آتروفی مغزی و آنچه باید درباره آن بدانید

آتروفی مغز یا آتروفی مغزی از دست دادن سلول‌های مغزی به نام نورون است. آتروفی همچنین ارتباطاتی را که به سلول‌ها کمک می‌کند از بین می‌برد. این می‌تواند نتیجه بسیاری از بیماری‌های مختلف باشد که به مغز آسیب می‌رساند، از جمله سکته مغزی و بیماری آلزایمر.

آتروفی می‌‌تواند قسمت‌های مختلف مغز را تحت تأثیر قرار دهد.

آتروفی کانونی، سلول‌های مناطق خاصی از مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به از دست دادن عملکرد آن مناطق خاص می‌شود.

آتروفی عمومی، سلول‌های سراسر مغز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

امید به زندگی در بیماران مبتلا به آتروفی مغز می‌تواند تحت تأثیر شرایطی باشد که باعث کوچک شدن مغز می‌شود. افراد مبتلا به بیماری آلزایمر پس از تشخیص، به طور متوسط چهار تا هشت سال زندگی می‌کنند. در صورتی که بیماری آنها به طور موثری درمان شود، بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس می‌‌توانند تا یک دوره طول عمر طبیعی داشته باشند.

علائم آتروفی مغزی چیست؟

علائم آتروفی مغزی می‌تواند عمومی باشد (کل مغز را تحت تأثیر قرار دهد) یا موضعی باشد (فقط یک قسمت از مغز یا یک عملکرد را تحت تأثیر قرار دهد). علائم عمومی شامل علائم زوال عقل مانند مشکلات حافظه یا تغییر شخصیت است. علائم موضعی شامل تشنج و مشکلات گفتاری، بینایی یا حرکتی است.

علائم عمومی آتروفی مغزی

علائم عمومی آتروفی مغزی در اثر از دست دادن سلول‌های مغزی در سراسر مغز بوجود می‌آید. ممکن است روزانه یا هر چند وقت یک بار علائم آتروفی مغزی را تجربه کنید. در بعضی مواقع هر یک از علائم زیر می‌تواند شدید باشد:

• تغییر در خلق و خو، شخصیت یا رفتار
• مشکل در قضاوت یا تفکر انتزاعی
• مشکل در حافظه، فکر کردن، صحبت کردن، درک مطلب، نوشتن یا خواندن
• گمراهی
• اختلالات یادگیری

علائم موضعی آتروفی مغزی

اگر آتروفی مغزی در اثر از دست دادن سلول‌های مغزی در یک منطقه خاص از مغز به وجود آید، ممکن است علائم موضعی داشته باشید از جمله:

• تاری دید یا دوبینی
• مشکل در تولید یا درک گفتار (آفازی)
• اختلال در تعادل و هماهنگی
• ضعف موضعی، از دست دادن حس یا فلج شدن

علائم جدی که ممکن است بسیار خطرناک باشند

در برخی موارد، آتروفی مغزی می‌تواند بسیار خطرناک باشد. اگر شما یا شخصی که با او در ارتباط هستید، یکی از علائم زیر را دارید، فوراً برای درمان آن اقدام کنید:

خطرناک بودن برای خود یا دیگران، از جمله رفتار تهدیدآمیز، غیر منطقی یا خودکشی

تغییر در سطح هوشیاری یا کم‌حواسی، مانند غش کردن یا نداشتن واکنش

تغییر در وضعیت ذهنی یا تغییر رفتار ناگهانی، مانند گیجی، هذیان، بی‌حالی، توهم و خیال‌پردازی

تشنج

تغییر ناگهانی در بینایی، از دست دادن بینایی یا درد چشم 1

علت‌های ابتلا به آتروفی مغزی یا کوچک شدن مغز

ضربه مغزی، بیماری‌ها و عفونت‌ها از علل اصلی کاهش تعداد سلول‌های مغزی و ابتلا به آتروفی‌اند. در ادامه، جزئیات بیشتری راجع‌به هریک از اینها خواهید خواند.

۱. ضربه مغزی

سکته مغزی و آسیب تروماتیک مغزی، ۲ عامل اصلی آسیب‌دیدن مغزند:

سکته مغزی: اگر جریان خون منتهی به یکی از قسمت‌های مغز دچار انسداد شود، سکته مغزی رخ خواهد داد. وقتی خون غنی‌شده با اکسیژن به مغز یا بخشی از آن نرسد، نورون‌های (همان سلول‌های مغزی) آن قسمت از بین خواهند رفت. در پی این اتفاق، وظایفی که بر عهده آن قسمت بخصوص از مغزند (مثلا حرکت‌کردن یا صحبت‌کردن) مختل خواهند شد؛

آسیب تروماتیک مغزی (Traumatic Brain Injury): شامل هرگونه جراحت یا آسیبی است که به‌خاطر سقوط از ارتفاع، تصادف با موتورسیکلت یا خودرو یا سانحه دیگری نظیر اینها به مغز وارد می‌شود.

۲. بیماری‌ها و اختلال‌ها

بیماری‌ها و اختلال‌هایی که در ادامه شرحشان را خواهید خواند از دیگر علل مهم ابتلا به کوچک شدن مغز هستند.

آلزایمر (و انواع دیگر زوال عقل)

طی ابتلا به این بیماری، سلول‌های مغزی به‌مرور کمتر و کمتر می‌شوند. پیوندهای سلولی نیز مختل می‌شوند و ازبین‌رفتن ارتباط‌های سلولی یا حداقل کاهش اثر اینها از دیگر پیامدهای ابتلا به این بیماری است. ازدست‌دادن حافظه و اختلال مهارت فکرکردن هر دو از آلزایمر ناشی می‌شوند. شدت اینها گاهی به حدی می‌رسد که زندگی بیمار را به‌کلی دگرگون می‌کند. بیماری آلزایمر، معمولا از ۶۰سالگی به‌بعد خود را نشان می‌دهد و خود از علل اصلی زوال عقل است.

علت بروز زوال عقل، در ۶۰ تا ۸۰ درصد موارد، ابتلا به آلزایمر است.

فلج مغزی، از دیگر علت‌های کوچک شدن مغز

فلج مغزی نوعی اختلال حرکتی است و از رشد نامتعارف و غیرعادی مغز جنین، در رحم مادر، ناشی می‌شود. ناهماهنگی عضلات (حرکت‌های ناموزون عضلات)، مشکل در راه‌رفتن و دیگر ناراحتی‌های مرتبط با حرکت‌کردن از پیامدهای ابتلا به فلج مغزی‌اند.

بیماری هانتینگتون

نوعی اختلال ارثی است که به‌مرور زمان به نورون‌ها آسیب می‌رساند. معمولا در سال‌ها میانی زندگی شروع می‌شود. در گذر سالیان، توانایی‌ها و مهارت‌های ذهنی و جسمی بیمار، در پی ابتلا به هانتینگتون، مختل می‌شوند. این عارضه‌ها باعث بروز اختلال‌های دیگری مثل افسردگی شدید و رقصاک (حرکت‌های غیرارادی در سرتاسر بدن، شبیه به پیچ‌وتاب‌هایی که بدن هنگام رقصیدن می‌بیند/ Chorea) هم خواهند شد.

لکودیستروفی‌ها

لکودیستروفی‌ها (Leukodystrophies) مجموعه اختلال‌هایی ارثی‌اند که سبب آسیب‌دیدن غلاف میلین می‌شوند. غلاف میلین پوششی محافظ است که اطراف سلول‌های عصبی را می‌پوشاند. شروع بیماری معمولا در دوران کودکی است. حافظه، حرکت، رفتار، بینایی و شنوایی، در اثر ابتلا به آن، دچار مشکل می‌شوند.

بیماری ام اس

ام اس نوعی بیماری خودایمنی است که در پی ابتلا به آن، دستگاه ایمنی بدن به پوشش‌های محافظی که اطراف سلول‌های عصبی را پوشانده‌اند حمله می‌کند. این بیماری معمولا از اوایل دوران بزرگ‌سالی شروع می‌شود و زنان بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌شوند. تعداد سلول‌های عصبی به‌مرور زمان کمتر و آسیب‌پذیرتر می‌شوند. نتیجه این روندِ نزولی پدیدآمدن مشکلاتی است در رابطه‌ با ادراک حسی، حرکت‌کردن و هماهنگی میان عضلات. مثل سایر بیماری‌های مطرح‌شده، ام اس هم ممکن است به زوال عقل و کوچک شدن مغز بینجامد.

۳. عفونت‌ها

در ادامه، از عفونت‌هایی خواهید خواند که ممکن است علت دیگری برای ابتلا به کوچک شدن مغز باشند.

ایدز

سرایت ویروس اچ. آی. وی باعث ابتلا به ایدز می‌شود؛ عفونتی که دستگاه ایمنی بدن را هدف قرار می‌دهد. هرچند خود ویروس مستقیما به نورون‌ها حمله نمی‌کند، با آزادکردن پروتئین‌ها و ترکیب‌های دیگر، به پیوندهای ارتباطی میان آنها آسیب می‌زند. اختلال توکسوپلاسموز (Toxoplasmosis) نیز، که ارتباط نزدیکی با ایدز دارد، ممکن است به نورون‌های مغزی آسیب بزند.

آنسفالیت

التهاب مغز نام دیگر این بیماری است. در بیشتر موارد، سرایت ویروس هرپس سیمپلکس علت ابتلا به آن است (Herpes Simplex/ HSV)؛ اما سرایت ویروس‌های دیگری مثل نیل غربی (West Nile) و زیکا (Zika) نیز ممکن است علت بیماری باشد. در هر صورت، ویروس‌های بیماری‌زای آنسفالیت، فارغ از آنکه از کدام نوع باشند، به نورون‌ها آسیب می‌رسانند و باعث بروز علائمی چون گیجی، تشنج و ضعف و فلج عضلانی (Paralysis) می‌شوند.

اختلال خودایمنی نیز ممکن است عامل دیگر ابتلا به آنسفالیت یا التهاب مغز باشد.

سیفلیس عصبی

در پی ابتلا به سیفلیس عصبی (Neurosyphilis)، مغز و پوشش محافظ آن آسیب خواهند دید. بیشتر، کسانی در معرض ابتلا به آن هستند که دچار اختلال آمیزشی سیفلیس می‌شوند، اما فکری به حال گذراندن کامل دوره درمانی آن نمی‌کنند.

برخی از این اختلال‌ها و بیماری‌ها قابل‌پیشگیری‌اند و برخی خیر؛ مثلا بستن کمربند ایمنی در خودرو و استفاده از کلاه‌ایمنی روی موتورسیکلت از وقوع آسیب تروماتیک مغزی جلوگیری می‌کند. ایدز و سیفلیس عصبی دو نمونه دیگر از اختلال‌هایی‌اند که با درنظرداشتن برخی مسائل، می‌توان از وقوعشان جلوگیری کرد. در سوی دیگر، بیماری‌هایی را شاهدیم که قابل‌پیشگیری نیستند، مثل هانتینگتون، لکودیستروفی‌ها و ام اس. 2

عوامل خطر

تعدادی از عوامل خطرساز، احتمال ابتلای به آتروفی مغزی را افزایش می‌دهند. این بدین معنی نیست که همه افراد دارای این عوامل حتماً به اتروفی مغزی مبتلا خواهند شد.عوامل خطرساز برای تحلیل مغزی عبارت‌اند از:

• افزایش سن
• آسیب‌دیدگی مغزی
• داشتن سابقه خانوادگی بیماری آلزایمر، بیماری هانتینگتون و یا اختلالات عصبی مشابه
• داشتن سابقه خانوادگی اختلالات خود ایمنی مانند ام‌اس
• ضربه به سر

درمان

هیچ درمانی برای آتروفی مغزی وجود ندارد. هنگامی که سلول‌های مغزی از دست بروند، آسیب دائمی است. درمان آتروفی مغزی به کنترل علائم و عوارض آتروفی مغزی می‌پردازد.

درمان زوال عقل و از دست دادن عملکردهای مغزی

درمان برای علائم زوال عقل در اثر آتروفی مغزی، شامل استفاده از داروها و درمان‌های غیر دارویی می‌باشد، ازجمله:

استفاده از داروهایی که در مواد شیمیایی و کنترل سیگنال‌های مغزی مؤثر هستند و یا داروهایی که به درمان علائم اختلال‌های شناختی می‌پردازند، گاهی اوقات از داروهای بیماری آلزایمر استفاده می‌شود.

فیزیوتراپی برای بهبود عملکرد و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه

مشاوره روانشناسی و حمایت از بیمار

درمان سایر علائم آتروفی مغزی

سایر علائم آتروفی مغزی ممکن است از طریق دارو و یا درمان‌های دیگر تحت معالجه قرار بگیرد، ازجمله:
داروهای ضد تشنج برای جلوگیری از تشنج
درمان‌های شناختی یا رفتاردرمانی جهت بهبود کیفیت زندگی
فیزیوتراپی برای افزایش کنترل عضلات
گفتاردرمانی برای کاهش تأثیر آفازی (اختلال در گفتار و درک مطلب)
درمان عفونت زمینه‌ای و یا آسیب‌هایی که منجر به آتروفی مغزی شده‌اند

تغییر در شیوه زندگی

بهترین راه برای بهبود علائم آتروفی مغزی یا کاهش سرعت پیشرفت آتروفی مغزی حفظ زندگی فعال و داشتن سبک زندگی سالم است، ازجمله:

داشتن یک رژیم غذایی متعادل، سرشار از میوه و سبزیجات و آنتی‌اکسیدان‌ها

ورزش منظم

افزایش فعالیت‌های ذهنی

درمان‌های مکمل

برخی از درمان‌های مکمل می‌تواند برای مقابله با آتروفی مغزی کمک‌کننده باشد. گاهی اوقات این درمان‌ها شامل درمان‌های مکمل و یا جایگزین می‌شود که در طب سنتی مورداستفاده قرار می‌گیرد. درمان‌های جایگزین به معنای مکملی برای درمان‌های پزشکی است.

درمان‌های مکمل می‌تواند شامل موارد زیر گردد.

ماساژ درمانی

مکمل‌های غذایی، داروهای گیاهی، انواع چای و محصولات مشابه

یوگا

کاهش خطر ابتلا به آتروفی مغزی

درحالی‌که آتروفی مغزی لزوماً قابل‌پیشگیری نیست، داشتن سبک زندگی سالم می‌تواند سرعت پیشرفت آتروفی را کاهش داده و شدد علائم آن را کنترل نماید.عوامل مؤثر در سبک زندگی سالم که می‌تواند احتمال آتروفی شدید مغزی را کاهش دهد، عبارت‌اند از:

کنترل فشارخون

داشتن یک رژیم غذایی سالم و متعادل، ازجمله اسیدهای چرب امگا ۳، میوه‌جات، سبزیجات و آنتی‌اکسیدان‌ها

فعالیت ذهنی، جسمی و اجتماعی 3


پی نوشت:
1.www.drdr.ir
2.ww.chetor.com
3.www.drkavianiclinic.com