بقعه شاه ابوالقاسم - بی بی خاتون

بقعه متبرکه شاه ابوالقاسم واقع در روستای بی بی خاتون، از توابع بخش مرکزی شهرستان دیر و در فاصله ۸ کیلومتری غرب بندر دیر، بر روی طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۵۰ دقیقه و عرض جغرافیایی ۲۷ درجه و ۵۱ دقیقه، در ارتفاع ۱۵ متری از سطح دریا می باشد. این بقعه بر روی تپه ای مشرف به دریا قرار گرفته و از زیارتگاه های معروف دیر است.
 

نسب و شرح حال مدفون در بقعه

در خصوص مدفون در این بقعه دو گمانه مطرح است: اول، شاهزاده ابوالقاسم بن ابی زید محمد میباشد که در حدود نیمه دوم قرن پنجم هجری و قمری میزیسته است. دوم، ابوالقاسم علی اسفربن ابی الفتح می باشد که پدرش ابوالفتح، نقابت سادات بصره را به عهده داشته است. به نظر می رسد احتمال دوم در خصوص مدفون در این بقعه، قوی تر می باشد؛ زیرا ابوالقاسم على اسفر بن ابی الفتح محمد، بنابر تصریح کتب انساب، به بندر سیراف رفت و نسل وی در آن جا بوده است و از صفاتی که برای ایشان در کتب انساب ذکر شده، می توان ایشان را همان امامزاده مدفون در روستای بی بی خاتون دانست که در نیمه اول قرن ششم زندگی می کرد. بنابراین نسبش چنین است: شاهزاده ابوالقاسم على اسفر بن ابی الفتح محمد بن شاهزاده ابی القاسم علی بن ابی زید محمد (نقیب بصره) بن ابی العباس احمد بن ابی على عبیدالله اصغر بن ابی الحسن علی باغر(الشاعر) بن ابی علی عبیدالله (امیر کوفه) بن عبدالله بن حسن بن جعفر خطیب بن حسن مثنی بن امام حسن مجتبی بن علی بن ابیطالب علیهم السلام.
 
بنابر داده های کتب انساب، وی فردی عابد، کثیرالصلات، بخشنده، اهل جود و سخاوت بوده است. در مورد علت فوت وی برخی مطلعین محلی عقیده دارند که به دست فردی از اهالی شول، به نام «عبدالله بن قیطاس» کشته شده و سپس فردی از ساکنان طاحونه (بتانه - بتونه) او را در محل فعلی دفن کرده است و قسمتی از اراضی اطراف نیز که از آن خودش بوده، وقف وی می نماید. در هیچ یک از کتب تاریخی و انساب از چنین جریانی سخن نرفته است. (العهدة على الراوی) شایسته ذکر است که، شاه ابوالقاسم دارای اولاد و فرزندانی بود که در سیراف (بندر طاهری فعلی) و بغداد می زیسته اند.
 

تاریخچه بقعه شاه ابوالقاسم و مشخصات آن

به درستی مشخص نیست اولین بنا بر مقبره شاه ابوالقاسم توسط چه کسی و چه زمانی احداث شده است. قدر مستم آنکه تا حدود یک قرن و اندی پیش، دارای اتاقی کوچک و سنگ و ساروجی با پوشش چوب نخل بوده است و بعدأ مرحوم مختار بن احمد از اهالی جبرانی که بعد از پدرش، خادمی مقبره شاه ابوالقاسم را بر عهده گرفته بود، اتاق مزبور را تخریب نمود و اتاقی ۴x۴ از سنگ و گچ و گنبددار به جای آن احداث کرد. چون سقفش موریانه خورده و دیوارهایش فرسوده شده بود حدود چهل و اندی سال پیش آن بنا نیز تخریب گردید و توسط آقای زایر محمد احمد زاده، فرزند مرحوم مختار، اتاقی بزرگ تر از سنگ و گچ با ابعاد ۳x۱۲ و گنبددار بناشد. بنای این اتاق «حاج حسین بن عبدالرسول» از اهالی منطقه بود، این بنا نیز مجددا تخریب گردید و توسط هیأت امنا و با نذورات مردمی، کار ساخت اتاق فعلی از سال ۱۳۸۵ ه.ش آغاز شد که هنوز ادامه دارد.
 
اتاق فعلی چهار گوش، به ابعاد ۲۱x۱۷ متر و از مصالحی چون بلوک، سیمان و آجر بنا شده و دارای شناژبندی است. در وسط اتاق، برای استحکام سقف و گنبد، چهارستون به ارتفاع ۵ متر ساخته شد که از سطح زمین به اندازه یک متر با سنگ تزیینی سفید رنگ پوشانده شده است. بقعه در اطراف، دارای پنجره هایی آهنی می باشد. در ورودی اصلی در سمت شرق و درون ایوانی ستون دار باز میشود. جنس در از چوب عالی، دارای هنر منبت کاری و اهدایی یکی از اهالی دیر است. کف اتاق موزاییک و ازاره آن مزین به سنگ های تزیینی می باشد و بقیه قسمت های داخل اتاق نازک کاری گچ و سپس رنگ آمیزی شده است. بر فراز بقعه، گنبدی شلجمی با قطر شش متر که در ساقه آن چند دریچه جهت روشنایی و تهویه هوا تعبیه کرده اند، ساخته شده است و زیر گنبد، ضریح مطلایی به طول و عرض ۳x۲ و ارتفاع ۳ متر که در اصفهان به قیمت ۱۷ میلیون تومان ساخته شده، روی قبر چهار گوش شاه ابوالقاسم نصب گردیده است.
 

جایگاه امامزاده نزد مردم و امکانات آن

اهالی بندر دیر و روستاهای تابعه در ایام پنجشنبه و جمعه و دیگر ایام به زیارت مزار میروند و اعتقاد ویژه و راسخی به این مکان مقدس و خفته در از آن دارند و جهت شفای امراض و روا شدن حاجات کنار بقعه قربانی می کنند و بارها دیده شده که به برکت روح مقدس و جلالت قدر و عظمت شأن این امامزاده، بیماران شفا یافته و حاجت داران، حاجتشان بر آورده می شود.
 
این بقعه به واسطه چشم انداز فوق العاده زیبا و نیز ظهور کرامات، در ایام تعطیلات نوروز زوار زیادی، حتی از نقاط خارج از استان دارد. در حال حاضر، شاه ابوالقاسم دارای امکاناتی چون جاده آسفالته، آب لوله کشی، انشعاب برق، سرویس بهداشتی، آب انبار، دفتر تلفن و زایرسراست.
 
گلزار شهدای دیر و حومه کنار همین بقعه است و محوطه اطراف آن از دیرگاه قبرستان عمومی بوده و بسیاری از رجال و معاریف شهرستان در آن به خاک آرمیده اند.
 
منابع:
۱- دکتر محمد حسین پاپلی یزدی، فرهنگ آبادی ها و مکان های مذهبی کشور، ص ۶۳۲
2- شجره نامه موجود در امامزاده.
۳- مصاحبه با زایر محمد احمدزاده ، خادم امامزاده، روستای جبرانی، مورخ 1386/8/10
4- مصاحبه با حاج احمد ابراهیمی، عضو هیأت امنای شاه ابوالقاسم، روستای جبرانی، مورخ 1386/8/10
5- مشاهدات نگارنده، مورخ 1387/9/15
 
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر اول، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 43-40