اصفهان،پیشتاز عرصه وقف
سنت وقف و اهمیت آن در پیشرفت و ترقی جامعه
در دین مبین اسلام سنت های حسنه ی بسیاری وجود دارد که هر کدام دنیایی از زیبایی و حکمت را در خود جای داده است و یکی از آنها سنت حسنه ی وقف است.وقف عبارت است از"حبس عین مال و در راه خدا قرار دادن منفعت آن که در آن فضیلت بی شماری نهفته است".

وقف،یکی از زیباترین جلوه های نیکوکاری است و هدیه ای است که انسان را پس از مرگ همراهی می کند.مکتب حیات بخش اسلام در کنار راه کارهایی که برای رسیدن به زندگی کامل معنوی ارائه می دهد

،برای جبران کاستی و محرومیت ها،زدودن نومیدی و تضادها و رفع فاصله های فاحش طبقاتی براساس قاعده ی عدل در جامعه بشری،سنت های حسنه ای را مقرر داشته است که از جمله آنها،وقت و صدقه می باشد که با بیان«فستبقوا الخیرات»توصیه شده است

.پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه وآله معصومین علیهم السلام با پایه گذاری موقوفات گوناگون که غالباً برای تأمین معیشت بینوایان،ایتام و افراد بی سرپرست و یا رفع نیازمندی های عمومی در نظر گرفته شده بود،

اهمیت این سنت حسنه را عملاً خاطر نشان کردند.مسلمانان نیز در طول تاریخ،با پیروی از آن بزرگواران به اقتضای شرایط روزگار خویش و به نیت برخورداری از ثواب مستمر،از میان برداشتن انواع نیازها،تسکین و تخفیف آلام مادی و معنوی زندگی،رفع مشکلات جوامع بشری،توسعه علم و فرهنگ و به طور کلی رواج خیرات.

و مبرات و ایجاد بنیادهایی که به عنوان باقیات الصالحات به شمار روند،اقدام به برپاداشتن سنت حسنه ی وقف نمودند که هر کدام از موقوفات ایشان،به مانند موسسه ای کامل دارای عواید،بودجه،برنامه مصرف و تشکیلات بنیان گذاری دقیقی بود.
 

توصیه به وقف در کلام معصومین علیهم السلام

مساله ی وقف و صدقات جاریه از زیباترین تعالیم اسلام است که بر اساس تعاون و حس نوعدوستی بنا نهاده شده است. هدف اصلی از وقف،تامین و تثبیت محل سکونت و منبع ارتزاق،تامین قسمتی از نیازمندی های عمومی و گسترش فرهنگ احداث بناهای علمی، بهداشتی و مذهبی است.

اسلام با این کار یک برنامه عالی انسانی را پایه گذاری کرد که در اثر آن عواطف بشردوستانه میان انسان ها زنده شد،این ابتکار دین مبین اسلام تا آن جا در روح و اخلاق مردم اثر گذاشت که امروز بسیاری، حاضر می شوند از مال خود چشم بپوشند.

و با وقف کردن قسمتی از اموال خویش به نفع افرادی از جامعه که می بایست تحت حمایت قرار گیرند ،وسیله آسایش آنان را فراهم کنند و نیازمندی های نسل های آینده را نیز از این طریق تامین نمایند.

از سوی دیگر با توجه به اینکه انسان موجودی جاودانی است و از فنا و نابودی بیزار است،دوست دارد پس از وی نامی از او به یادگار بماند؛در فرهنگ اسلامی یکی از بهترین راه های زنده نگاه داشتن نام انسان انجام امور خیر به ویژه وقف است.

«وقف»سنت حسنه ای است که از دیرباز به اشکال گوناگونی در تاریخ بشر وجود داشته است و اسلام نیز آن را در مسیر روشن ،منطقی و هدفدار مورد استفاده قرار داده است.

در بیان اهمیت این عمل خداپسندانه همین بس که که در آیات بسیاری از سوره های مبارکه قرآن کریم به آن اشاره شده است،ضمن اینکه ائمه معصومین علیهم السلام نیز در روایات بسیاری مردم را به وقف تشویق کرده اند.

پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند:«اذا مات ابن آدم انقطع عمله الا من ثلاث؛صدقه جاریه او علم ینتفع به او ولد صالح یستغفر له»وقتی آدم بمیرد،پرونده عمل او مسدود می شود،مگر در سه مورد؛صدقه جاریه،علمی که از آن نفع برده شود و فرزند صالحی که برایش دعا کند»(بحار الانوار،ج2،ص22)امام صادق علیه السلام نیز می فرمایند:

«لیس یتبع بعد موته من الاجر الا من بعده او ولد صالح یستغفر له»(بحارالانوار، ج6،ص293)پس از مرگ آدمی پاداشی به دنبال،فرود نمی آید، مگر در سه خصلت:صدقه ای که فرد در زمان حیاتش جاری و برقرار ساخته که پس از مرگش تا قیامت جاری و برقرار می ماند،

صدقه ای که وقف کرده و به ارث گذاشته نمی شود و سنتی که برقرار نموده و در زمان حیاتش به آن عمل می شده و پس از وفاتش به آن عمل می شود و نیز فرزند صالحی که برایش طلب آمرزش کند»(بحار الانوار،ج2،ص293)
 

رواج سنت وقف در میان معصومین علیهم السلام

پیشوایان دینی ما نه تنها مردم را به سنت حسنه وقف تشویق می نمودند بلکه خود از نخستین افرادی بودند که اقدام به وقف املاک شخصی خویش می کردند.

ابن ابی الحدید می گوید:رسول خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت در حالی که مزارع زیادی در«خیبر»،«بنی النضیر»،«وادی نخله»و همچنین طائف داشت که پس از مرگ او همه صدقه شد.

امام حسین علیه السلام نیز زمین و اشیای دیگری را که به ارث برده بود،پیش از آن که تحویل بگیرد،وقف کرد ضمن این که حضرت امیرالمومنین علی علیه السلام، حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها و سایر معصومین نیز موقوفه های فراوانی داشته اند که مجال آنها در این فرصت اندک نیست.
 

اصفهان پیشتاز عرصه وقف از گذشته تا به امروز

با توجه به پیشینه ی مذهبی مردم اصفهان عجیب نیست اگر بگوییم این استان از گذشته تا به امروز از پیشتازان عرصه وقف بوده است.شاید کهن ترین منبع تاریخی که از موقوفات اصفهان سخن گفته است،

مربوط به قرن چهارم هجری باشد.ضمن اینکه بسیاری از صاحب نظران،قرن های دهم و یازدهم هجری قمری را دوران شکوفایی و توسعه موقوفات شهر اصفهان می دانند

چنان که در این دوران،کمترین زمین زراعی و یا خانه مسکونی در اصفهان یافت می شد که وقف نباشد.البته ذکر این نکته ضروری است که خاندان صفویه در تاریخ اوقاف ایران پرچم دار وقف شناخته شده اند به طوری که در آن عصر موقوفات اصفهان وزیر مخصوص داشته که معروف به وزیر فیض آثار بوده است.

در عصر صفوی،اصفهان دارای 162باب مسجد، 48 باب مدرسه،1802 باب کاروانسرا و273باب گرمابه بوده که احتمالاً همه وقف بوده است.آمار ذکر شده بیانگر این واقعیت است که در اصفهان عصر صفوی،زمین های شهری به ویژه زمین هایی که کاربری عمومی و اقتصادی داشته،تقریباً همه وقف بوده است

.مطالعه منابع وقف در اصفهان بیانگر این واقعیت است که عایدات موقوفات را می توان به دو دسته تقسیم کرد،دسته اول موقوفاتی هستند که مستقیماً سیمای فیزیکی و کالبد آنها مورد استفاده است،مانند مساجد،مدارس، کتابخانه ها، بیمارستانها،آب انبارها،حمام ها،تکایاو...دسته دوم موقوفاتی هستند که مستقیماً جنبه عمرانی ندارد

بلکه کمکی به انسان های محروم جامعه به شمار می روند مانند مصارف خیریه،پرداخت هزینه دانش آموزان و بیماران،روضه خوانی،نوشتن کتاب،نشرفرهنگ و معارف اسلامی و...

در واقع وقف،تمامی آنچه را یک جامعه روستایی و شهری در بعد تامین اجتماعی نیاز دارد شامل می شود لذا شهرهایی مثل اصفهان که دارای موقوفات بیشتری هستند

دارای نوعی تعادل اجتماعی بوده و هستند،از جمله موقوفات مهم اصفهان می توان به مدرسه چهارباغ،مدرسه صدر بازار،بیمارستان های امیرالمومنین،شهید صدوقی و سیدالشهدا اشاره کرد.
 

اهمیت وقف در عصر حاضر

در عصر حاضر نیز وقف یکی از مهمترین مصادیق عمل به سنت انبیا و معصومین علیه السلام است رواج این عمل خداپسندانه در کشور اسلامی ایران سبب شده،سازمانی تحت عنوان سازمان اوقاف و امورخیریه، سرپرستی و نظارت بر امور وقف را در کشور برعهده داشته باشد

.از آنجا که وقف از بهترین سنت های حسنه در اسلام بوده به منزله پله های صعود جامعه به سمت سرفراز زندگی کردن می باشد و همچنین با توجه به نیازهای فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی جامعه به تولید علم و دانش،اقدام به انجام این سنت نبوی در امور علمی فرهنگی در عصر حاضر بسیار حائز اهمیت است

به شکلی که مقام معظم رهبری می فرمایند:"بدون شک ایجاد مراکز علمی از قبیل دانشگاه ها،دانش سراها،مراکز تحقیقاتی و خوابگاه ها برای دانشجویان از جمله بارزترین مصادیق کار نیک است که اگر از سوی مومنین«وقف»شود

ان شاء الله مورد رضای الهی و دارای اجر و ثواب اخروی خواهد بود"در سال های گذشته با توجه به نیاز کشور به ساخت مدرسه،شاهد فعالیت های چشم گیرخیرین مدرسه ساز بوده ایم تا جایی که به حول و قوه الهی امروزه نیاز جامعه به احداث مدرسه،تقریباً مرتفع شده است.

اما در عرصه های دیگر جامعه همچون احداث خوابگاه های دانشجویی،ساخت بیمارستان،مراکز بهداشت و...همچنان به تلاش و همت خیرین نیازمندیم.به امید آنکه به لطف خداوند و مدد بندگان نیکش در این عرصه ها نیز به زودی به بی نیازی برسیم.

منبع:
بنای ماندگار،ویژه نامه افتتاح مجموعه خوابگاه های خیریه دانشجویی حضرت جواد (ع)دانشگاه صنعتی اصفهان
این مقاله در تاریخ 1042/5/30 بروز رسانی شده است.