به گونه ای با نفس درونی خود مبارزه کرده بود که به طور کامل مطیع اوامر و نواهی خدای متعال باشد. او به خوبی ثابت کرده بود که برای غلبه بر دشمن بیرونی و استکباری جهانی ابتدا می بایست دشمن درونی یعنی همان نفس سرکش را رام و منقاد اوامر الهی نماید. به طور قطع و یقین اگر خمینی کبیر(ره) در مصاف با نفس خود پیروز نشده بود، هیچ گاه توان و یارای مقابله و ایستادگی در برابر دشمن بیرونی را نداشت؛ چرا که او بر اساس آموزه های دینی و اخلاقی دشمن درجه خود را همان نفس می دانست.[2]اذعان به این مطلب نیز در کتب عرفانی و اخلاقی ایشان به خوبی نمایان است، کما اینکه در کتاب ارزشمند اربعین خود اولین گام سیر و سلوک را مبارزه با نفس معرفی کرده است.  
یکی از ویژگی ها و شاخص های مدیریتی و رهبری امام خمینی(ره) اعتقاد به کار تشکیلاتی بود. ایشان اعتقاد و باور راسخ به تعاون و کار جمعی داشت، از این رو در تمام رهنمودها و سفارشهای خود تلاش داشت اموری که باعث تضعیف تعاون و کار تشکیلاتی می شود را خنثی نماید.
 
3-شتاب در مسیر عبودیت و بندگی حق تعالی
یکی از خصوصیات منحصر به فردی که به اذعان یاران و اطرافیان امام خمینی(ره) بسیار چشم نوازی می کند، تقید ایشان به عبودیت و بندگی حق تعالی است. ایشان علی رغم تمام مشغله های فکری، علمی و سیاسی و مبارزاتی خود تمام تلاش و کوشش خود را بکار بسته بودند که مصداق این آیه شریف باشند: «رِجَالٌ لَا تُلْهِیهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَإِقَامِ الصَّلَاةِ؛[3] مردانی که نه تجارت و نه معامله‌ای آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز غافل نمی‌کند». شاید اگر یک فرد عادی و معمولی یک هزارم مشغله های سیاسی و اجتماعی و مبارزاتی امام خمینی(ره) را داشت فرصت نمی کرد که آن طور باید و شایسته است نماز خود را در فرصت مناسب انجام دهد این در حالی است که در احوالات امام خمینی(ره) نقل شده است که ایشان مقید به نماز اول وقت بودند، حتی برخی از مجالس رسمی خود را به خاطر موضوع نماز قطع می کردند و به امر عبودیت وبندگی حق تعالی می پرداختند در خصوص پایبندی ایشان به تهجد و شب‌زنده‌داری همین بس که سید احمد خمینی نقل کرده اند شبی که امام را دستگیر کردند و از قم به تهران می بردند، امام در مسیر نماز شبشان را ترک نکردند، یکی از مأموران همراه امام که بعداً به من گفت:«ما تحت تأثیر شدید نماز امام واقع شدیم و یکی از آنها(مأمورین) که حالت نماز شب امام را دیده بود تا تهران گریه کرده بود».[4]

 
بخش دوم: امام خمینی(ره) نخبه فوق استراتژیک مدیریت و رهبری

همان طور که در مباحث مقدماتی نیز بیان شد، امام خمینی(ره) شخصیتی ذو ابعاد بود. ویژگی های خارق العاده ایشان جنبه های مختلفی را در بر می گرفت یکی از ابعاد وجود ایشان تخصص کافی در حوزه مدیریت و رهبری بود. مدیریت و رهبری ایشان بسیاری از اتاق های فکر و عملیات جبهه استکباری را متحیر و سردرگم کرده بود. در واقع مدیریت و رهبری امام خمینی(ره) به گونه ای بود که پیش از شکل گیری انقلاب اسلامی چارچوب عملیاتی و نظری حکومتی را که می بایست بر پایه و نظام اندیشه اسلامی شکل بگیرد را طراحی کرده بود. برخی از عناصر و شاخص های مدیریتی امام خمینی(ره) را می توان این چنین برشمرد:

1-قاطعیت و عقلانیت
 امام خمینی(ره) شخصیت بود که  به طور جدی و اساسی رویکرد معقولانه داشت و بر اساس احساسات و خواسته های بدون پشتوانه فکری و عقلانی تصمیم گیری نمی کرد. علاوه بر عقلانیت از قاطعیت خاصی نیز برخوردار بود. به گونه ای که از هر گونه سستی و تعلل و اهمال کاری به دور بود.
2-سازماندهی و برنامه ریزی و نظم کاری
یکی از اصول و شاخص های ثابتی که در تمام مراتب زندگی امام خمینی(ره) چشم نوازی می کند، اصل نظم، برنامه ریزی و سازماندهی است. ایشان چه در امور فردی و شخصی خود و چه در کارهای اجتماعی و سیاسی به طور جدی مقید و پایبند به نظم در کارها و برنامه ریزی برای دست یابی به اهداف خود بودند. از جمله جلوه های برنامه ریزی در امور کلان و مدیریتی را می توان در تشکیل شورای انقلاب با مأموریت دادن به شهید بهشتی و همچنین در تدوین قانون اساسی که پیش نویس آن را دکتر حبیبی آماده کرده بود مشاهده کرد، و همچنین سیستم کادر سازی نیروی های انقلاب(مدیریت منابع انسانی) نیز جلوه ای از این برنامه ریزی و آینده نگری امام خمینی(ره) بود، از دیگر جلوه های برنامه ریزی امام در حوزه مدیریت و رهبری می توان به تشکیل دولت موقت در ایام دهه فجر و قبل از پیروزی قطعی اشاره کرد. تشکیل دادگاه های انقلاب برای مجازات مفسدین و محاربان نیز یکی دیگر از جلوه های آینده نگری و برنامه ریزی برای سامان دادن به اوضاع قضایی کشور بود.
 
3-پیشبرد امور با کار تشکیلاتی
یکی از ویژگی ها و شاخص های مدیریتی و رهبری امام خمینی(ره) اعتقاد به کار تشکیلاتی بود. ایشان اعتقاد و باور راسخ به تعاون و کار جمعی داشت، از این رو در تمام رهنمودها و سفارشهای خود تلاش داشت اموری که باعث تضعیف تعاون و کار تشکیلاتی می شود را خنثی نماید. در باور امام خمینی(ره) باور به کار تشکیلاتی ریشه و مبنانی قرآنی داشت، کما اینکه خدای متعالی در این خصوص فرموده است: «وَ تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ شَدیدُ الْعِقابِ؛[5] و (همواره) در راه نیکى و پرهیزگارى با هم تعاون کنید! و (هرگز) در راه گناه و تعدّى همکارى ننمایید! و از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید که مجازات خدا شدید است!» جلوه هایی از کار تشکیلاتی را می توان در تشکیل بسیج 20 میلیونی، تشکیل سپاه پاسداران، کمیته امام خمینی(ره)، جهاد سازندگی، ... مشاهده کرد.

پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه سبأ، آیه46.  
[2].تنبیه الخواطر، ورام بن ابى فراس‏، ج‏ ۱، ص ۵۹؛ «أَعْدَى‏ عَدُوِّکَ‏ نَفْسُکَ الَّتِی بَیْنَ جَنْبَیْکَ‏؛پیامبر گرامی اسلام (صلّی‌الله‌علیه‌وآله)فرمودند: سرسخت‌ترین دشمنت نفس تو هست که در میان دو پهلویت قرار دارد.»
[3]. سوره مبارکه نور آیه 37.
[4].برداشت هایی ازسیره امام خمینی(ره)، ج3، ص117.
[5]. سوره مبارکه مائده، آیه2.