«اولسر پپتیک (peptic ulcer disease)» بیماری است که مشخصه‌ی اصلی آن زخم‌هایی در نواحی داخلی معده(زخم معده) و ناحیه‌ی فوقانی روده کوچک( زخم دوازدهه) است.
 

refractory ulcers چیست؟

به زخم‌های معده که بهبود پیدا نمی‌کنند، زخم‌های مقاوم (refractory ulcers) گفته می‌شود. دلایل زیادی برای بهبود نیافتن زخم معده وجود دارد که عبارتند از:

* مصرف نکردن داروها طبق دستورالعمل پزشک 
* مقاوم بودن برخی از انواع هلیکوباکتر پیلوری نسبت به داروی آنتی‌بیوتیک
* استفاده مداوم از سیگار و سایر فرآورده‌های دخانی
* استفاده مداوم از داروهای مُسکن و آسپیرین که خطر ابتلا به زخم معده را افزایش می‌دهند

در برخی موارد کمتر شایع، زخم‌ معده مقاوم ممکن است در نتیجه عوامل زیر به وجود آمده باشد:
* تولید بیش از حد اسید معده که معمولا در افراد مبتلا به سندرم زولینگر-الیسون (Zollinger-Ellison Syndrome) دیده می‌شود.
* عفونتی غیر از باکتری‌ هلیکوباکتر پیلوری
* سرطان معده
* سایر بیماری‌ها که ممکن است باعث بروز زخم در معده و روده کوچک شوند، مانند بیماری کرون (Crohn)

درمان زخم‌ معده مقاوم عموما همراه با مصرف داروهای آنتی‌بیوتیک مختلف برای برطرف کردن عواملی که ممکن است در بهبودی بیمار اختلال ایجاد کرده باشند انجام می‌شود. اگر بیمار دچار خونریزی شدید یا سوراخ‌شدگی معده باشد، ممکن است نیاز به جراحی داشته باشید. با این حال، امروزه به دلیل موجود بودن داروهای مؤثر در موارد اندکی از عمل جراحی استفاده می‌شود. 

افراد مبتلا به اولسر پپتیک چه غذاهایی بخورند

به‌جز مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای کاهنده اسید معده که پزشک برای معالجه زخم معده برای بیمار تجویز می‌کند، خوردن این مواد غذایی می‌تواند برای از بین بردن میکروب عامل زخم معده مفید باشد:

* گل کلم
* کلم
* تربچه
* سیب
* زغال‌اخته آبی
* تمشک
* شاه توت
* توت فرنگی
* گیلاس
* فلفل دلمه‌ای
* هویج
* کلم بروکلی
* سبزیجات برگ‌دار مانند کلم‌برگ و اسفنا
* مواد غذایی سرشار از پروبیوتیک مانند ماست، کفیر، خمیر سویا (میسو)، کلم‌ترش (زاواکراوت) و کیمچی (از غذاهای تخمیر مردم کره)
* روغن زیتون و سایر روغن‌های گیاهی
* عسل
* سیر
* چای سبز بدون کافئین
* شیرین‌بیان
* زردچوبه
 

چرا این مواد غذایی به درمان زخم معده کمک می‌کنند؟

اگر زخم معده فرد حاصل عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری (Helicobacter pylori) باشد، مواد غذای سرشار از آنتی‌اکسیدان ممکن است برای بیمار مفید باشند. این مواد غذایی به محافظت از دستگاه ایمنی بدن کمک کرده و موجب فعالیت بهتر بدن برای مقابله با عامل بیماری می‌شوند. مواد غذایی که ذکر کردیم، ممکن است برای محافظت از سرطان معده نیز مفید باشند.

مواد غذایی هچون زغال اخته، گیلاس و فلفل دلمه‌ای از مقادیر بالایی آنتی‌اکسیدان برخوردارند. سبزیجات برگ‌داری مانند کلم‌برگ و اسفناج نیز حاوی کلسیم و ویتامین‌های گروه B هستند. در کلم بروکلی، ماده‌ای به نام سولفورافان وجود دارد، این ماده خاصیت ضد هلیکوباکتر پیلوری دارد. تحقیقات معتبر نشان داده‌اند که اسیدهای چرب موجود در روغن زیتون نیز می‌توانند برای درمان عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری مفید باشند. 

مواد غذایی حاوی پروبیوتیک نیز در تحقیقات بالینی نشان داده‌اند که می‌توانند برای درمان زخم پپتیک مفید باشند. مواد غذایی مانند خمیر سویا، کلم‌ترش و کیمچی نیز می‌توانند موجب جلوگیری از عفونت مجدد در بافت معده شوند. همین‌طور در برخی مطالعات اخیر، زردچوبه نیز به عنوان یکی از درمان بالقوه زخم پپتیک مورد بررسی قرار گرفته است. سیر، چای سبز بدون کافئین و شیرین بیان نیز از مواد غذایی مفیدی هستند که بهتر است حتما در رژیم غذای فرد باشند. 
 

مکمل‌های غذایی نیز می‌توانند در درمان زخم پپتیک مفید باشند

در صورتی که زخم معده فرد با آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود، بهتر است یک مکمل غذایی پروبیوتیک را به رژیم غذایی خود اضافه کند. مکمل پروبیوتیک می‌تواند موجب کاهش علائم ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها در فرد شود.
 

پروبیوتیک

مواد غذایی حاوی پروبیوتیک، دارای باکتری‌هایی هستند که به عملکرد بهتر سیستم گوارشی کمک می‌کنند. این مواد در غذاهای گوناگون، مخصوصا غذاهای تخمیریافته، مانند آب‌دوغ، ماست، میسو (نوعی غذای ژاپنی که از خمیر سویا، نمک و غلّات تخمیرشده تهیه می‌شود) و کیمچی (نوعی غذای تخمیرشده‌ی کره‌ای که از انوع سبزیجات، فلفل قرمز، ادویه و کلم مخصوص چینی تهیه می‌شود)، یافت می‌شوند.

امکان مصرف این مواد به شکل مکمل نیز وجود دارد. مطالعات نشان داده است مواد پروبیوتیک ممکن است در از بین بردن باکتری اچ. پیلوری و افزایش احتمال بهبود زخم معده مؤثر باشند.

 مکمل پروبیوتیک در همین حال می‌تواند اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش دهد. برای انتخاب نوع مکمل‌ غذایی پروبیوتیک، حتما با پزشک معالج خود مشورت کنید. مکمل‌های لاکتوباسیلوس (Lactobacillus)، بیفیدوباکتر (Bifidobacterium) و ساکارومایسس (Saccharomyces) برای افراد مبتلا به زخم معده ناشی از هلیکوباکتر پیلوری مفید هستند. 
 

مکمل‌های شیرین بیان

بدون گلیسیریزینرین (Deglycyrrhizinated licorice) و عصاره کورکومین (که از ترکیب‌های اصلی زردچوبه است) نیز در برخی تحقیقات نشان داده‌اند که می‌توانند برای درمان زخم معده ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری مفید باشند. 

فلاونوئیدها (Flavonoids)

پژوهش‌ها نشان داده‌اند فلاونوئیدها می‌توانند در درمان زخم معده مؤثر باشند. فلاونوئیدها ترکیباتی هستند که به طور طبیعی در میوه‌ها و سبزیجات متعددی وجود دارند. از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها دارای فلاونوئید می‌توان به دانه‌ی سویا، حبوبات، انگور قرمز، کلم، بروکلی، سیب، انواع توت (berries) و انواع چای (به ویژه چای سبز) اشاره کرد.

با وجود اینکه برخی خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های فلاونوئیددار مانند مرکبات، ممکن است زخم معده را تشدید کنند، به فلاونوئید لقب «محافظ معده» را داده‌اند زیرا با حفاظت از لایه‌ی درونی معده، امکان بهبود زخم‌ها را فراهم می‌کند. به گفته‌ی مؤسسه‌ی «لاینس پاولینگ» (Linus Pauling)، مصرف فلاونوئید به میزانی که در رژیم غذایی عادی ما وجود دارد، هیچ ضرری ندارد اما مصرف زیاد آن ممکن است باعث ایجاد اختلال در انعقاد خون شود. شما می‌توانید فلاونوئیدها را از رژیم غذایی‌تان یا از طریق مکمل‌ها دریافت کنید.
 

عسل

عسل چیزی بسیار بیشتر از شیرینی، با خود دارد. بسته به نوع گیاهی که زنبور از آن تغذیه کرده است، عسل شامل ۲۰۰ عنصر مختلف است، از جمله پلی‌فِنول (polyphenol) و انواع آنتی اکسیدان ها. عسل یک ضدباکتری قوی و در مقابله با باکتری اچ. پیلوری مؤثر است. اگر مشکل قند خون ندارید، می توانید از شیرینی عسل لذت ببرید در حالی که به درمان زخم معده‌تان هم کمک می‌کنید.

سیر

آزمایشات نشان داده‌اند عصاره‌ی سیر مانع رشد باکتری اچ. پیلوری می‌شود. اگر از طعم سیر خوش‌تان نمی‌آید، می‌توانید آن را به صورت مکمل مصرف کنید. سیر رقیق‌کننده‌ی خون است. اگر از وارفارین (warfarin) یا دیگر داروهای رقیق‌کننده‌ی خون استفاده می‌کنید، درباره‌ی مصرف پیوسته‌ی سیر، با پزشک مشورت کنید.
 

کرنبری (Cranberry)

کرنبری با خاصیت درمانی‌اش در دفع عفونت‌های کلیوی و با جلوگیری از تجمع باکتری‌ها در دیواره‌ی مثانه، شناخته می‌شود. این میوه و عصاره‌ی آن در از بین بردن باکتری اچ. پیلوری موثر هستند. میوه، آبمیوه و مکمل‌های داروییِ کرنبری همگی مفید هستند.

در مورد میزان مصرف این میوه اطلاعات قابل اتکایی وجود ندارد. فارغ از اینکه زخم معده داشته باشید یا نه، مصرف زیاد کرنبری باعث دل‌درد می‌شود. پس با مقدار کم شروع کنید و به تدریج به میزان مصرف اضافه کنید. بسیاری از آبمیوه‌های موجود در بازار، دارای قند فراوان و شیره‌ی ذرت هستند که موجب افزایش کالری دریافتی می‌شوند و ممکن است باعث ناراحتی معده شوند. از مصرف این نوع آبمیوه‌ها اجتناب کنید.

کُندُر

کُندُر از شیره‌ی نوعی درخت که در نواحی مدیترانه‌ای می‌روید، تولید می‌شود. مطالعات صورت گرفته درباره‌ی اثر کُندُر بر زخم معده، نتایج قطعی در بر نداشته است اما دست کم یکی از این مطالعات نشان داده است کُندُرِ جویدنی به مبارزه با باکتری اچ. پیلوری کمک می‌کند. اگر از روش‌های درمانی دیگر نتیجه نگرفتید، با توجه به اینکه ظاهرا این ماده عوارض جانبی شناخته‌شده‌ای ندارد، می‌توانید آدامس کُندُر را امتحان کنید. امکان مصرف کُندُر به شکل آدامس و داروی مکمل وجود دارد.

میوه، سبزیجات و غلّات کامل

رژیم غذایی سرشار از میوه، سبزیجات و غلات کامل نه تنها برای سلامتی مفید است، بلکه بر اساس تحقیقات کلینیک مایو (Mayo Clinic)، یک رژیم غذایی سرشار از ویتامین، در درمان زخم معده مؤثر است. غذاهای شامل پلی‌فِنول و آنتی‌آکسیدان، شما را از ابتلا به زخم معده محافظت و به درمان زخم‌های موجود کمک می‌کنند. برخی از مواد غذایی سرشار از پلی‌فِنول عبارتند از: رزماری خشک شده، پونه کوهی، شکلات تلخ، بلوبری و زیتون سیاه.
 

مواد غذایی که به بهبود زخم معده کمک می کنند

عادت های غذایی یک فرد نقشی تعیین کننده در درمان زخم های معده دارند. در شرایطی که برخی مواد غذایی علائم این بیماری را تشدید می کنند، برخی دیگر حاوی مواد مغذی و ویژگی هایی هستند که می توانند به ترمیم بافت معده برای دستیابی به تسکین سریع کمک کنند.

همچنین، برخی مکمل ها در دسترس هستند که با تجویز پزشک می توانید برای درمان زخم های معده استفاده کنید. اگرچه بسیاری از آنها علائم بیماری را کنترل می کنند، اما نباید به عنوان جایگزینی برای داروهای توصیه شده به شما در نظر گرفته شوند.

هویج

هویج یکی از سبزیجاتی است که مصرف آن به بیماران مبتلا به زخم معده بسیار توصیه شده است. این محصول از ویژگی های قلیایی‌سازی و شفابخشی سود می برد که در کنار هم به بهبود دیواره داخلی معده که تحت تاثیر اسید بیش از اندازه قرار گرفته است، کمک می کنند.  

هویج در اشکال مختلف پوره، سالاد یا آب هویج یک ماده غذایی فوق العاده برای کنترل ناراحتی ناشی از زخم معده مانند سوزش و بازگشت اسید است.

سیب

به واسطه تراکم بالای مواد مغذی اساسی، سیب یکی از محبوب‌ترین میوه های دارویی است. این محصول حاوی فیبرهای غذایی و اسیدهای ارگانیک است که به عنوان تنظیم کننده برای دستگاه گوارش عمل می کنند.

مصرف سیب برای تسکین زخم معده و همچنین گاستریت (ورم معده)، یبوست و اسهال توصیه شده است.

آلوئه ورا

کریستال های موجود در گیاه آلوئه ورا به واسطه توانایی شفابخشی و ضد میکروبی خود شناخته شده هستند. اگر با زخم معده مواجه هستید، استفاده از آلوئه ورا می تواند تولید شیره های اسیدی اضافه معده و تحریک غشا مخاطی این اندام را کنترل کند.

مواد موجود در آلوئه ورا توانایی مهار رشد بیش از حد باکتری اچ.پیلوری را دارند که دلیل اصلی بیماری زخم معده محسوب می شود. افزون بر این، آلوئه ورا حاوی آلئو امودین و آلئولین است که این ترکیبات به ترمیم بافت های آسیب دیده کمک می کنند.

موز

موز میوه ای سرشار از نشاسته ها و ترکیبات قلیایی‌ساز است که پس از جذب در بدن به تنظیم pH معده کمک می کنند. مصرف این ماده غذایی می تواند به توقف زوال غشا مخاطی معده کمک کرده و زخم ها را کاهش دهد.

موز برای معده مشکل آفرین نیست و مواد مغذی موجود در آن به بهبود بافت های آسیب دیده این اندام کمک می کند. در همین راستا، مصرف موز می تواند به تسکین ناراحتی ناشی از بازگشت اسید معده به مری و گاستریت کمک کند.
 

سیب زمینی

سیب زمینی به عنوان یکی از بهترین مواد غذایی ضد اسید در نظر گرفته می شود و بخشی از یک گروه غذایی است که به بهبود زخم های معده کمک می کنند.

نشاسته های موجود در سیب زمینی به همراه فیبر و آنتی اکسیدان ها به بهبود بهینه سازی گوارش کمک کرده و نقشی کلیدی در فواید این ماده غذایی دارند.

نمک های قلیایی سیب زمینی فرآیند التهاب را کاهش می دهند و به روند بهبود بافت های تحریک شده به واسطه اسیدها کمک می کنند. افزون بر این، آنها سوزش در ناحیه شکم را کاهش داده و تورم و بازگشت اسید را متوقف می کنند.
 

بذر کتان

بذر کتان که در آب خیس خورده باشد، ماده ای ژلاتینی آزاد می کند که در بهبود زخم های معده موثر است. مصرف آن به کاهش التهاب و سوزش که به واسطه این مشکل شکل گرفته اند، کمک می کند.

همچنین، بذر کتان منبع خوبی برای اسیدهای چرب امگا-3 و فیبر غذایی است که این مواد مغذی برای بهبود روند ترمیم بافت های آسیب دیده معده در موارد ابتلا به زخم معده مفید هستند.
 

مواد غذایی برای محدود کردن رفلاکس اسید معده و زخم پپتیک

برخی بیمارانی که مبتلا به زخم معده هستند، مبتلا به رفلاکس اسید معده نیز هستند. در برخی بیماران برخی مواد غذایی می‌تواند موجب شل شدن بخش تحتانی مری موسوم به اسفنکتر تحتانی مری شوند. شل شدن اسفنکتر تحتانی مری می‌تواند بازگشت اسید به مری را راحت‌تر کند و باعث سوزش سر دل، سوءهاضمه و درد معده شود. 

مواد غذایی که موجب بدتر شدن رفلاکس اسید معده می‌شوند از این قرار هستند:
* قهوه
* شکلات
* غذاهای تند
* نوشیدنی‌‌های الکلی
* غذاهای اسیدی مانند مرکبات و گوجه فرنگی
* کافئین

سبک زندگی و درمان‌های خانگی بیماری زخم معده

فرد مبتلا به زخم معده ممکن است با پرهیز از برخی موارد و تغییرات در سبک زندگی خود و همچنین مصرف برخی مواد غذایی کاهش علایم بیماری را تجربه کند. این موارد عبارتند از:

انتخاب یک رژیم غذایی سالم: یک رژیم غذایی سالم شامل انواع میوه‌ها، خصوصا میوه‌های حاوی ویتامین‌های A و C، سبزیجات و غلات کامل را انتخاب کنید. مصرف نکردن مواد غذایی سرشار از ویتامین ممکن است باعث دشواری در بهبودی زخم معده در فرد شود.

خوردن غذاهای حاوی پروبیوتیک. پروبیوتیک نوعی باکتری مفید برای بدن انسان است که در مواد غذایی مانند ماست، خمیر سویا و کلم‌ترش یا زاواکراوت یافت می‌شود.

حذف شیر از وعده‌های غذایی: گاهی اوقات مصرف شیر ابتدا باعث بهبود درد زخم معده می‌شود، بعدا باعث افزایش اسید معده می‌شود که درد را افزایش می‌دهد. توصیه می‌شود، بیمار در مورد مصرف شیر حتما با پزشک معالج خود مشورت کند. 

تعویض داروهای مُسکن: اگر بیمار به طور منظم از داروهای مُسکن استفاده می‌کند می‌تواند با مشورت با پزشک خود از داروهای دیگری استفاده کند.

کنترل استرس: ممکن است استرس علایم و نشانه‌های زخم معده را وخیم‌تر کند. بیمار بهتر است سعی کند تا حد امکان از عوامل استرس‌زا دوری کند. با وجودی که پرهیز از برخی عوامل استرس واقعا قابل اجتناب نیست، اما می‌توان با ورزش، صرف کردن وقت با دوستان، خانواده و همچنین فعالیت‌های گروهی و انجام کارهایی مانند نوشتن خاطرات و غیره از استرس خود کاست.

استعمال دخانیات ممنوع: کشیدن سیگار یا سایر فرآورده‌های دخانی، ممکن است در پوشش محافظ معده اختلال ایجاد کند و معده شما را برای ابتلا به زخم مستعدتر کند. سیگار کشیدن باعث افزایش اسید معده نیز می شود.

خواب کافی و مناسب: خواب مناسب و برای مدت کافی، می‌تواند به دستگاه ایمنی بدن فرد کمک کرده و استرس را نیز کاهش دهد. همین‌طور به یاد داشته باشید، قبل از خواب از خوردن غذا پرهیز کنید.
 

لیست داروهای جایگزین

داروهای بدون نسخه که حاوی کربنات کلسیم هستند، شاید برای بهبود زخم معده مفید باشند، اما نباید از این دست درمان‌ها به عنوان درمان اصلی استفاده شود. با این حال، برخی از این داروهای گیاهی با خاصیت پزشکی، در تحقیقات نشان دادند که می‌توانند به بهبود زخم معده کمک کنند. از جمله گیاهان دارویی که برای معالجه زخم‌های معده توصیه می‌شود، عبارتند از زردچوبه، پسته مصطکی، کلم، شیرین‌بیان و عصاره پوست درخت چریش.

با اینکه داروهای بدون نسخه و جایگزین ممکن است برای فرد مفید باشند، شواهدی از اثربخشی قطعی این داروها وجود ندارد، بنابراین به هیچ عنوان استفاده از این داروها به عنوان درمان اصلی زخم معده توصیه نمی‌شود.
 

آماده شدن برای وقت ملاقات با پزشک

اگر بیمار نشانه‌ها و علایمی دارد که موجب نگرانی‌اش شده، بهتر است حتما با پزشک خود مشورت کند. پزشک معالج ممکن است بیمار را به متخصص داخلی یا فوق تخصص گوارش ارجاع دهد.

بهتر است قبل از مراجعه به پزشک در جریان لیستی از مواردی که باید در مورد ان ها از پزشک سوال کنید باشید و همچنین اقداماتی را انجام دهید ،این موارد عبارتند از:

آگاهی از محدودیت‌ها: در زمان ملاقات با پزشک معالج، بیمار حتما باید از پزشک خود در مورد محدودیت‌های رژیم غذایی خود سوال کند. برخی داروهای خاص می‌توانند روی آزمایش‌های زخم معده تاثیر بگذارند، بنابراین پزشک ممکن است از بیمار خود بخواهد از مصرف برخی از این داروها خودداری کند. پزشک همچنین ممکن است مصرف داروهای جایگزین دیگری را به بیمار توصیه کند. 

یادداشت‌برداری از علایم و نشانه‌های بیماری: توصیه می‌شود بیمار حتما علایم و نشانه‌هایی که دارد و همین‌طور غذاهایی که مصرف می‌کند را در جایی یادداشت کند. در همین حال، مبتلایان به زخم معده در اغلب موارد با شکم خالی، علایم بیشتری را تجربه می‌کنند. 

یادداشت اطلاعات مهم شخصی: بیمار سعی کند حتما پیش از مراجعه به پزشک، مهمترین اطلاعات شخصی خود از جمله مشکلات سلامتی، استرس‌ها و تغییرات اخیر در زندگی خود را یادداشت کرده و در وقت ملاقات به اطلاع پزشک برساند. 

تهیه فهرستی از تمام داروهای مصرفی: بیمار باید قبل از مراجعه به پزشک، فهرستی تهیه کند و در آن داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها یا مکمل‌هایی که مصرف می‌کند بگنجاند. به ویژه داروهای مُسکن و دوز مصرفی آن‌ها می‌توان در این مورد اهمیت زیادی داشته باشد.


منبع: سایت دکتردکتر
سایت چطور
سایت عصر ایران