همه آنچه که باید درباره بالا یا پایین بودن پلاکت خون و عوارض آن بدانیم

پلاکت‌های خون از جمله سلول‌های موجود در خون هستند که در هنگام مواجه شدن با رگ‌های خونی آسیب‌دیده به همدیگر ملحق می‌شوند. زمانی که برای مثال دست ما بریده می‌شود، این سلول‌ها در محل زخم و رگ آسیب دیده به هم پیوسته و یک لخته‌ خون را تشکیل می‌دهند. در واقع کار و هدف اصلی وجود این سلول‌ها جلوگیری از خون‌ریزی است.
 

چه عاملی باعث تغییر شکل سلول‌های پلاکت خون می‌شود؟

پلاکت‌ها در واقع کوچک‌ترین سلول‌های خونی هستند و تنها به وسیله‌ میکروسکوپ دیده می‌شوند. در حالت غیر فعال این سلول‌ها شبیه به یک بشقاب کوچک هستند.

زمانی که یک رگ خونی آسیب ببیند، سیگنال مخصوصی ارسال می‌کند. زمانی که این سلول‌ها این پیام را دریافت کردند، به سمت محل آسیب دیده حرکت می‌کنند و در عین حال به فرم فعال تغییر شکل خواهند داد. پلاکت خون فعال دارای بازوهای طویل بوده و شکلی به مانند عنکبوت یا اختاپوس دارد.
 

نقش پلاکت در بدن چیست؟

پلاکت‌ها سلول‌های بسیار کوچکی هستند که در مواقع جراحت نقش جلوگیری از خونریزی را برعهده دارند. هنگامی که دچار جراحت می‌شوید، پلاکت‌ها در محل زخم و جراحت تجمع کرده و باعث لخته شدن خون و در نهایت جلوگیری از خونریزی می‌شوند.

تعداد طبیعی سلول‌های پلاکت خون چه‌قدر باید باشد؟

تعداد طبیعی پلاکت‌های خون بین 150 تا 450 هزار در هر میکرولیتر خون است. اگر مقدار پلاکت فرد بیش از 450 هزار عدد باشد فرد به ترومبوسیتوزیس (thrombocytosis) مبتلا است و برعکس اگر این مقدار کم‌تر از 150 هزار عدد باشد فرد به ترومبوسیتوپنی (thrombocytopenia) مبتلا است.

پزشک می‌تواند آزمایش خون کامل یا (CBC) را برای فرد تجویز کرده و فرد با مراجعه به آزمایشگاه و انجام این آزمایش خون در جریان تعداد این سلول‌ها در خون خود قرار خواهد گرفت.
 

انواع سلول‌های خونی و ویژگی‌های آن‌ها

در خون سه نوع سلول وجود دارد که هر یک عملکردها و ویژگی‌های متفاوتی دارند. تعداد و اندازه هر یک از این سلول‌ها در خون مشخص است. این سلول‌ها در بستری از پلاسما در جریان هستند.

«پلاکت‌‌ها» (Platelets): این سلول‌ها قطری در حدود 20 درصد قطر گلبول‌های قرمز خون دارند. در شرایط عادی تعداد پلاکت‌ها در هر میکرولیتر خون 150،000-350،000 محاسبه می‌شود، اما از آنجا که اندازه پلاکت‌ها بسیار کوچک است، آن‌ها فقط بخش کوچکی از حجم خون را تشکیل می‌دهند. عملکرد اصلی پلاکت‌ها جلوگیری از خونریزی است.

«گلبول‌های قرمز» (Red Blood Cell): این سلول‌ها بیشترین تعداد را در بین سلول‌های خونی دارند و تقریبا در هر میکرولیتر خون در حدود 5،000،000 گلبول قرمز وجود دارد. این گلبول‌ها تقریبا 40٪ از کل حجم خون ما را تشکیل می‌دهند، درصد گلبول‌های قرمز خون «هماتوکریت» (‌Hematocrit) نام دارد. رنگ گلبول‌های قرمز به دلیل وجود «هموگلوبین» (‌Hemoglobin) در آن‌ها ایجاد می‌شود که تقریباً تمام حجم گلبول‌های قرمز را به خود اختصاص می‌دهد.



هموگلوبین پروتئین مهمی است که اکسیژن را از ریه‌ها به بافت‌ها منتقل می‌کند. سلول‌های قرمز به طور معمول به صورت دیسک‌های گردی هستند که در مشاهدات میکروسکوپی، مانند یک لاستیک قرمز یا نارنجی با یک مرکز نازک و تقریبا شفاف به نظر می‌رسند.

«گلبول‌های سفید» (White Blood Cell): این سلول‌ها بزرگترین سلول‌های خون و همچنین کمترین آن‌ها هستند. در هر میکرولیتر خون فقط 5000 تا 10٫000 گلبول سفید وجود دارد. سلول‌های سفید خون انواع مختلف دارند که همه آن‌‌ها در واکنش‌های سیستم ایمنی و مبارزه با عفونت نقش دارند.

تولید پلاکت

پلاکت‌ها همانند گلبول‌های قرمز و بیشتر سلول‌های سفید خون در «مغز استخوان» (Bone Marrow) تولید می‌شوند. پلاکت‌ها از سلول‌های مغز استخوان بسیار بزرگ به نام «مگاکاریوسیت‌ها» (Mega Karyocytes) ساخته می‌شوند. ابتدا با افزایش حجم، مگاکاریوسیت‌ها به سلول‌های غول پیکری تبدیل می‌شوند سپس آن‌ها فرایندی از «قطعه قطعه شدن» (Fragmentation) را تجربه می‌کنند که منجر به آزادسازی بیش از 1000 پلاکت از هر مگاکاریوسیت می‌شود. هورمون غالب کنترل رشد مگاکاریوسیت‌ها، ترومبوپویتین (به اختصار  TPO نامیده می‌شود) است.
 

ساختار پلاکت

پلاکت‌ها در حقیقت سلول‌های واقعی نیستند بلکه فقط قطعات سلولی هستند که در گردش خون وجود دارند، اما شامل بسیاری از ساختارهای مهم برای متوقف کردن خونریزی هستند. پلاکت‌ها پروتئین‌هایی در سطح خود دارند که به آن‌ها اجازه می‌دهد تا به شکستگی یا بریدگی در دیواره رگ‌های خونی چسبیده و همچنین به یکدیگر نیز متصل شوند. آنها حاوی گرانول‌هایی هستند که می‌توانند پروتئین‌های دیگر مورد نیاز برای ایجاد یک پلاک محکم را جهت پلمپ کردن رگ‌های خونی ترشح کنند. علاوه بر این، پلاکت‌ها پروتئین‌هایی مشابه پروتئین‌های ماهیچه‌ای دارند که به آن‌ها اجازه می‌دهند، هنگام چسبندگی شکل خود را تغییر دهند.



پلاکت‌ها را در شرایط عادی درون رگ‌های خونی نشان می‌دهد. همان طور که در شکل مشخص است، پلاکت‌ها در رگ‌ها به شکل صفحه‌ای (مانند نامشان) دیده می‌شوند. هنگامی که پلاکت‌ها با شکستن دیواره رگ‌های خونی تحریک می‌شوند، همان طور که در عکس بعدی  نشان داده شده است، شکل آن‌ها تغییر می‌کند.

ابتدا آن‌ها دور هم جمع شده و سپس رشته‌های طویلی را ایجاد می‌کنند. پلاکت‌ها گاهی ممکن است ساختاری مانند یک هشت‌پا به خود بگیرند، که در این حالت شاخک‌های بلند برای برقراری ارتباط با دیواره رگ‌های خونی یا سایر پلاکت‌ها ایجاد می‌کنند. با استفاده از این رشته‌های طولانی، پلاکت‌ها قادر به ساخت پلاک‌هایی برای ترمیم رگ‌های خونی آسیب دیده می‌شوند.

 عملکرد پلاکت

پلاکت‌ها علاوه بر این که کوچک‌ترین سلول خونی هستند، به عنوان سبک‌ترین سلول خونی نیز شناخته می‌شوند. بنابراین آن‌ها از مرکز جریان خون به دیواره رگ‌ها منتقل می‌شوند، در آن جا، پلاکت‌ها در امتداد سطح دیواره رگ به گردش در می‌آیند که توسط سلول‌هایی به نام اندوتلیال پوشیده شده است. اندوتلیال یک سطح بسیار ویژه مانند تفلون است که مانع چسبیدن هر چیزی به آن می‌شود. اما اگر جراحت یا بریدگی وجود داشته باشد و لایه اندوتلیال شکسته شود، الیاف سفت و محکم که رگ‌های خونی را احاطه کرده‌اند در معرض جریان خون قرار می‌گیرند.

پلاکت‌ها در زمان جراحت اولین سلول‌هایی هستند که واکنش نشان می‌دهند. الیاف محکم اطراف دیواره رگ، مانند یک آهنربا، پلاکت‌ها را به خود جذب می‌کنند و باعث ایجاد تغییر شکل در آن‌ها می‌شوند. در این حالت، پلاکت‌ها بر روی این الیاف تجمع یافته و اولین واکنش‌های انعقادی را شروع می‌کنند و از نشت پلاسما و گلبول‌های قرمز از درون رگ‌های خونی جلوگیری به عمل می‌‌آورند.

عکس رنگی زیر یک تصویر میکروسکوپی از قطره خون است که بر روی یک اسلاید شیشه‌ای پخش شده است. بزرگ‌نمایی این تصویر به اندازه تصاویر بالا نیست، بنابراین پلاکت‌ها بسیار کوچک به نظر می‌رسند. همان طور که در شکل مشخص است زمانی که پلاکت‌ها با شیشه اسلاید در تماس قرار می‌گیرند به یکدیگر می‌چسبند و رشته‌های طولانی را تشکیل می‌دهند. در واقع این تصویر عمل واقعی پلاکت‌ها را نشان می‌دهد که زمانی که با هر سطحی تماس پیدا کنند به آن اتصال یافته و به یکدیگر نیز می‌چسبند. گلبول‌های قرمز موجود در این تصویر با شکل گرد و مرکز نازک قابل مشاهده هستند.
 

مکانیسم عملکرد پلاکت‌ها در جراحت‌های بدن

زمانی که پوست دچار جراحت می‌شود، عوامل لخته کننده خون از سلول‌های آسیب دیده و پلاکت‌ها به محیط اطراف رها می‌شوند. عوامل لخته کننده، پلاکت‌ها را در ناحیه آسیب دیده در کنار هم جمع کرده و آن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کنند که در نهایت یک پلاک جامد ایجاد می‌شود که روی ناحیه آسیب دیده یا زخم را می‌بندند.

عوامل لخته کننده همچنین انقباض رگ‌ها را در ناحیه زخم تحریک کرده و جریان خون به این بخش را کاهش می‌دهند. در طول مکانیسم لخته شدن، پروتئین «پروترومبین» (Prothrombin) طی واکنش فعال سازی به شکل آنزیم «ترومبین» (Thrombin) فعال در می‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آید. ترومبین واکنش تبدیل «فیبرینوژن» (Fibrinogen) محلول را به فیبرهای نامحلول «فیبرین» (Fibrin) کاتالیز می‌کند.

فیبرین در اطراف زخم حالتی شبیه توری ایجاد می‌کند و سلول‌های خونی را در آن به دام می‌اندازد و به این صورت لخته ایجاد می‌شود. این فرایند از ناحیه آسیب دیده محافظت کرده و امکان بهبود و ترمیم سریع‌تر آن را فراهم می کند.

اختلالات در عملکرد پلاکت

شایع ترین اختلال در عملکرد پلاکت‌ها توسط داروی آسپرین ایجاد می شود. آسپرین یکی از مراحل مورد نیاز برای بهم چسبیدن پلاکت‌ها را متوقف می‌کند. این اثر آسپیرین همان چیزی است که باعث می‌شود برای بیمارانی که اختلالات لخته شدن خون یا ترومبوز دارند، درمانی مؤثر باشد. به عنوان مثال، اغلب به فردی که با درد شدید قفسه سینه و مشکوک قلبی به اورژانس مراجعه می‌کند، بلافاصله آسپرین داده می‌شود. این دارو از تجمع پلاکت‌ها که می‌تواند جریان خون به قلب را مختل کند، ممانعت به عمل می‌آورد. آسپرین یک داروی مؤثر برای جلوگیری از این لخته‌ها است، اما نمی‌تواند پلاکت‌ها را کاملاً فلج کند.

بنابراین بسیاری از افرادی که روزانه آسپرین مصرف می‌کنند از نظر انعقاد خون مشکلی ندارند. با این حال آسپیرین می‌تواند به طور بالقوه در بیمارانی که احتمال خونریزی دارند، خطرناک باشد، مانند پسران مبتلا به بیماری هموفیلی یا بیمارانی که سطح پلاکت خون بسیار کمی دارند و به عملکرد کامل پلاکت‌ها وابسته هستند.
 

اختلالات در تعداد پلاکت‌ها

در میان اختلالات مهم پلاکت‌ها، اختلال در تعداد آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به این اختلال «ترمبوسیتوپنی» (Thrombocytopenia) نیز می‌گویند.

همان طور که در بالا اشاره شد، تعداد پلاکت‌ها در هر میکرولیتر خون 150،000-350،000  است و زمانی که تعداد پلاکت‌ها از این میزان کمتر یا بیشتر شود، در عملکرد پلاکت‌ها و سلامتی فرد اختلال ایجاد می‌شود.

در صورتی که تعداد این سلول‌های خونی بیش از حد باشد (ترومبوسیتوزیس)، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ 

ترومبوسیتوزیس دو نوع دارد:
ترومبوسیتوزیس اولیه 
وجود سلول‌های غیر طبیعی در مغز استخوان باعث زیاد شدن تعداد سلول‌های پلاکت خون خواهند شد ولی هنوز علت این امر مشخص نیست.

ترومبوسیتوزیس ثانویه 
این عارضه هم درست به همان دلیلی که ترومبوسیتوزیس اولیه رخ داده به وجود می‌آید ولی با این تفاوت که  باعث بروز عارضه‌های دیگری همچون کم خونی، سرطان، التهاب و یا عفونت خواهد شد.

اگر لخته‌های خون در بازو و پاها به صورت ناگهانی ظاهر شوند و این مشکل درمان نشود، می‌تواند در نهایت به حمله‌های قلبی یا سکته منجر شود. اگر وضعیت بیمار وخیم باشد برای فرد پلاکت فرزیس (platelet pheresis) انجام می‌شود. پلاکت فرزیس، یکی از روش‌های اهدای خون است که تنها یک جزء خاص از خون اهداکننده داوطلب (پلاکت‌) جدا می‌شود.

در ترومبوسیتوزیس ثانویه علائم بیماری معمولا به دیگر عارضه‌ها مرتبط است، برای مثال اگر فرد به عفونت یا کم خونی مبتلا باشد، اگر این عارضه‌ها درمان شوند در نهایت تعداد پلاکت‌های خون کاهش پیدا خواهد کرد.
 

در صورتی که تعداد این سلول‌های خونی کم‌تر از مقدار طبیعی باشد (ترومبوسیتوپنی)، چه اتفاقی رخ می‌دهد؟

اگر تعداد پلاکت‌های خون کم‌تر از حالت طبیعی باشد، فرد به ترمبوسیتوپنی مبتلا است. در این مورد پوست بدن فرد به آسانی کبود شده و خونریزی‌های غیر طبیعی از لثه، بینی و یا دستگاه گوارش رخ خواهد داد. زمانی تعداد این سلول‌ها در خون کاهش پیدا خواهند کرد که عاملی در بدن مانع ساخت آن‌ها شود.

ترومبوسیتوپنی اغلب به عنوان یک نتیجه از یک اختلال جداگانه مانند لوسمی یا یک مشکل سیستم ایمنی اتفاق می‌افتد. از علل کاهش پلاکت خون، می‌توان به اثر جانبی مصرف داروهای خاص اشاره کرد. ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت خون، ممکن است خفیف باشد و علائم یا نشانه‌های چندانی نداشته باشد. در موارد نادر، تعداد پلاکت‌ها ممکن است خیلی کم باشد که در صورت خونریزی داخلی، خطرناک خواهد بود.

عوامل مختلفی باعث این عارضه خواهند شد:

* داروها
* یک عارضه‌ی ژنتیکی
* انواع خاصی از سرطان مانند لنفوم (lymphoma) و سرطان خون (leukemia)
* شیمی درمانی
* عفونت کلیه و یا نارسایی کلیوی
* مصرف بیش از اندازه‌ الکل
 

ترومبوسیتوپنی یا کاهش پلاکت خون

خون از چند نوع سلول تشکیل شده است. این سلول‌ها در یک مایع به نام پلاسما شناور هستند. انواع سلول‌های خونی عبارتند از:

* گلبول‌های قرمز خون
* گلبول‌های سفید خون
* پلاکت‌ها یا ترومبوسیت‌ها

پلاکت‌های خون سلول‌هایی هستند که در خون ما وجود دارند و زمانی که تشخیص می‌دهند جایی از رگ‌های خونی آسیب دیده است، به هم می‌پیچند تا جلوی خونریزی را بگیرند. هنگامی که پوست مجروح و یا شکافته می‌شود، پلاکت‌ها با هم مخلوط می‌شوند و لخته خون را تشکیل می‌دهند تا خونریزی را متوقف کنند.

هنگامی که در خون، پلاکت کافی وجود نداشته باشد، بدن نمی‌تواند لخته خون را تشکیل دهد. بسته به کاهش پلاکت خون، این وضعیت می‌تواند از خفیف تا شدید باشد. به طور معمول، علل کاهش پلاکت‌ در خون، نتیجه یک وضعیت پزشکی، مانند لوسمی یا مصرف داروهای خاص است. هر نوع اختلال در عملکرد پلاکت‌ها می‌تواند منجر به اختلالات مزمن خون شده و البته خطر ابتلا به خونریزی قابل توجه را افزایش دهد.
 

انواع ترومبوسیتی یا اختلال کاهش پلاکت‌ها در خون

ایمنی ترومبوسیتوپنی (ITP)

این اختلال (Immune Thrombocytopenia) هم با افزایش تخریب پلاکت‌ها و هم به دلیل کاهش تولید پلاکت توسط مغز استخوان ایجاد می‌شود. مشکلاتی که در این اختلال به وجود می‌آید ناشی از آنتی‌بادی‌ها هستند. آنتی‌بادی‌ها پروتئین‌هایی هستند که معمولاً توسط نوعی از گلبول‌های سفید ساخته می‌شوند تا در برابر مواد خارجی واکنش نشان دهند و از بدن دفاع کنند. به عنوان مثال، آنتی‌بادی‌ها به طور معمول در صورت مواجه با باکتری‌ها و ویروس‌ها توسط گروهی از گلبول‌های سفید تشکیل می‌شوند و به روند بهبودی بدن کمک می‌کنند. آنتی‌بادی‌ها اغلب با واکنش‌های ایمنی و در پاسخ به واکسیناسیون تحریک می‌شوند.

این پروتئین‌ها اغلب به پیوند اعضای بدن واکنش نشان می‌دهند و سعی در رد این پیوند‌ها دارند. آنتی‌بادی‌های خود ایمنی، غیر طبیعی هستند. این نوع از آنتی‌بادی‌ها زمانی تشکیل می‌شوند که سلول‌های تولید کننده آنتی‌بادی، سیگنال‌های نادرست از محیط دریافت می‌کنند و یک بافت طبیعی بدن را به عنوان سلول بیگانه شناسایی کرده و سعی می‌کند آن را از بین ببرد. اصطلاح «آنتی بادی خود ایمنی» به معنای آنتی بادی است که نسبت به سلول‌های خود فرد واکنش نشان می‌دهد. در ITP، پلاکت‌ها توسط سیستم ایمنی بدن به عنوان سلول بیگانه شناخته شده و آنتی‌بادی‌هایی علیه آن‌ها ساخته می‌شوند. آنتی‌بادی‌ها، پلاکت‌ها را پس از تولید سریعاً از بین می‌برند. این آنتی‌بادی‌ها همچنین با مگاکاریوسیت‌های مغز استخوان واکنش نشان داده و تولید پلاکت را مهار می‌کنند.
 

ترومبوسیتوپنی بر اثر دارو (DITP)

تقریبا تمام داروها می‌توانند واکنش‌های آلرژیکی شدیدی را در افراد با سیستم ایمنی حساس ایجاد کنند اما این واکنش‌های آلرژیک به ندرت ظاهر می‌شوند. به طور معمول، داروها باعث ایجاد واکنش‌های پوستی مانند قرمزی یا خارش در افراد حساس می‌شوند. اما برخی از داروها واکنش‌های جدی را در پلاکت‌ها خون تولید می‌کنند. در این واکنش‌ها داروها به سطح پلاکت‌ها می‌چسبند و این ترکیبات (داروهای متصل شده به پلاکت‌ها) توسط سیستم ایمنی به عنوان اجسام بیگانه شناخته شده و  گلبول‌های سفید علیه آن‌ها آنتی‌بادی تولید می‌کنند. در این حالت بسیاری از پلاکت‌ها از بین می‌روند. افرادی که نسبت به مصرف دارو این واکنش‌ها را انشان می‌دهند دچار اختلال «ترمبوسیتوپنی بر اثر دارو» یا (Drug-induced thrombocytopenia) هستند.

زمانی که تمام داروها به همراه پلاکت‌ها توسط سیستم ایمنی از بین رفت، با تولید دوباره پلاکت‌ها، تعداد آن‌ها به حالت طبیعی بر می‌گردد. این در حالی است که آنتی‌بادی‌های تولید شده برای داروهای متصل به پلاکت‌ها برای سالیان طولانی در بدن باقی می‌مانند.

بنابراین زمانی که بیمار دوباره دارو دریافت کند، آنتی‌بادی‌های مربوطه به سرعت پلاکت‌های متصل به داروها را از بین می‌برند و دوباره تعداد پلاکت‌ها کاهش می‌یابد. شناسایی و تجویز داروهایی که باعث ترومبوسیتی دارویی نشود در درمان بیماری‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
 

کاهش پلاکت‌ها در طول دوران بارداری

این اختلال که به «کمبود پلاکت بارداری» (Gestational thrombocytopenia) نیز معروف است، در واقع  این یک اختلال نیست، دلیل این کاهش پلاکت ناشناخته است اما مشاهدات بالینی نشان می‌دهد که تعداد کمی از زنان (در حدود ۵ درصد) با بارداری معمولی ممکن است دچار کمبود پلاکت بارداری شوند.

در این نوع از کاهش پلاکت، تعداد پلاکت‌ها خیلی افت نمی‌کند. ممکن است تعداد پلاکت‌ها در این حالت برابر با ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار در هر میکرولیتر خون باشد که تنها کمی کمتر از میزان طبیعی آن‌ها در خون است. برخی از محققان معتقدند که کاهش تعداد پلاکت‌های خون در دوران بارداری برای تطبیق بدن با شرایط آن دوران است به همین دلیل است که در پایان این مدت و نزدیک به زمان زایمان این تعداد کاهش بیشتری دارند.

در زمان کاهش پلاکت بارداری حجم پلاسمای خون افزایش می‌یابد و غلظت پلاکت‌ها در خون کمتر شده و حرکت آن‌ها ساده‌تر می‌شود. به دلیل افزایش میزان پلاسما خون در دروان بارداری غلظت هموگلوبین نیز کمی کاهش می‌یابد. این اتفاقاتی که در طول دوران بارداری ممکن است رخ دهند در نظر پزشکان طبیعی بوده و نیاز به درمان دارویی خاصی ندارد.

کاهش پلاکت مویرگی یا میکروآنژیوپاتی‌های ترومبوتیکی

اختلال کاهش پلاکت مویرگی یا (Thrombotic microangiopathy) که به اختصار به آن TMA نیز می‌گویند، به دلیل لخته شدن غیر طبیعی خون در مویرگ‌های (کوچکترین رگ‌های خونی) سراسر بدن اتفاق می‌افتد. این اختلال دلایل متفاوتی می‌تواند داشته باشد که تمام آن‌ها در شرایط غیر طبیعی بدن رخ می‌دهند. بر همین اساس این اختلال انواع مختلفی دارد که از آن جمله می‌توان به «پورپورا ترمبوتیک ترومبوسیتوپنیک» (Thrombotic Thrombocytopenic Purpura)، «سندرم همولیتیک اورمیک» (Hemolytic Uremic Syndrome)، TMA ناشی از دارو و TMA با واسطه مکمل اشاره کرد.
 

آیا سلول‌های پلاکت خون با بیماری‌های قلبی و عروقی ارتباط دارند؟ چگونه؟

اگر تعداد پلاکت‌های خون بیش از حد طبیعی باشد، احتمال تشکیل لخته‌های خونی بیش‌تر خواهد شد. اما خطر بروز بیماری‌های قلبی و عروقی بیش از آنکه به تعداد این سلول‌ها در خون مرتبط باشند به عملکرد این سلول‌ها بستگی دارند.

برای مثال گاهی تعداد این سلول‌ها در فرد طبیعی است، ولی این سلول‌ها بیش از مقدار طبیعی به همدیگر می‌چسبند و همین احتمال بروز حمله‌ی قلبی و یا سکته را افزایش خواهد داد. میزان و تعداد سلول‌های پلاکت خون خود را همیشه تحت نظر داشته باشید.

تعداد زیاد و یا خیلی کم سلول‌های پلاکت خون، یا پلاکت‌های خون با عملکرد غیر طبیعی و مشکلاتی هم‌چون اختلال در تشکیل لخته‌های خونی، سکته‌ها و حمله‌های قلبی می‌تواند ارثی باشند. بنابراین بهتر است که پزشک معالج در جریان پیشینه‌ی خانوادگی فرد باشد. 

گاهی فرد هیچ مشکل خاصی ندارد، ولی پزشک معالج تصمیم می‌گیرد تا فرد را زیر نظر داشته و این موضوع را بررسی کند که آیا نیازی به کاستن از فعالیت این سلول‌ها هست یا خیر. یکی از داروهایی که معمولاً تجویز می‌شود، آسپرین (aspirin) است. با این همه تحقیقات جدید نشان می‌دهد که زنان زیر 65 سال به مانند مردان اثر یکسانی از آسپرین را تجربه نخواهند کرد. هنوز پاسخ درستی در مورد چرایی این موضوع وجود ندارد. 
 

برای افزایش پلاکت خون چه بخوریم؟

برخی از مواد مغذی موجود در خوراکی‌ها یا مکمل‌‌هایشان برای افزایش پلاکت خون مفید هستند. این مواد در سه دسته کلی جای می‌گیرند:

* فولات
* ویتامین ‌‌B12،‌ ویتامین C، ویتامین D و ویتامین K
* آهن

بهترین منابع فولات

لوبیا چشم‌بلبلی سرشار از فولات است.

فولات یکی از انواع ویتامین‌های گروه B است که در سلامت سلول‌های خون نقش مهمی ایفا می‌کند. این ماده معمولا به‌صورت فولیک اسید در خوراکی‌ها وجود دارد.

بر اساس پژوهش‌های مرکز ملی سلامت آمریکا (NIH)، هر فرد بالغ روزانه به 400 میکروگرم از این ماده مغذی نیاز دارد. این میزان برای زنان باردار بیشتر و 600 میکروگرم است.

غذاهایی که سرشار از فولات هستند، عبارت‌اند از:
* سبزیجات سبز و پهن‌‌برگ مانند اسفناج و کلم؛
* جگر گاو؛
* لوبیا چشم‌بلبلی؛
* برنج؛
* خمیرمایه (مخمرها)؛
* غلات و حبوبات غنی‌شده و جایگزین‌های لبنی؛
* مکمل‌های فولات.

توجه: گرچه مصرف خوراکی‌های طبیعی حاوی فولات منعی ندارد، نباید در مصرف مکمل‌های این ماده زیاده‌روی کرد، زیرا باعث اختلال در عملکرد ویتامین B12‌ می‌شود.
 

غذاهای سرشار از ویتامین B12

تخم‌مرغ منبع ویتامین B12

ویتامین B12 در ساختار گلبول‌های قرمز خون مهم است. کمبود این ماده معدنی می‌تواند به کاهش پلاکت خون منجر شود.

هر فرد بالغ بالای 14 سال، روزانه به ۲٫۴ میکروگرم از این ویتامین نیاز دارد. زنان بادار یا شیرده به بیش از 2٫۸ میکروگرم از آن نیازمند هستند.

این ویتامین در اغلب غذاهای حیوانی مانند گوشت و جگر گاو، تخم مرغ و انواع ماهی‌ها یافت می‌شود. لبنیات نیز سرشار از ویتامین B12 است، اما برخی تحقیقات نشان داده‌اند که شیر گاو تأثیری منفی بر تولید پلاکت خون دارد.

گیاه‌خواران برای دریافت این ویتامین می‌توانند غلات و حبوبات غنی‌شده، شیر سویا یا شیر بادام و یا مکمل‌های ویتامین B12 مصرف کنند.
 

خوراکی‌های دارای ویتامین C

مرکبات، منبع اصلی تأمین ویتامین C

ویتامین C‌ در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش حیاتی دارد. این ویتامین در بهبود عملکرد پلاکت‌ها، جذب آهن و افزایش پلاکت خون مؤثر است.

بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات ویتامین C‌ دارند، مانند:
* کلم بروکلی؛
* کلم‌پیچ؛
* مرکبات مانند پرتقال و گریپ فروت؛
* کیوی؛
* توت فرنگی؛
* فلفل دلمه ای سبز و قرمز؛



توجه: ازآنجاکه گرما باعث از بین رفتن این ویتامین می‌شود، بهتر است خوراکی‌هایی که این ویتامین را دارند، خام مصرف شوند.
 

غذاهای سرشار از ویتامین D

ماکارل از منابع ویتامین D است.

اهمیت ویتامین D در کارکرد صحیح استخوان‌ها، ماهیچه‌ها و دستگاه عصبی بدن است. بر اساس مطالعات انجمن حمایت از بیماران پلاکتی (PDSA)، این ویتامین در عملکرد مغز استخوان که وظیفه تولید سلول‌های خون را دارد، نقش مهمی ایفا می‌کند.

یکی از رایج‌ترین راه‌های تأمین ویتامین D، قرار گرفتن در معرض نور خورشید است. اما بسیاری از افراد به دلیل سبک زندگی یا سکونت در مناطق شمالی و سردسیر، از نور آفتاب محروم‌اند. مصرف غذاهای زیر می‌تواند راه‌حل مناسبی برای تأمین آن باشد:

* زرده تخم‌مرغ؛
* ماهی‌های چرب مانند سالمون، تن و خال‌مخالی (ماکارل)؛
* روغن جگر ماهی؛
* شیر و ماست غنی‌شده با این ویتامین.

گیاه‌خواران نیز با مصرف غذاهای زیر ویتامین مورد نیاز خود را دریافت می‌کنند:
* غلات و حبوبات غنی‌شده؛
* آب پرتقال‌ غنی‌شده؛
* شیر سویا و ماست سویا؛
* قارچ پرورش‌یافته با پرتو فرابنفش؛
* مکمل‌های ویتامین D.
 

خوراکی‌های دارای ویتامین K

نتو معمولا با برنج سرو می‌شود.

ویتامین K برای انعقاد خون و سلامت استخوان ها مفید است. بر اساس پژوهش‌های PDSA، مصرف این ویتامین در 27 درصد از افرادی که به فقر پلاکت مبتلا هستند، باعث افزایش پلاکت خون و بهبود خون‌ریزی شده است.

مردان و زنان 19 سال به بالا، روزانه به ترتیب به 120 و 90 میکروگرم از این ویتامین نیاز دارند.

غذاهای زیر حاوی ویتامین K است:
* نَتو، نوعی غذای سنتی ژاپنی که از سویای تخمیرشده تهیه می‌شود؛
* سبزیجاتی مانند کلم‌برگ، برگ شلغم، اسفناج و کلم‌بروکلی؛
* سویا و روغن آن؛
* کدو حلوایی.
 

غذاهای سرشار از آهن

* جگر گاو سرشار از آهن است.

مقدار آهن موجود در خون، رابطه مستقیمی با کمیت و کیفیت گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها دارد. مطالعات انجام‌شده روی کودکان و نوجوانان کم‌خون، نشان می‌دهد که مصرف آهن در افزایش پلاکت خون مؤثر است.

آهن مورد نیاز بدن بسته به سن و جنس افراد متغیر است، برای مثال مردان بالای 18 و زنان بالای 50 سال، به 8 میلی‌گرم آهن در روز نیاز دارند؛ درحالی‌که این مقدار برای زنان بین 19 تا 50 سال، 18 میلی‌گرم و زنان باردار بیش از 27 میلی‌گرم است.

برای تأمین‌ آهن بدن باید مصرف خوراکی‌های زیر را در برنامه غذایی قرار داد:
* صدف؛
* جگر گاو؛
* غلات و حبوبات غنی‌شده؛
* لوبیا سفید و قرمز؛
* شکلات سیاه؛
* عدس؛
* پنیر سویا.

توجه: از‌آنجاکه آهن موجود در گیاهان، نرخ جذب پایینی دارد، بهتر است آن را با ویتامین C‌ مصرف کنید تا آهن بیشتری جذب شود. مصرف غذاهای کلسیم‌دار در کنار آهن باعث کاهش جذب آن می‌شود.
 

مکمل‌های افزایش پلاکت خون

برخی از پژوهش‌ها حاکی از‌ آن است که مصرف مکمل‌هایی مانند کلروفیل، عصاره برگ پاپایا و ملاتونین در افزایش پلاکت خون تأثیر مثبت دارد.

۱. کلروفیل
قرص و پودر کلرلا
کلروفیل (سبزینه) ماده‌ای است که به‌وفور در گیاهان یافت می‌شود. مصرف این ماده ممکن است باعث افزایش تولید پلاکت در بدن شود. هرچند، پژوهش‌های اندکی تاکنون در این زمینه صورت گرفته است.

مکمل‌های تولیدشده از نوعی جلبک سبز به نام کِلُرلا (Clorella) سرشار از کلروفیل است. براساس تحقیقات انجام‌شده، 19 درصد از بیماران پلاکتی که این مکمل را مصرف کردند، پلاکت خون‌شان افزایش و خون‌ریزی نیز در 33 درصد آنها کاهش یافت.‌ این مکمل به دو صورت قرص و پودر در بازار عرضه می‌شود.

۲. عصاره برگ پاپایا
در آزمایش‌های انجام‌گرفته روی موش‌ها، مصرف این عصاره به افزایش چشمگیر پلاکت خون منجر شد. اما تحقیقات بیشتری باید صورت گیرد تا تأثیر این ماده روی انسان ثابت شود.

قرص‌های حاوی عصاره برگ پاپایا در داروخانه‌ها به فروش می‌رسد.

۳. ملاتونین
ملاتونین یکی از هورمون‌های تولیدشده در بدن است که به تنظیم ساعت زیستی بدن کمک می‌کند. این هورمون در قالب‌های گوناگون در داروخانه‌ها موجود است.
مطالعات بر روی حیوانات نشان داده که این هورمون در افزایش پلاکت خون مفید است. هرچند در این زمینه هم باید تحقیقات بیشتری انجام شود.
 

برای افزایش پلاکت خون چه چیز‌های نباید بخوریم؟

مصرف برخی از غذاها،‌ نوشیدنی‌ها و دارو‌های خاص می‌تواند منجر به کاهش پلاکت خون شود، مانند:

* نوشیدنی‌های الکلی؛
* آسپارتام (نوعی شیرین‌کننده‌ مصنوعی)؛
* آب ذغال‌اخته؛
* کوینین موجود در نوشیدنی‌های نیروزا و لیمو تلخ.

آیا تغذیه مناسب می‌تواند راه قطعی افزایش پلاکت خون باشد؟

گرچه مصرف مواد مغذی که در این مقاله اشاره شد به افزایش پلاکت خون کمک می‌کند، اما باید توجه داشت که به‌تنهایی درمان قطعی فقر پلاکت خون نیست. در صورت ابتلا به این بیماری، مراجعه به پزشک ضروری است.


منبع: سایت دکتردکتر
سایت فرادرس
سایت چطور