نقش بازی در رشد ذهنی کودک





بازی نقش مهمی در رشد جسمی، تقویت حواس، بالا بردن سطح هوش و خلاقیت دارد. نوزاد و کودک به وسیله ی بازی چیزهای زیادی یاد می گیرد. در سنسین پایین هر نوع یادگیری بوسیله ی بازی انجام می شود و کودک از هر وسیله ای به عنوان اسباب بازی استفاده می کند و خود را به وسیله ی آن سرگرم می کند.
هر چه والدین وسایل بازی متنوع تری در اختیار کودک قرار دهند و بازی های مختلفی برای او طراحی کنند،هوش و استعداد کودک را بیشتر می کنند. برای بازی و اسباب بازی هر چیزی را می توانید به کار ببرید و خلاقیت زیادی داشته باشید. نیازی نیست که بازیهای منظم و با قاعده طرح ریزی کنید بلکه هر کاری را به عنوان بازی انجام دهید. کم کم که سن کودک بالاتر می رود به بازیهای خود قاعده و قانون بیشتری دهید. مطالبی که در این قسمت گفته می شود، جنبه ی راهنمایی دارد بنابراین فقط به اینها اکتفا نکنید و تا می توانید آنها را بیشتر کنید.

اهمیت بازی

بازی در نگاه کودک قسمتی از زندگی است و مانند غذا خوردن یکی از مسائل اصلی زندگی محسوب می شود. بزرگسالان بازی را یک فعالیت اصلی نمی دانند و آن را سرگرمی و کاری که خستگی کارهای اصلی را برطرف می کند، می دانند. والدین باید بدانند که بازی برای کودک مانند بزرگسالان نیست، بلکه بخش اصلی زندگی آنان می باشد.
کودک از بازی لذت می برد و از ان خسته نمی شود. کودک حتی حاضر است غذا نخورد، نخوابد ولی به بازی بپردازد. کودک در بازیهای خود وسایل گوناگون و کارهای مختلف را آزمایش می کند و به این شکل محیط اطراف خود را می شناسد. بنابراین شاید باید گفت کار کودک اصلا بازی نیست بلکه او مانند یک دانشمند کوچک به آزمایش می پردازد. به این شکل مهمترین قسمت زندگی کودک بازی نیست بلکه تحقیق و آزمایش است. کارهای ساده ای که برای یک بزرگسال شکل بازی دارد برای کودک چنین نیست.به طور مثال کودکی توپ را می غلطاند ولی او از این کار قصد سرگرم شدن را ندارد بلکه می خواهد بداند در صورتی که به توپ ضربه بزند چه اتفاقی می افتد. او بارها این کار را انجام می دهد تا ببیند آیا همیشه چنین است و یا یک بار به طور اتفاقی این جریان انجام شده است.سپس نوع ضربه، شدت آن و... را تغییر می دهد بعد از ان به چیزهای مختلفی ضربه می زند و در هر حرکتی مشغول یادگیری است.
بازی مهمترین عامل رشد جسمی، اجتماعی، اخلاقی، شخصیتی، عاطفی، اخلاقی و هوشی کودک است.کودک بوسیله ی بازی تجربه های زندگی را انجام می دهد و وروش برخورد با محیط و خواص اشیاء را می آموزد. بسیاری از مربیان، بازی را بهترین راه یادگیری و پرورش کودک می دانند.
یکی دیگر از نقش های بازی، رشد عواطف و روابط اجتماعی کودک می باشد. بازی، مخصوصا بازی با سایر کودکان باعث می شود که کودک روش ایجاد ارتباط با دیگران را بیاموزد. کودک توان خود را به کار می گیرد تا خود را با محیط و سایر هم بازیها، هماهنگ کند. او از طریق بازی، احساسیت خود را بیان می کند، ترس ها، نگرانی ها، دوستی ها و... خود را آشکار کرده و مسائل خود را حل می نماید.
کودک در بازی خود، نقش های مختلفی را بازی می کند و از این طریق شناخت بیشتری از خودش و استعدادهایش به دست می آورد. او به این وسیله تمرین می کند تا بتواند نقش های بزرگسالی را بهتر انجام دهد. همچنین علاقه ها و توانایی های خود را می شناسد تا متوجه شود در آینده چگونه می تواند پیشرفت بیشتری انجام دهد. بنابراین والدین باید توجه کنند که:
1- به بای نوزاد و کودک خود اهمیت زیادی بدهند و آن را کاری بیهوده ندانند. بازی را وقت تلف کردن ندانند و از بازی کودکان خسته نشوند.
2- وسایل مختلفی جهت بازی کودکان فراهم کنند. شرایط را طوری فراهم نمایند که کودک بیشتر به بازی بپردازد. والدین نباید به شکلی عمل کنند که کودک از ترس یا خجالت بازی را کنار بگذارد.
3- در بازی کودک دخالت نکنند، روش و مقررات بازی را به کودک تحمیل نکنند، تا کودک به روش دلخواه خودش بازی کند.
4- به این بهانه که بازی کودک مسخره ساده یا خیلی تکراری است سعی در عوض کردن بازی کودک نکنند. البته می توانید بازیهای جدید را به کودک پیشنهاد کنند وسایل جدید تهیه کننند و خودشان به یک بازی بپردازند، تا کودک به انجام آن بازی عادت کند.
5- در بازیهای دسته جمعی سعی کنید خود کودکان متوجه شوند که نیاز به قوانین و مقرراتی دارند و خودشان آن قوانین را وضع کنند. اگرکودکان از شما خواستند آنها را راهنمایی کنید در غیر این صورت برای آنها قانون وضع نکنید. اگر قوانین کودکان با قوانین معمول فرق دارد مهم نیست به طور مثال اگر در فوتبال قوانین غیر از قوانین واقعی وضع کرده اند نگران نشوید چرا که منظور شما اوست. این کودک چنانچه بخواهد بعدها فوتبالیست شود مطمئن باشید که در چند جلسه قوانین صحیح را یاد می گیرد.

بازی در دوران خردسالی

کودک تا حدود دو سالگی خردسال است.تقریبا در سه ماه اول کودک فعالیت زیادی انجام نمی دهد بعد از آن تا حدود دو سالگی دوست دارد که تنها یا همراه یک فرد بزرگ بازی کند.پس از دو سالگی است که کودک به بازی با سایر کودکان علاقمند می شود. بنابراین در دوران خرد سالی والدین باید همبازیهای او باشند. در این زمان نوزاد از هر وسیله ای برای بازی استفاده می کند بنابراین سعی کنید هر چه بیشتر وسایل مختلف در اختیار او قرار دهید.یک عدد تسبیح، تکه ای دستمال کاغذی، پارچه ای رنگی، جغجغه، توپ، حلقه های لاستیکی، لیوان،فنجان، عروسک، حیوانات پلاستیکی و... می توانند وسایل جالبی جهت بازی خردسال باشند. نوزاد قبل از اینکه بتواند از دستهایش استفاده کند هم بازی می کند. برای بازی او از عروسکها و اسباب بازیهایی استفاده کنید که نرم هستند. عروسکهای پشمی سبک، مناسب هستند. کنار تخت و بالای سر کودک انواع کاغذ، پارچه، آینه و اشیاء رنگی آویزان کنید. اشیاء را با دست خود به نوزاد نزدیک کرده و از او دور کنید آنها را تکان دهید، چرخ دهید.
لباس، جوراب، پتو و... کودک را در رنگهای شاد و متنوع انتخاب کنید. برای نوزاد وسایلی که صدا تولید می کنند تهیه کنید. این وسایل را گاهی خودتان به صدا در آورید و گاهی طری قرار دهید که نوزاد با دست زدن به آن یا پرتاب کردن ان صدا ایجاد کند.
نوزاد را در آغوش گرفته و بالا و پایین بپرید، بچرخید، بدوید و حرکات مختلفی انجام دهید وقتی نوزاد بزرگتر شد می توانید دراز بکشید و او را روی شکم خود قرار داده و شکم خود را بالا و پایین ببرید و صدای اسب درآورید. وقتی نوزاد قادر به کنترل سر و گردن خود شد می توانید او را روی گردن یا پشت خود بنشانید و حرکت کنید.
برای نوزاد وسایلی که حرکت کنند تهیه کنید.یک فرفره که با فوت کردن شما می چرخد، بازی جالب توجهی برای نوزاد است. می توانید توپ در قندان، کاسه، استکان و... را جلوی نوزاد روی زمین بغلتانید و به این شکل نوزاد را سرگرم کنید. وقتی سن نوزاد بالاتر رفت او هم در بازی شرکت می کند و اشیاء مختلف را می غلتاند.
انداختن اشیاء بازی جالب دیگری است.چیزی را براشته و آن را رها کنید تا بیفتد. بعضی وقتها آن را کمی بالا بیندازید یا به این طرف و آن طرف پرتاب کنید. نوزاد هم این کار را انجام می دهد. می توانید اشیاء نرم یا توپ را به طرف نوزاد پرتاب کنید تا به او برخورد کند و او هم این کار را تقلید نماید.
زدن اشیاء به هم یکی دیگر از بازیها است. دو قاشق را به هم بزنید یا قاشق به کاسه بزنید در قابلمه را به قابلمه بکوبید یا یک تکه کاغذ لوله کرده به زمین یا به سر نوزاد بزنید و... سپس به نوزاد اجازه دهید که این کارها را انجام دهد.
بازی جالب دیگر پنهان شدن است. پشت چیی پنهان شوید و سر خود را بیرون اورده و صدایی در آورید،مثلا بگویید(هتی) یا (دالی). سر خود را چندین بار پنهان کرده و بیرون بیاورید. می توانید پارچه ای را روی یک عروسک زیبا بیندازید و بعد پارچه را همراه با عروسک بردارید و بگویید کجا رفت؟ دوباره پارچه و عروسک را روی زمین گذاشته و پارچه را برداشت تا عروسک پیدا شود سپس بگویید آهان اینجاست.
چیزی را در دست خود پنهان کنید که به شکلی نوزاد متوجه شود در کدام دست شما است.سپس از او بپرسید در کدام دست من است؟ وقتی نوزاد جواب درست گفت او را تشویق کنید.
ماشین، گاری و... کوچکی تهیه کنید تا نوزاد آن را به وسیله ی نخ بکشد و آنها را با دست هل دهد.بعدا چیزهایی مثل یک تکه چوب، یک فنجان کوچک و... روی آنها بگذارید و آنها را آرام بکشید به طوری که نیفتد. گاهی یک حرکت ناگهانی بدهید تا اشیاء از روی ماشین بیفتد. نوزاد هم این کارها را انجام می دهد و مدتها با این کارها سرگرم می شود.
مکعبها، حلقه های لاستیکی و... تهیه کنید تا نوزاد آنها را روی هم بچیند. شما هم وارد بازی نوزاد شوید و سعی کنید قطعاتی کمی بیشتر از نوزاد روی هم بچینید. گاهی پس از چیدن قطهات روی هم با دست یا به وسیله ی پا به آنها بزنید و آنها را بریزید. بعضی وقتها یک قطعه را برداشته و به قطعات روی هم چیده بزنید تا بریزند.
بازی با وسایل روان از بازیهای بسیار جالب برای نوزاد می باشد.خمیر بازی، یک ظرف شن، یک تشت آب، مقداری آرد و... می تواند موجب شود تا نوزاد مدتها سرگرم شده و مشغول بازی شود.
عمو زنجیر باف، اتل متل توتوله، کلاغ پر و... را با نوزاد انجام دهید.
البته موضوع سرگرم کردن نوزاد است به همین جهت در کلاغ پر، اگر نوزاد نمی تواند درست دست خود را روی زمین گذاشته یا بالا ببرد، اشکالی ندارد.
از سایر مادران، تلویزیون و... بازیهای دیگری یاد بگیرید و آنها را با کودک خود انجام دهید. به طور مثال یک بازی به نام (مِلو مِلو) در بین اهالی بختیاری وجود دارد که برای نوزاد و حتی کودک بسیار سرگرم کننده و جالب است. شما می توانید این بازیها را با همان زبان انجام دهید و یا با تغییر مختصری در آن به زبان محلی خودتان برگردانید. به طور مثال همین بازی (ملو ملو) با کمی تغییر چنین می شود. دست کودک را گرفته و در حالی که انگشت اشاره ی خود، را کف دست نوزاد حرکت چرخشی می دهید می خوانید (مِلوُ مِلوُ آش پلو یه سیخ کباب گنجشک اومد کنار آب)
سپس انگشتهای نوزاد رابه ترتیب از انگشت کوچک به طرف انگشت شصت می گیرید. وقتی انگشت کوچک را گرفتید، می گویید. (این گرفتش) سپس انگشت دوم را گرفته و می گویید(این سرش را برید).
سپس انگشت سوم را گرفته می گویید (این پرهاش را کند.) سپس انگشت چهارم را گرفته و می گویید (این کبابش کرد). سپس انگشت شصت را گرفته و می گویید.(این خوردش) حالا یک بار دیگر از انگشت کوچک یکی یکی گرفته و این حرفها را می زنید. (این گفت پس قسط من کو؟ که گرفتمش) ( این گفت پس قسط من کو؟ که سرش را بریدم) (این گفت پس قسط من کو؟ که پرهاش را کندم) (این گفت پس قسط من کو؟ که کبابش کردم) در آخر شصت را گرفته و می گویید (این گفت، رفت اینجا) و در این حالت شکم نوزاد را قلقلک می دهید. این بازی و بازیهای مشابه بسیار سرگرم کننده هستند بنابراین سعی کنید از این بازیها یاد بگیرید و با نوزاد خود اجرا کنید.
هنگام بازی با کودک خردسال توجه کنید:
1- هر بازی که نوزاد را جلب کرد انجام دهید و تا زمانی که نوزاد از آن خسته نشده است ادامه دهید.بدانید بازی بهتر است که نوزاد آن را بیشتر می پسندد.
2- از هر فرصت و هر وسیله ای برای بازی کردن استفاده کنید.
3- بازی با نوزاد تقریبا تمام وقت شما را می گیرد بنابراین به سایر اعضای خانواده هم یاد دهید که چگونه با نوزاد بازی کنند.
4- نوزاد دراین سن از بازی کردن با بچه های کوچک خوشش نمی آید بنابراین سعی کنید که خودتان یا یک شخص بزرگسال با نوزاد بازی کند.
5- در بازی به هیچ وجه باعث عصبانی شدن نوزاد نشوید. بنابراین به زور نخواهید او را مجبور به یک بازی کنید.همچنین به زور نخواهید که نوزاد با کسی که دوست ندارد بازی کند. بهتر است به شکلی عمل کنید که آن بازی با ان شخص برای نوزاد جالب شود و خودش به آن بازی علاقه پیدا کند.
6- در صورتی که بازی باعث آسیب رسیدن به نوزاد یا از بین رفتن وسایل خانه می شود و یا دیگر حوصلۀ انجام ان بازی را ندارید به زور بازی کودک را قطع نکنید بلکه حواس کودک را به سوی چیزی دیگر جلب کنید و ان وسیله ی خطرناک را از کودک دور نمائید.

بازیهایی برای تقویت حواس

قوی بودن حسهای کودک، در رشد عقلی او نقش زیادی دارد. البته منظور از تقویت حواس،بالا بردن ادراک توسط حسها می باشد نه اینکه صرفا آن حس قوی شود. به طور مثال منظور از اینکه حس بینایی تقویت شود این نیست که چیزهای ریزتر را ببیند بلکه مقصود این است که چگونه با دقت بیشتری از این حس استفاده کند به جزئیات توجه کند و اکنون متوجه شوید که چرا تقویت حواس باعث تقویت هوش می شود.
همچنین مشخص می شود که اگر کودکی چشمان ضعیف یا گوشهای سنگین داشته باشد،کم هوش نیست و این کودک هم می تواند این حواس خود را تقویت کند.
قسمتی از بازیها در بخش (تحریک حسهای نوزاد) گفته شده است که از بازیگویی مجدد آنها خودداری می شود. در این قسمت بازیهایی جهت تقویت حواس گفته می شود ولی پیش از آن به چند نکته توجه کنید:
1- ممکن است بازیهای بخشهای دیگر هم به نحوی مربوط به تقویت حواس باشند.
2- به این بازیها قناعت نکنید و بازیهای دیگری یاد بگیرید یا خودتان طراحی کنید.
3- بازیهای گفته شده رابه شکلهای مختلف تغییر دهید و آنها را به کار ببرید.
4- بازیها را تا حد توان کودک خود انتخاب کنید، با زیادتر شدن سن کودک می توانید بازی را مشکلتر کنید.به شکلی عمل کنید که کودک تلاش کند و پس از موفقیت او را تشویق کنید.
5- بعضی از بازیهای تقویت حواس در قسمت تقویت دقت می آیند.
اکنون چند بازی برای تقویت حواس گفته می شود:

1- بازی پیدا کردن اشیای با صدا

چیزی مانند ساعت که صدا می کند را پنهان کنید و از کودک بخواهید تا از روی صدا آن را پیدا کند.
چیزی را مخفی کنید و از کودک بخواهید تا آن را پیدا کند. شما هم با یک قاشق به کاسه بزنید و یا به شکل دیگری صدا درآورید.به کودک بگویید هر وقت که به ان شیء نزدیک شد صدای بلندتری ایجاد می کنید و هر وقت که از آن دور شد صدای کودچکتری ایجاد می کنید.کودک باید با تغییر بلندی صدای ضربه زدن شما شیء را پیدا کند.
در جمعی از کودکان به ترتیب چشم کودکی را ببندید. کودکان دیگر در اطراف او را صدا می زنند و یا با دست زدن به هم صدا تولید می کنند.کودک باید جای آنها را متوجه شود و به آنها دست بزند وقتی کودک توانست این کارها را بکند چشمهایش باز می شود.

2- تقلید صدا و آهنگ

چند ضربه به میز بزنید و از کودک بخواهید که او هم همان تعداد ضربه به میز بزند.ابتدا تعدادی ضربه به سادگی بزنید.می توانید به ضربه ها آهنگ بدهید مثلا دو ضربه کمی مکث، سه ضربه ی دیگر، کمی مکث، دوضربه ی دیگر، سپس از کودک بخواهید که به همین شکل عمل کند. فاصله ی بین ضربه ها را کم و زیاد کنید و به این شکل مانند یک آهنگ عمل کنید و بازی را مداوم سختتر نمائید.
با کودک مسابقه ی تقلید صدا بگذارید.می توانید این مسابقه را در بین کودکان برقرار نمائید. صدای حیوانات، صدای باد، صدای وسایل نقلیه، صدای فیلمها و... ر ابه مسابقه بگذارید.
کلمات یا جملات بی معنی بگویید و از کودک بخواهید تا آن کلمات را تکرار کند.
/س