بقعه شاهزاده ابراهیم – ننیزک

این بقعه در شهرستان دشتستان، روستای ننیزک و بر روی طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۱۹ دقیقه و عرض جغرافیایی ۲۹ درجه و ۱۰ دقیقه واقع شده است. این بقعه دارای شهرت فراوان و مورد احترام و علاقه اهالی دشتستان و دیگر شهرستان های اطراف است. در طول سال و بخصوص، ایام بهار و نوروز، به سبب همین علاقه و نیز طبیعت سرسبز و زیبایش، محل تجمع مشتاقان و ارادتمندان فراوان می گردد.
 

نسب مدفون در بقعه و شرح حال آن

محقق نسابه، استاد محمد مهدی فقیه بحرالعلوم گیلانی که فردی است عالم به علم انساب و صاحب چندین کتاب در شرح حال امامزادگان ایران می باشد، در شجره نامه ای که برای آیت الله سید هاشم بوشهری و سادات بردخون تنظیم کرده، می نویسد: «مدفون در این بقعه، سیدی جلیل القدر و شریف به نام شاهزاده ابراهیم، ملقب به نظام الدین است که در سال ۵۲۱ هـ .ق فوت کرده و نسبش چنین است: ابراهیم نظام الدین بن حسین بن احمد فخر الدین (مدفون در ممسنی) بن حمزه ناصرالدین مدفون در زیدون کهگیلویه و بویراحمد بن أبی الفضل حسین بن ابراهیم جمال الدین زید بن حسن بن ابی علی اصغر بن ابی عبدالله احمد منجم بن ابی جعفر محمد الأعلم بن عیسی ابی محمد بن ابی الحسین یحیى المحدث بن حسین ابی عبدالله زین العتره بن زید ابی الحسن الشهید بن امام زین العابدین حضرت امام سجاد علیه السلام.
 
از گفتار این محقق نسابه فهمیده میشود که، مدفون در این بقعه نه فرزند امام کاظم (علیه السلام) و نه نوه اوست، بلکه از احفاد حضرت زین العابدین امام سجاد علیه السلام است که در دوران خلافت دو تن از خلفای عباسی به نام های مستظهر و مسترشد می زیسته و سرانجام هم به مرگ طبیعی فوت نموده است.
 
چون روش ما در این کتاب، بیان همه نظراتی است که در مورد یک امامزاده ابراز شده، لذا نظرات دیگران را هم بیان می کنیم:
 
الف) طبق نوشته ای که در درون بقعه نصب است، امامزاده ابراهیم فرزند امام موسی کاظم (علیه السلام) می باشد؛ زمانی که مأمون لعین تصمیم گرفت امام رضا (علیه السلام) را شهید کند، آن حضرت نامه ای برای برادران خود به مدینه ارسال نمود. برادران و خواهران و دیگر امامزادگان که عده ای زیاد بودند، بعد از وداع با تربت حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به طرف طوس حرکت کردند. چون وارد ایران شدند، خبر شهادت امام رضا (علیه السلام) را شنیدند، لذا از بیم مخالفان متفرق شدند. در این میان دو نفر به نامهای رئیس حسین و رئیس اسکندر که هر کدام صاحب چهار صد نفر جنگجو بودند، به جنگ با حضرت امامزاده ابراهیم و همراهان پرداختند، که آخرالامر دامنه جنگ به موضع کوه لله پرچین گرنک کشیده شد.آن امامزاده على الرغم دفاع سختی که از خود نشان داد، به دست لعینان مزدور در آن موضع شهید گردید و سپس شخصی صالح و مؤمن به نام الیاس، جسد آن امامزاده را روی تلی کنار رودخانه دفن کرد. شهادت و دفن وی در سال ۲۰۴ هجری قمری نوشته اند.
 
ب) جناب آقای دکتر سید جعفر حمیدی، صاحب کتاب ارزشمند فرهنگ نامه بوشهر، مینویسد: «امامزاده ابراهیم مشهور به «شاهزاده ابراهیم» از اولاد حضرت موسی کاظم (علیه السلام) است. در مبارزه سختی که بین او و مخالفانش رخ داد، شهید شد و توسط فردی به نام الیاس بر بالای تپه ای و مشرف به رودخانه دفن گردید. شهادت وی به سال ۲۰۴هـ .ق، در کوه لله ۲۴ و پرچین گرنک و به دست مأموران عباسی بوده است.»
 
ج) آقای محمد رضا بیات بوشهری در روزنامه اطلاعات(1) در خصوص این امامزاده می نویسد: «شاهزاده ابراهیم فرزند بلافصل حضرت حضرت امام موسی کاظم (علیه السلام) است. آن ایام که امام رضا (علیه السلام) در خراسان بودند، عده ای از برادران و سادات از مدینه و عراق به سوی خراسان حرکت می کنند. اینان در فارس و در نقطه ای به نام خان زنیان با سپاه قتلغ خان - حاکم شیراز - درگیر میشوند، که سرانجام عده ای شهید و عده ای نیز برای نجات جان به اطراف پراکنده میشوند. در این میان، شاهزاده ابراهیم که زخمی عمیق برداشته بود، توسط دوستان به روستای ننیزک که در آن زمان به آن گزنک می گفتند، انتقال داده میشود و در منزل فردی به نام ابراهیم جعفی بستری می گردد. روز چهلم همسر خیانتکار این فرد، موضوع را به مأموران عباسی اطلاع می دهد، لذا آنها به خانه هجوم برده و پس از اندک زد و خوردی، آن امامزاده والامقام را شهید می کنند. چون پیکر مطهرش بر زمین داغ و زیر تابش خورشید سوزان بود، به امر پروردگار پرنده ای ثابت بال به نام دال تا زوال خورشید روی آن سایه می اندازد و سپس شب هنگام فردی به نام الیاس که از محبان بود، به همراه دوستان، آن را روی تپه ای دفن می کند.»
 
د) آقای محمد جواد فخرایی در کتاب «دشتستان در گذر زمان»، شاهزاده ابراهیم را فرزند بلاواسطه حضرت حضرت موسی کاظم (علیه السلام) و سپس در مورد آمدن او به خطه دشتستان چنین می نویسد: «در عهد خلافت مأمون (۲۱۸-۱۹۸هـ.ق) امام رضا (علیه السلام) که مقام ولایت عهدی داشت، از طوس نامه ای به برادران و اقارب خود که در مدینه بودند نوشت و از آنها خواست به نزد وی آیند. چون نامه به مدینه رسید، امامزادگان بعد از وداع با تربت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به سوی طوس حرکت کردند؛ در ایران خبر شهادت امام رضا (علیه السلام) را دریافت نمودند. بعد از شنیدن این خبر ناگوار، آنان که از کینه و عداوت مأموران و دستگاه خلافت نسبت به اولاد حضرت امام على(علیه السلام) اطلاع کامل داشتند، هر کدام از بیم جان به سویی پراکنده شدند. در این میان، امامزاده ابراهیم و عده ای از همراهانش شناسایی و مورد تعقیب سپاه عباسی به فرماندهی دو تن سفاک به نام های رئیس حسین و رئیس اسکندر قرار گرفتند. در جنگی که بین شاهزاده و مخالفین رخ داد و چند روز هم ادامه یافت، شاهزاده ابراهیم شهید شد و سپس دوستانش به سرپرستی فردی صالح به نام الیاس، پیکرش را با احترام، بر روی تلی بلند و مشرف به نهر دفن کردند. این واقعه دلخراش در سال ۲۰۴ هق اتفاق افتاد.»
 
هـ) بر اساس مطالبی که آقای ملا غلام خواجه- از معتمدان و مطلعان روستای آباد تنگستان - از یکی از کتب قدیمی انساب استنساخ نموده، شاهزاده ابراهیم فرزند امام رضا (علیه السلام) است وحکایت آمدن او به ننیزک چنین است: وقتی مأمون، حضرت امام رضا (علیه السلام) ولیعهد خود نمود، مردم با دیدن کرامات آن جناب، مطیع و منقاد آن بزرگوار شدند و از اطاعت مأمون ملعون انحراف ورزیدند؛ لذا مأمون از آوردن آن حضرت به طوس پشیمان گردید و به فکر از میان بردن ایشان افتاد. آن حضرت نامه ای به فرزندان حضرت امام کاظم (علیه السلام) و سایر امامزادگان نوشت و از آنان خواست که بعد از دریافت نامه، بدون درنگ روانه طوس شوند. چون نامه به مدینه رسید، دوازده هزار و سیصد و هفتاد و سه نفر مصمم به رفتن به سوی خراسان شدند. ابراهیم فرزند امام رضا (علیه السلام) به همراهان فرمود: ما را بزرگی لازم است که قافله سالار باشد. امامزادگان گفتند به کنار قبر پیامبران می رویم و سلام می کنیم؛ هر که را ایشان جواب داد، قافله سالار و رئیس ما باشد. بامدادان به روضه منوره حضرت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و رفتند و یکایک سلام کردند؛ تا اینکه نوبت به حضرت شاهزاده ابراهیم رسید. چون سلام کرد، از قبر چنین شنیده شد: «علیک السلام یا ولدی و ذریتی!» لذا امامزادگان او را، که بعدها به «ابو جواب» معروف شد، رئیس خود نموده و از مدینه به سوی طوس خارج شدند. بعد از گذر از ولایات و شهرهای مسیر راه به نقطه ای به نام «سارقمش» (شهریار فعلی) رسیدند. یکشنبه ۲۱ محرم، سکینه خاتون بنت حضرت موسی کاظم (علیه السلام) خوابی دید. وی به اطرافیانش گفت؛ در خواب مرغی را دیدم که میان آسمان و زمین در هوا ایستاده و قطرات خون از آن می چکد. قطره ای از آن را استشمام نمودم، بوی برادرم رضا علیه السلام میداد. همراهان چون این سخن را شنیدند، آن شب را تا صبح به گریه و نوحه و زاری سپری کردند.
 
نقل است در همان شب که سکینه خاتون چنین خوابی دید، مأمون هم بر اساس نامه سریع السیر یکی از دست نشانده هایش از ورود قافله امامزادگان مطلع شد و با خوراندن زهر، امام رضا (علیه السلام) را شهید نمود. سپس نامه ای به دو تن از حاکمانش به نام های محمد بن حسن سمنانی وسیاه گوش بن خالد سمنانی نوشت و از آنان خواست به هر کجا کاروان امامزادگان را دیدند، کارشان را یکسره کنند.
 
به علت محافظت شدید از راه ها توسط نیروهای مأمون، امامزادگان تا شش ماه در موضع مذکور ماندند، تا اینکه یک روز امامزاده ابراهیم به برادران گفت: در خواب دیدم با سپاهی عظیم مواجه شدیم و جنگی سخت کردیم؛ پس آماده نبرد شوید. مدتی بعد از این خواب، لشکریان محمد سمنانی با علم های سیاه و زرد و کبود به سوی امامزادگان روی می آورند و جنگی سخت در می گیرد. امامزادگان دلاورانه از خود دفاع می کنند اما چون تعداد لشکر مقابل زیاد بود و به آنان نیز نیروهای تازه نفس و مجهز می رسید، بناچار هر کدام به جایی پراکنده شدند. در این میان، شاهزاده ابراهیم و عده ای دیگر با زحمت بسیار خود را از معرکه نجات دادند و به موضعی کنار «نی نیز که به نام «سلمان آباد» می رسانند و در همین جا شاهزاده ابراهیم کنار چشمه آبی توسط «منصور دمشقی» شهید میشود. سپس فردی به نام «الیاس» از اهالی سلمان آباد، جسد مبارک این شاهزاده هیجده ساله را بعد از سه روز ماندن در زیر آفتاب دفن می کند. (العهدة على الراوی)
 

بقعه شاهزاده ابراهیم در گذر تاریخ

از دیر باز به حکم پاره ای از اخبار، ظاهرا نخستین بنا بر روی قبر امامزادگان در همان زمان دفن آنان به صورت سایبانی ساده به وسیله علاقه مندان به وجود می آمده است. بنابراین چنین به نظر می آید که، بر روی قبر شاهزاده ابراهیم هم در همان زمان دفن، سایبانی ساده توسط دوستداران احداث شده باشد. اما از جریان خوابی که آقای محمد رضا بیات بوشهری در روزنامه اطلاعات(2) نقل می کند و (در ادامه خواهیم آورد) چنین استنباط میشود که، بر اثر بی توجهی به مدفن این شاهزاده والامقام به مرور زمان، آثار قبر ایشان ناپدید می گردد، به طوری که دیگر کسی جای آن را نمیدانست، تا اینکه سیدی از سادات همان منطقه، بر اساس خوابی، محلش را از نوکشف و سپس اتاقی بر آن بنا می کند.
 
جریان پیدایش قبر و ساخت بنا روی قبر شاهزاده ابراهیم براساس نوشته محقق گرامی آقای محمد رضا بیات بوشهری چنین است: در عالم خواب، شاهزاده ابراهیم بر سیدی به نام عسکر از سادات محترم منطقه ظاهر میشود و بعد از معرفی خود و دادن آدرس دقیق قبرش، به آن سید میفرماید: روی قبرم دو سنگ زرد است که زیر آنها کیسه ای پر از سکه دفن شده، آن را بردار و برایم اتاقی بنا کن. سید عسکر طبق فرمایش شاهزاده، محل قبر را که روی تپه ای قدیمی بود، پیدا کرد و با کاویدن زیر دو سنگ مزبور، کیسه حاوی سکه ها را یافت؛ آن گاه عازم روستای «بنداروز» میشود. در آن جا بنایی بوشهری و چند کارگر پیدا کرده و به نی نیزک بر می گردد و بعد از ساخت اتاقی سنگ و گچی روی قبر، خود نیز متولی آن جا می گردد.
 
بقعه شاهزاده ابراهیم در ادوار مختلف، بازسازی و مرمت شده است. بنا به نوشته محمد رضا بیات بوشهری، حاج عبدالمحمد ملک التجار بوشهری، و فرزند حاج غلامحسین تاجر بوشهری که اهل خیرات و صدقات بود، روزی به همراه عده ای از دوستان به زیارت شاهزاده ابراهیم میرود. با واسطه دیدن اتاق ساده و نه چندان در خور شأن شاهزاده، تصمیم به تجدید بنای آن می گیرد. سپس بعد از انجام این امر خیر هدایایی چند، از جمله چند گوی بلورین معروف به تخم سیمرغ نیز به بقعه شاهزاده ابراهیم تقدیم می کند.
 
در سال ۱۳۶۸ ش توسط اداره اوقاف و امور خیریه بوشهر و با کمک های مردمی اتاق قبلی تخریب گردید و بنای فعلی احداث شد. این بنا دارای شکلی چهار گوش و وسط آن جهت نگهداری سقف وگنبد، چهارده ستون دارد که از سطح زمین به ارتفاع ۹۰ سانتی متر باسنگ پوشیده شده، ساخته اند. ازاره دیوارها تا ارتفاع ۸۵ سانتی متر به سنگ های تزیینی مزین شده و بقیه که بالاتر از ازاره قرار گرفته، سفید کاری و رنگ آمیزی شده است. کف بقعه موزاییک کاری و مفروش به قالی و فرش های دیگر می باشد.
 
بقعه دارای دو در ورودی آلومینیومی، یکی مخصوص برادران و دیگری جهت خواهران، به عرض 1.9متر است که به سمت ایوانی ستون دار که در ضلع جنوبی قرار دارد، باز میشوند. بر فراز بقعه، گنبدی طلایی رنگ است. زیر گنبد، ضریح مشبکی به طول 2.45، عرض 1.75 و ارتفاع 2.2 متر که در سال ۱۳۸۲ ش توسط هیأت امنای امامزاده و اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان دشتستان ساخته شده، بر روی قبر شاهزاده که مستطیل شکل و به ابعاد ۶۰×130 سانتیمتر می باشد، نصب گردیده است. در حاشیه بالای ضریح، اسامی پنج تن و ابیاتی از هفت بند معروف محتشم کاشانی دیده میشود.
 
دیوارهای بیرونی اتاق شاهزاده ابراهیم، به استثنای ضلع جنوبی که دارای آجرنماست، پوشش سیمان سفید دارد. بقعه شاهزاده ابراهیم دارای حیاطی وسیع ، مفروش به موزاییک و مشجر میباشد که در سمت جنوبی آن، تعداد هفده حجره و هفت غرفه جهت استفاده زایران و مراجعان ساخته شده است و دارای خادم و از خدمات رفاهی ای مانند تلفن، جاده آسفالته، آب لوله کشی بهداشتی، سیستم روشنایی و خنک کننده، سرویس بهداشتی مردانه و زنانه و کتابخانه ای جدیدالاحداث برخوردار است.
 

باورهای مردم نسبت به شاهزاده ابراهیم

1- کنار بقعه شاهزاده ابراهیم، درخت کهنسالی قرار دارد که از شیارهای روی پوستش، شیرهای سرخ رنگ در ایامی خاص تراوش می کند. برخی به خصوص عوام، معتقدند که، این خون اعجاز انگیز است و تا دنیا برقرار است تراوش می کند.
 
۲- در گذشته، شب چهارشنبه و به قول دیگر، جمعه از کوه های نی نیزک شیری بیرون می آمد و با حالت گریه و ناله بقعه را طواف و سپس می رفته است.
 
٣- به احترام بقعه، نباید در آن کار ناروا انجام داد و اگر فردی به این مهم توجه نکند، شاهزاده نهیبی خواهد زد که زمین بلرزد.
 
پی‌نوشت‌ها:
1- روزنامه اطلاعات، سال ۱۳۹۶ هـ .ش، شماره ۱۷۷۶۰.
2- همان
 
منابع:
١- محمد جواد فخرایی، دشتستان در گذر تاریخ ، صص ۵۰۱-۴۹۹.
۲- دکتر سید جعفر حمیدی، فرهنگ نامه بوشهر، صص ۸۷-۸۶.
٣- محمدرضا بیات، سفر نامه روستاهای استان بوشهر، روزنامه اطلاعات، یکشنبه ۲۶ آبان ماه ۱۳۶۴ خورشیدی، شماره ۱۷۷۴۰.
۴- دکتر محمد حسین پاپلی یزدی، فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، ص۵۶۵
۵- حسین عماد زاده، چهارده معصوم، ج۲، ص۸۸۱.
۶- شجره نامه حضرت آیت الله سید هاشم حسینی بوشهری از سادات بردخون، تحقیق، تدوین و تنظیم دکتر محمد مهدی فقیه بحرالعلوم گیلانی، مسئول مؤسسه دایره المعارف بقاع متبرکه.
۷- دست نوشته آقای ملاغلام خواجه، ساکن آباد تنگستان.
۸- لوحه نصب شده در بقعه.
۹- مصاحبه با آقای مشهدی کرم کشتکار، ۶۰ساله، کشاورز، ساکن آباد تنگستان مورخ  1385/5/15
10-  مشاهدات نگارنده، مورخ 1387/8/7
 
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر اول، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388 ش، صص31-23