دانستنی هایی درباره بیماری کبد چرب و علائم و روش های تشخیص و درمان آن

کبد چرب چیست و چه انواعی دارد؟

مجله معتبر پزشکی WebMD، این بیماری را خیلی ساده تعریف می‌کند: «کبد چرب یعنی شما در کبد خود چربی اضافه دارید. ممکن است دکتر شما آن را هپاتیت استئاتوس بنامد.» بیشترین ریسک کبد چرب متعلق به کسانی است که به طور مداوم و در دوز بالا الکل مصرف می‌کنند. در کل کبد چرب دو نوع دارد: کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) و کبد چرب الکلی (ALD).

کبد چرب غیر الکلی (Non-Alcoholic Fatty Liver Disease)

به نوعی از بیماری کبد چرب اشاره دارد که علت آن الکل نیست. کبد چرب غیرالکلی دو نوع دارد:

۱. کبد چرب ساده: وقتی کسی کبد چرب ساده دارد، این یعنی چربی اضافه در کبد او وجود دارد، اما نه آنقدر که به بافت سلولی کبد آسیب بزند یا باعث التهاب و علائم جانبی شود. کبد چرب ساده معمولا پیشروی نکرده و تشدید نمی‌شود؛ اما در صورت ابتلا به آن باید بیشتر مراقب رژیم غذایی خود باشید.

۲. استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH): این بیماری از کبد چرب ساده، جدی‌تر است. ابتلا به استئاتوهپاتیت برابر است با التهاب کبد و آسیب به بافت سلولی آن و در نتیجه بروز مشکلاتی مثل Fibrosis (فساد بافت‌ها)، Cirrhosis (ضعف عملکرد و از کار افتادگی کبد) و حتی سرطان کبد. حدود 20 درصد از مبتلایان به کبد چرب غیر الکلی، استئاتوهپاتیت غیرالکلی دارند.
 

کبد چرب الکلی (Alcohol-Related Fatty Liver Disease)

این بیماری همان‌ طور که از اسم آن پیدا است، در اثر مصرف زیاد الکل به وجود می‌آید. کبد چرب الکلی سه نوع دارد:

۱. ورم کبد: این بیماری علائم اضافه‌ای را به همراه ندارد و زیاد خطرناک نیست؛ فقط ممکن است در سمت راست پهلوی خود و زیر قفسه سینه احساس درد و ناراحتی داشته باشید. ورم کبد در صورت رعایت توصیه‌های پزشک و قطع مصرف الکل، درمان می‌شود. 

۲. هپاتیت الکلی: نوع شدیدتری از ورم کبد است که می‌تواند به بروز تب، حالت تهوع، استفراغ، درد شکم و زردی (پوست و چشم) در فرد منجر شود. 

۳. سیروز الکلی: کم‌کاری یا ازکارافتادگی کبد که در اثر زخم شدن بافت آن به وجود می‌آید و همان علائم هپاتیت الکلی را علاوه بر علائم زیر دارد:

* احساس دائمی حرکت مقادیر زیادی از مایعات در شکم
* فشار خون بالا در کبد
* خون‌ریزی داخلی
* سرگیجه و کج‌خلقی
* ورم طحال
* ازکارافتادگی کبد که می‌تواند مرگبار باشد
* سردرد، از علائم کبد چرب الکلی

یک ورم کبد ساده در صورت بی‌‌توجهی و ادامه دادن مصرف الکل، می‌تواند به هپاتیت و در نهایت سیروز منتهی شود. اگر الکل مصرف می‌کنید و نشانه‌های مشکل کبد را در خود مشاهده کرده‌اید، خیلی زود تحت نظر پزشک قرار گرفته و برنامه‌های ترک الکل را آغاز کنید؛ زیرا وخامت اوضاع کبد می‌تواند خطرات جانی به همراه داشته باشد. 

چرا به کبد چرب مبتلا می‌شویم؟

کبد چرب در اثر تجمع چربی بیش از حد در کبد به وجود می‌آید. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که فرد، زندگی ناسالمی را برای مدتی طولانی در پیش گرفته باشد. گاهی هم کبد چرب به دلیل عوامل ژنتیکی به فرد می‌رسد که در این صورت تنها مراقبت‌های پس از درمان برای او ممکن خواهد بود. در هر صورت، زمانی از کبد چرب و خطرات آن دور خواهیم شد که توصیه‌های متخصصان و پزشکان در مورد رژیم غذایی سالم و مغذی و فعالیت هفتگی را جدی بگیریم. 
 

وظایف اصلی کبد:

کار اصلی کبد این است که خون را از دستگاه گوارش قبل از انتقال آن به بقیه بدن فیلتر کند. کبد همچنین مواد شیمیایی سموم را متلاشی و متابولیزه می‌کند. بیش از یک لیتر خون در هر دقیقه از طریق کبد فیلتر می‌شود. کبد در حفظ تعادل و تنظیم هورمون‌های بدن نقش دارد. کبد همچنین پروتئین‌های مهم برای لخته شدن خون را ایجاد می‌کند. کبد محل ذخیره گلوکز خون است. کبد گلوکز را تبدیل به گلیکوژن کرده و در خود ذخیره می‌کند. در صورت نیاز مجدداً گلیکوژن را تبدیل به گلوکز کرده و به جریان خون وارد می‌سازد. کبد محل ذخیره چربی‌ها، ویتامین‌ها، املاح معدنی مانند آهن، مس و فولات و سایر مواد مغذی است.

بیماری کبدی چربی (استئاتوز)، ایجاد چربی بیش‌ازحد در سلول‌های کبدی است و بیماری رایج در کشور‌های غربی است. بیماری کبد چرب در هر یک از ۱۰ نفر افراد جامعه تأثیر می‌گذارد. کبد حاوی مقداری چربی طبیعی است، اما اگر چربی بیش از ۱۰ درصد وزن کبد باشد، شما کبد چرب دارید و ممکن است عوارض جدی‌تری ایجاد کند. نوشیدنی‌های الکلی باعث می‌شود که شما بیشتر در معرض بیماری استئاتوز باشید. باگذشت زمان، الکل بیش‌ازحد منجر به افزایش چربی درون سلول‌های کبدی شما می‌شود. این باعث می‌شود که کبد شما کم‌کار کند و چرب شود. اما شما می‌توانید بیماری کبدی چرب را حتی اگر الکل زیادی مصرف نکرده باشید نیز دریافت کنید. اما شما می‌توانید بیماری کبدی چرب را حتی اگر الکل زیادی نداشته باشید دریافت کنید.
 

علائم کبد چرب چیست؟

همان‌ طور که اشاره شد، در مراحل اولیه و انواع خفیف کبد چرب علائم خاصی وجود ندارد. تنها علائم بیماری‌هایی مثل ورم کبد یا کبد چرب ساده، احساس ناراحتی در سمت راست پهلو است. اما اگر بیمار به سبک زندگی ناسالم خود ادامه دهد و استئاتوهپاتیت یا سیروز در او اتفاق بیفتد، علائم زیر بروز خواهند کرد:

* ورم شکم
* دیده شدن رگ از زیر پوست (ورم رگ)
* بزرگ شدن سینه در مردان
* کف دست قرمز رنگ
* زردی پوست و چشم
 

علائم کبد چرب در زنان

بروز کبد چرب در زنان، تفاوت چندانی با بروز کبد چرب در مردان ندارد. یعنی علائم بیماری در هر دو جنس یکسان است؛ اما زنان به دلیل رژیم غذایی سالم‌تر خود و مصرف کمتر الکل، در معرض ریسک کمتری قرار دارند. مهم‌ترین خطر کبد چرب متوجه زنان باردار است. بر اساس بررسی‌های انجام شده توسط دانشگاه کالیفرنیا، زنان باردار در صورت ابتلا به کبد چرب با خطراتی مثل فشار خون بالا، خون‌ریزی پس از زایمان و زایمان زودهنگام روبه‌رو می‌شوند که برای مادر و نوزاد خطرناک است. 
 

علائم کبد چرب در افراد لاغر

شاید وجود واژه «چرب» در نام این بیماری، شما را هم مثل بسیاری از افراد به اشتباه بیندازد و فکر کنید تنها افراد چاق به آن مبتلا خواهند شد. اما در بررسی جدید انجام شده توسط موسسه علمی NCBI آمریکا در میان اهداکنندگان کبد و قربانیان تصادف، هپاتیت استئاتوس یا کبد چرب غیرالکلی شدید در 15 درصد از افراد لاغر مشاهده شد. در بررسی‌های بیشتر توسط دکتر فراکانزانی و همکارانش مشخص شد لاغری تاثیری بر کمتر شدن التهابات نخواهد داشت. در واقع افراد لاغر تنها احتمال کمتری برای ابتلا به کبد چرب دارند و در صورت بروز این بیماری، علائم و ریسک‌های موجود با افراد چاق یکی خواهد بود. 
 

علائم کبد چرب در چهره

زمانی که کبد چرب در بدن یک فرد شروع به پیشروی می‌کند، کم‌کم روی تمام بخش‌های آن اثر منفی می‌گذارد. یکی از مهم‌ترین علائم کبد چرب حاد، روی پوست و چهره دیده می‌شود که همان زرد شدن رنگ پوست و چشم‌ها است. به این شرایط، زردی، یرقان یا Jaundice گفته می‌شود. با مشاهده هرکدام از علائم کبد چرب بهتر است خیلی سریع تحت نظر پزشک قرار بگیرید؛ چرا که این بیماری در صورت بی‌توجهی می‌تواند به مسئله مرگ و زندگی بدل شود. 

به‌غیراز سوءمصرف الکل، دیگر علل شایع کبد چرب عبارت‌اند از:

* چاقی
* هیپرلیپیدمی یا سطح بالای چربی خون، به‌ویژه تری گلیسیرید بالا
* دیابت
* ارثی ژنتیکی
* کاهش وزن سریع
* عوارض جانبی برخی از داروها، ازجمله متوترکسات، تاموکسیفن، آمیودارون و والپروئیک اسید

هر مرحله از کبد چرب چه علائم و نشانه‌هایی دارد؟

بروز علائم کبد چرب در مراحل ابتدایی ممکن است کاملا بی‌علامت باشد و حالات خفیف آن، از احساس درد و ناراحتی در سمت راست پهلو و در مواردی احساس خستگی و بی‌حالی آغاز می‌شود. اما جدی نگرفتن همین علائم و تغییر ندادن رژیم غذایی می‌تواند به شدیدتر شدن بیماری و بروز علائم خطرناک منجر شود. در ادامه علائم کبد چرب را در هر مرحله از بروز آن بررسی می‌کنیم. 

عوامل دیگری که ممکن است خطر ابتلا به کبد چرب را افزایش دهند عبارت‌اند از:
* مصرف الکل بیش‌ازحد
* مصرف بیش از دوز‌های توصیه‌شده از دارو‌های بدون نسخه مانند استامینوفن (تیلنول)
* بارداری
* کلسترول بالا
* سطح تری گلیسیرید بالا
* سوءتغذیه
* سندرم متابولیک
* فعالیت بدنی کم
 

علائم کبد چرب شدید

کبد چرب شدید زمانی اتفاق می‌افتد که ورود چربی بیش از حد به کبد، آن را از کار انداخته و به بافت‌های آن آسیب جدی وارد کرده است. در این حالت معمولا فیبروز (آسیب بافتی) و سیروز (از کار افتادگی کبد) اتفاق افتاده و علائم زیر بروز می‌کنند:

* از دست دادن اشتها
* کاهش وزن
* ضعف بدنی
* خستگی
* خون‌دماغ شدن
* خارش پوستی 
* زردی یا یرقان
* دیده شدن جریان‌های خونی در زیر پوست
* درد پهلو و شکم
* تورم شکم
* تورم پاها
* بزرگ شدن سینه مردان
* سرگیجه

زمانی که فرد به این مرحله از کبد چرب رسیده باشد، جان او در خطر است. در صورت مشاهده این علائم در خود یا دیگران، بدون اتلاف وقت به بیمارستان مراجعه کرده و خود یا بیمار را تحت مراقبت ویژه قرار دهید. 
 

علائم کبد چرب خفیف

کبد چرب در مراحل اولیه خود مثل کبد چرب ساده و ورم کبد، تنها با دردهای خفیف در ناحیه شکم و پهلو و خستگی جزئی ظاهر می‌شود. اگر در این مرحله و با مشاهده این علائم، تغییر در رژیم غذایی را پیش نگیرید، علائم تازه‌تری مثل حالت تهوع، استفراغ، تب، سرگیجه و سردرد در شما ظاهر خواهد شد. جدی گرفتن علائم کبد چرب در هر مرحله از آن می‌تواند از بروز خطرات بیشتر جلوگیری کند. به طور کلی مراحل کبد چرب را می‌توان این‌گونه بیان کرد:

کبد چرب ساده (کبد چرب گرید 1): معمولا بدون علائم است – شروع جمع شدن چربی‌های اضافه در کبد.

استئوهپاتیت (کبد چرب گرید 2): علائمی مثل سردرد، دل‌درد، تب و حالت تهوع اتفاق می‌افتند – شروع آسیب به بافت کبد.

فیبروز کبدی (کبد چرب گرید 3): تبدیل آسیب‌های بافتی به زخم و بروز علائمی مثل ورم شکم، سردرد و کوفتگی

سیروز (کبد چرب گرید 4): پخش شدن زخم در تمام بافت کبد و ضعف در عملکرد یا ازکارافتادگی آن به همراه خطرات جدی برای سلامتی و بروز علائمی همچون خونریزی، ورم شکم، زردی و…
 

آیا می‌توان کبد چرب را از روی علائم تشخیص داد؟

علائم کبد چرب معمولا تا زمان رسیدن به مراحل حاد (فیبروز و سیروز) بروز نمی‌کند. علائم اولیه این بیماری هم به دلیل خفیف بودن و مشابه بودن با دیگر بیماری‌ها، اطلاعات زیادی را به مشاهده‌کننده یا خود فرد نخواهند داد. در هر حال، اگر علائم زیر را در خود یا دیگری مشاهده کردید، مراجعه به دکتر داخلی گزینه مناسبی خواهد بود.

* درد شکمی یا احساس ناراحتی در سمت راست پهلو
* از دست دادن اشتها و کاهش وزن ناگهانی
* زردی پوست و چشم
* ورم شکم و پاها
* خستگی شدید و سرگیجه
* ضعف بدنی
* احساس ناراحتی در پهلو در افراد مبتلا به کبد چرب

روش‌های تشخیص کبد چرب که باید بدانید

تشخیص کبد چرب در خانه و بدون وسایل پزشکی تا زمان رسیدن به خطرناک‌ترین مراحل ممکن نیست. علائم کبد چرب زمانی بروز می‌کنند که کبد آسیب جدی دیده باشد. به همین علت توصیه می‌شود حداقل سالی یکبار تمام ابعاد سلامتی خود را در قالب یک چکاپ پزشکی بسنجید؛ زیرا تنها راه تشخیص کبد چرب در مراحل اولیه و کم‌خطر آن، تشخیص پزشکی با آزمایش خون و سونوگرافی است. آگاهی از وجود این بیماری در مراحل اولیه ابتلا به آن، درمان را بسیار ساده‌تر و کم‌هزینه‌تر خواهد کرد. 
 

سابقه پزشکی بیمار مبتلا به کبد چرب

در صورتی که پزشک نسبت به ابتلای فرد مشکوک باشد، احتمالاً سؤالاتی درمورد موارد زیر مطرح خواهد کرد:

* سابقه پزشکی خانوادگی، از جمله سابقه بیماری کبدی
* مصرف الکل و سایر عادات سبک زندگی
* هرگونه بیماری پزشکی که ممکن است به آن مبتلا باشد
* هر داروی احتمالی که مصرف می کند
* آخرین تغییراتی که در سلامتی وی رخ داده است

در صورت داشتن حس خستگی، کاهش اشتها یا سایر علائم غیر قابل توضیح، آن را با پزشک فوق تخصص گوارش، کبد و آندوسکوپی درمیان بگذارید.
 

معاینه بدنی بیمار مبتلا به کبد چرب

برای بررسی التهاب کبد، پزشک ممکن است شکم فرد را لمس کرده یا فشار دهد. در صورتی که کبد بزرگ شده باشد ممکن است بتواند آن را حس کند. با این وجود، این احتمال نیز وجود دارد که کبد بدون بزرگ شدن دچار التهاب شده باشد و در نتیجه دکتر گوارش و کبد با لمس کردن نتواند التهاب کبد را تشخیص دهد.

آزمایش خون بیمار مبتلا به کبد چرب

در بسیاری از موارد، بیماری کبد چرب پس از آزمایش خون، که نشانگر افزایش آنزیم های کبدی است، تشخیص داده می شود. به عنوان مثال، پزشک ممکن است دستور انجام آزمایش آلانین آمینوترانسفراز (ALT) و تست آسپارتات آمینوترانسفراز (AST) را برای بررسی آنزیم های کبدی صادر کند.

این آزمایشات ممکن است در صورت بروز علائم یا نشانه های بیماری کبدی و علائم کبد چرب توصیه شود و یا ممکن است به عنوان بخشی از تست های خونی معمول صورت گیرد. بالا بودن آنزیم های کبدی نشانه التهاب کبد است. بیماری کبد چرب یکی ازعلل  التهاب کبد است، اما این تنها دلیل نیست. اگر نتیجه آزمایش بالا بودن آنزیم های کبدی مثبت باشد، احتمالاً پزشک برای شناسایی علت التهاب انجام آزمایش های بیشتری را تجویز کند.

مطالعات تصویربرداری بیمار مبتلا به کبد چرب

پزشک ممکن است از یک یا چند تست تصویربرداری زیر برای بررسی چربی اضافی یا دیگر مشکلات کبدی استفاده کند:

* سونوگرافی
* سی تی اسکن
* اسکن
MRI
آنها همچنین ممکن است انجام آزمایشی بنام الاستوگرافی ناپایدار تحت کنترل لرزش (VCTE ، FibroScan) را توصیه کنند. ذر این تست برای اندازه گیری سفتی کبد از امواج صوتی با فرکانس پایین استفاده می شود. این امر می تواند به بررسی زخم کمک کند.
 

بیوپسی کبد چرب

بیوپسی کبد بهترین راه برای تعیین شدت بیماری کبد در نظر گرفته می شود. در بیوپسی کبد، پزشک سوزنی را به داخل کبد وارد کرده و یک قطعه از بافت را برای معاینه بر می دارد. به منظور کاهش درد از بی حسی موضعی استفاده می شود. این آزمایش می تواند به تشخیص وجود بیماری کبد چرب و همچنین زخم کبدی کمک کند.
 

خطرات ابتلا به کبد چرب چیست؟

کبد یکی از مهم‌ترین و ضروری‌ترین اعضای بدن است که از کارافتادگی آن باعث مشکلات جدی می‌شود. کبد مسئول جذب مواد لازم و دفع مواد زائد بوده و ضعف آن معادل است با ایجاد مشکل در فرآیند جذب و دفع. کبد همچنین میزان کلسترول خون را تنظیم می‌کند و اجازه نمی‌دهد کلسترول بد (LDL) در خون زیاد شود. به همین دلیل ابتلا به کبد چرب می‌تواند ریسک ابتلا به بیماری‌های قلبی و ‌عروقی را هم در فرد افزایش دهد. کبد چرب در صورت پیشروی و حاد شدن می‌تواند جان فرد را به خطر بیندازد. حادترین حالت کبد چرب، سیروز است که مجله سلامتی Healthline آن را یک تهدید جانی می‌نامد.

آیا می‌توان از کبد چرب پیشگیری کرد؟

مثل بیشتر بیماری‌ها، کبد چرب هم با کمترین هزینه قابل پیشگیری است. با رعایت نکات زیر می‌توانید از خود در برابر این بیماری محافظت کنید:

* محدود کردن مصرف الکل تا حد ممکن یا حذف آن
* کنترل وزن با رژیم غذایی مناسب و ورزش مداوم
* دنبال کردن یک رژیم غذایی با ارزش غذایی بالا و چربی اشباع و کربوهیدرات پایین
* کنترل سطح قند، تری‌گلیسیرید و کلسترول در خون با مشورت کارشناس تغذیه یا پزشک
* پیش رفتن با برنامه دکتر برای بیماران دیابتی
* قرار دادن حداقل 30 دقیقه ورزش در برنامه روزانه برای اکثر روزهای هفته 
 

درمان کبد چرب چگونه است؟

در حال حاضر هیچ دارویی وجود ندارد که اثر مستقیم آن روی درمان کبد چرب اثبات شده باشد و تحقیقات و آزمایش‌ها در این راستا در جریان هستند. ساده‌ترین کارهایی که پس از تشخیص علائم کبد چرب در فرد به او توصیه می‌شود عبارت است از:

* محدود کردن یا حذف الکل
* برنامه‌ریزی برای کاهش وزن
* تغییر رژیم غذایی
* تغییر سبک زندگی
 

ورزش و حفظ سلامتی در جهت درمان کبد چرب

این توصیه‌ها برای زمانی است که کبد چرب در فرد هنوز به حالت حاد (سیروز و فیبروز) نرسیده باشد. اگر بیمار در این مراحل به پزشک مراجعه کند، درمان‌های دارویی و گاهی عمل جراحی برای او در نظر گرفته خواهد شد. به همین دلیل توصیه می‌شود هر 6 ماه تا یک سال، وضعیت سلامت خود را چکاپ کنید. چکاپ مرتب و مداوم باعث می‌شود کبد چرب را در مراحل اولیه بروز تشخیص داده و با کمترین هزینه و عوارض جانبی، آن را درمان کنید. اگر کبد چرب به مرحله سیروز برسد، احتمال از کارافتادگی کامل آن بالا می‌رود. در صورت از کارافتادگی کامل کبد، به پیوند آن نیاز خواهید داشت. 

آیا درمان خانگی کبد چرب ممکن است؟

اگر بیماری شما هنوز به مراحل حاد (سیروز) نرسیده باشد، امکان درمان آن در خانه وجود دارد. قبل از هرچیز باید آگاه باشید که این بیماری به احتمال 99 درصد در نتیجه سبک زندگی و رژیم غذایی غلط شما به وجود آمده است. در همین راستا باید رژیم غذایی خود را سر و سامان داده و فعالیت خود را تا حد ممکن بیشتر کنید. جدا از اضافه کردن ورزش به برنامه روزانه و هفتگی خود، برای انجام کارهای روزمره هم فعالیت بیشتر را در نظر بگیرید. برای مثال تا حد ممکن مسیرهای خود را با پیاده‌روی طی کنید. 
 

کلام آخر

کبد یکی از مهم‌ترین اعضای بدن است که بدون آن جذب مواد لازم و دفع مواد زائد ممکن نیست. این عضو مهم ممکن است در اثر سبک زندگی و رژیم غذایی ناسالم دچار آسیب شود. به این آسیب، کبد چرب می‌گویند. کبد چرب به راحتی قابل درمان است، به شرطی که زود تشخیص داده شود. علائم کبد چرب معمولا تا حادترین مراحل آن (گرید 3 و 4) بروز نمی‌کنند و این یعنی تنها راه تشخیص آن در مراحل ابتدایی، چکاپ سالیانه است. اگر این بیماری در گرید 1 و 2 تشخیص داده شود، با کمترین هزینه قابل درمان خواهد بود. اما گرید 3 و 4 کبد چرب تنها با درمان‌های پیچیده دارویی و عمل جراحی درمان می‌شوند.


منبع: سایت دکتردکتر
سایت درمانکده
سایت میزان