زنان در فقه شرعی بین ۵۰ الی ۶۰ سالگی (شیخه و سیده) یائسه میشوند. در دیدگاه طب جدید زنان معمولا در سن بین ۴۵ تا ۵۰ سالگی یائسه میشوند. ولی در بعضی افراد یائسگی زودرس بین سنین ۳۰ تا ۴۰ سالگی رخ می دهد گرچه از نظر پزشکی خانمی که طی حداقل ۶ ماه عادت نشود و هیچ علت خاصی هم وجود نداشته باشد این خانم را به عنوان یائسه در نظر می گیرند.
 

جنبه های زود و یا دیر یائسه شدن

ᵒ گاهی جنبه سلامتی و غیر سلامتی دارد.
ᵒ گاهی جنبه بهداشتی و غیر بهداشتی دارد.
ᵒ گاهی عامل ژنتیکی و غیر ژنتیکی دارد.
ᵒ و گاهی نیز غیر عامل ژنتیکی و وراثتی است.
 

تشریح یائسگی

در دوره چندین ماه یا چندین سال پیش از یائسگی، به تدریج تولید هورمون زنانه استروژن تخمدان های زن کاهش می یابد. وقتی که سن خانم ها بالاتر می رود تخمدان های آنها به تدریج از فعالیتشان کم می شود و مقادیر کمتری هورمون استروژن ترشح می کنند با کاهش میزان این هورمون یائسگی رخ میدهد و زنان متوجه آثار این تغییر بر روی بدن خود می شوند.
 
اگرچه غده ی هیپوفیز مغز شروع به ترشح مقادیر بیشتری از هورمون FSH می کند تا بدین وسیله تخمدان ها تحریک شوند.
 
تولید هورمون استروژن حدود ۲۰ تا ۲۵ درصد زنان متوقف نمی شود حتی پس از آنکه تخمدان های این زنان از تولید استروژن باز بماند.
 
غدد فوق کلیوی و بخش کوچکی از هر تخمدان به نام استروما به تولید مقدار اندکی از این هورمون ادامه می دهد این مقدار کم جهت دور نگه داشتن افراد از اکثر علائم ناراحت کننده یائسگی کافی است. در مواردی که یائسگی در سنین پایین تر ایجاد می شود مشکلات یائسگی شدید تر می شود.
 

اقسام یائسگی

۱. یائسگی طبیعی.
۲. یائسگی ناگهانی.
٣. یائسگی زودرس.
 

علل یائسگی ناگهانی

- یائسگی ناگهانی گاهی بر اثر عمل جراحی برداشتن تخمدانها به خاطر سرطان الان تخمدان یا کیست های پیشرفته، حجیم و ضخیم تخمدان اتفاق می افتد.
- و یا یائسگی ناگهانی به سبب استفاده از شیمی درمانی مخصوصا انواع آنتی با بیوتیک های قوی و یا رادیوتراپی میباشد که موجب آسیب به رحم می گردد.
 

یائسگی زودرس

گاهی یائسگی به صورت یائسگی طبیعی نیست و همچنین به صورت یائسگی ناگهانی هم نیست بلکه یائسگی پدیدار شده در دختران بالغ و زنان جوان به خاطر یائسگی زودرس (فیزیولوژی) می باشد .
 

علل یائسگی زودرس

1.  سوء تغذیه.
۲. گرانی .
3. تورم.
4. ازدواج دیرهنگام .
5. مصرف دخانیات و مواد افیونی و قرص های روان برگردان و....
6. مصرف کافئین زیاد .
۷. علت ژنتیکی و وراثتی.
 

علایم و مشکلات یائسگی (تمام اقسام آن)

مشکلات یائسگی معمولا بین ۱ تا ۵ سال به طول می انجامد.
1. داغ شدن و گر گرفتگی بیشتر در سر و سینه و بازوان که این موضع در هنگام گر گرفتگی داغ و قرمز می شوند و بین چند دقیقه تا یک ساعت می تواند طول بکشد.
2. عرق ریزی شدید (ریزش عرق شبانه)؛ چون این حالت بیشتر در شب ها رخ می دهد.
٣. احساس اضطراب، استرس و افسردگی؛ که هم یائسگی را تشدید میکند و هم از علامت های آن است.
4. اختلال در خواب:

- گاهی اصلا خوابش نمی برد.
- گاهی خوابش سبک، کوتاه و منقطع است.

5. تغییراتی در پوست و مو نظیر خشکی پوست که باعث چین و چروک میشود.
۶. خشکی مجرای تناسلی، مهبل و واژن.
7. ناراحتی هنگام مقاربت که بر اثر نازک شدن جدار رحم رخ میدهد؛ لذا به فعالیت جنسی بی علاقه است یعنی مبتلا به خستگی جنسی می شود.
۸. سردرد به صورت حاد یا مزمن (انواع سر درد را شامل می شود).
9. خستگی و کوفتگی
۱۰. سرگیجه و دوران سر.
۱۱. تکرر ادرار و یا عدم توانایی در کنترل ادرار(چکمیزک) یعنی ریزش بی اختیاری ادرار.
۱۲. خلق و خوی بد پیدا کردن.
۱۳. عادت های قاعدگی نامنظم قبل از یائسگی.
14. اختلال در حافظه موقت و عدم تمرکز فکری.
15. تحریک پذیری و زود از کوره در رفتن.
۱۶. بالارفتن تپش قلب (فشارش ممکن است از ۱۴۰ هم گذشته و تپش قلبش شدیدتر شده و اوضاعش اورژانسی شود).
۱۷. اگر کم خونی داشته باشد و بدخوری هم بکند مثل: آبلیمو، ترشی، لیمو عمانی، گوجه سبز و...)
۱۸. عفونت ادراری (که بر اثر نازک شدن پیش آبراه ایجاد می شود).
۱۹. دردهای مفاصل و دردهای عضلانی زیاد می شود.
۲۰. افزایش خطر بیماریهای قلبی و پوکی استخوان (استئوپروز) که به خاطر کم شدن هورمون استروژن می باشد.

عوامل پیشگیری از یائسگی زودرس

1. رژیم غذایی مناسب.
۲. و دوری از استرس مستمر.
٣. ورزش سبک مرتب.
۴. عدم مصرف دخانیات
۵. و عدم مصرف مواد حاوی کافئین.
 

تشریح هورمون جنسی استروژن

بیش از ۳۰۰ بافت مختلف در بدن وجود دارند که برای استروژن، گیرنده دارند یعنی به نوعی این بافت ها تحت تاثیر هورمون جنسی استروژن اند.
 

وقتی هورمون جنسی استروژن کم می شود

- دستگاه واندام های مختلف بدن تحت تاثیر قرار می گیرند از جمله دستگاه جنسی، ادراری، پستان ها، موی سر و ابرو و مژه، مخاط، استخوانها، قلب و عروق، عضلات بدن، لگن، مغز و اعصاب و..
- دچار مشکلات روانی و روحی می شوند چون بعد از یائسگی محیط داخلی مهبل از حالت PH اسیدی تبدیل به قلیایی می شود. د افزایش خطر بیماریهای قلبی و پوکی استخوان (استئوپروز) که به خاطر کم شدن هورمون استروژن می باشد.
 

 تعریف دقیق یائسگی

اگر بخواهیم به طور دقیق کلمه یائسگی یا منوپوز را معنی کنیم به آخرین قاعدگی هر خانمی اطلاق می شود که تقریبا در ۵۰ سالگی رخ می دهد گرچه به طور طبیعی بین ۴۵ تا ۶۰ سالگی می باشد.
 
کلمه یائسگی معنای گسترده تری دارد و امروزه ، بیشتر به تغییراتی که در زندگی خانم های بالغ رخ میدهد قلمداد میشود؛ و چندین سال قبل و یا چندین سال بعد از آخرین عادت ماهیانه را شامل می شود. وقتی یک زن یقین به یائسگی می کند که ۱۲ ماه (یکسال) خون حیض نبیند.
گرچه یائسگی طبیعی یعنی زمانی که قاعدگی های خانم برای همیشه متوقف میگردد. بیش از ۸۰ درصد خانم ها در طی دوران یائسگی هیچ مشکلی احساس نمی کنند یا فقط مشکلات اندکی را تجربه می کنند.

این مشکلات یائسگی به علت تغییراتی است که در میزان هورمون جنسی زنانه رخ داده است. البته برای بعضی به دلیل آزاد شدن از عادت ماهیانه و خطر حاملگی ناخواسته، خوشایند است. البته برای ۲۰ درصد، موارد بسیار ناخوشایند است و با درمانهای غیر دارویی مشکلاتشان حل نمی شود و مجبور به استفاده از درمان های دارویی می شوند.
 
زنان معمولا یک سوم از عمرشان را در دوران یائسگی سپری می کنند. مشکلات یائسگی سبب مرگ زنان یائسه نمی شود ولی کاهش هورمون زنانه خطر بروز پوکی استخوان، شکستگی استخوان، سکته قلبی و مغزی را افزایش میدهد.
 

تشریح چرخه قاعدگی و یائسگی

از هنگام بلوغ یک دختر تا زمان یائسگی خانم ها به طور ماهیانه عادت میشوند که از یک چرخه مثبت تغییرات منظم هورمونی پیروی می کنند که هر ۲۸ روز یکبار ۷۰ الى 80 سی سی خون کم می کنند که مقدار هورمون های زنانه استروژن در طی روزهای اول هر چرخه قاعدگی (سیکل قاعدگی) افزایش می یابد که باعث تحریک رشد تخمک و سپس آزاد شدن تخمک از یک و یا دو تخمدان می شود.
 
آزاد شدن تخمک از تخمدانها که به آن تخمک گذاری گویند و در نیمه هر سیکل اتفاق می افتد به دنبال تخمک گذاری استروژن و پروژسترون باعث ضخیم شدن و تقویت پوشش دیواره رحم می شود تا زن خود را برای یک حاملگی احتمالی آماده سازد در صورتی که لقاح اتفاق نیفتد و تخمک زن توسط اسپرم شوهرش بارور نشود تخمک زن از بین خواهد رفت و پوشش دیواره رحم نیز شروع به ریختن کرده و قاعدگی ایجاد می شود.

در سال های نزدیک به یائسگی عملکرد تخمدان ها ضعیف و موجب بروز قاعدگی های نامنظم به همراه خون ریزی های شدید می شود و در نهایت عملکرد تخمدان ها متوقف شده و عادت ماهیانه دیگر رخ نمی دهد همچنین الگوی منظم تغییرات هورمونی که قبلا در هر چرخه قاعدگی به وقوع می پیوست از بین می رود به خصوص مقدار هورمون استروژن به طور نامنظمی بالا و پایین می رود و باعث عوارضی می شود که به آن مشکلات یائسگی گویند.
 
منبع: بیماری‌های زنان و نسخه‌های سید حسن ضیایی، نویسندگان: مجید برزو، مهدی برزو، چاپ اول، انتشارات ابتکار دانش، قم، 1395ش، صص 78-72
 
نکته مهم: محتوای این مقاله، جنبه اطلاع رسانی و آموزشی داشته و توصیه پزشکی تخصصی تلقی نمی شود و نباید آن را جایگزین مراجعه به پزشک جهت تشخیص و درمان دانست.