بزرگان سيه مهره بازي کنند

کارپف و کاسپارف، 25 سال بعد از اولين مسابقه شان 12 مسابقه نمايشي برابر هم برگزار کردند تا نوستالژي جذاب ترين رقابت شطرنج تاريخ ، دنيارا فرابگيرد.
باورتان مي شود؟ دو نفر رو به روي هم بنشينند، به صفحه چهارخانه سياه و سفيد چشم بدوزند. در سکوت مطلق دست هايشان را روي شقيقه شان فشار دهند، و گاهي با يک دست حرکتي کنند و بلافاصله دکمه روي ساعت را فشار دهند و گاهي هم روي کاغذ چيزي بنويسند اما باز هم هيجان را به مردم هديه دهند؛ آن هم در حالي که شايد از ديوار صدايي بلند شود اما از حاضران در سالن نه. اين داستان قديمي شطرنج است؛ متفکرانه ترين بازي دنيا؛ بازي اي که بايد فقط از مغز استفاده کرد و همه غرايز طبيعي و اختياري را در کنترل آن قرار داد، به حس ششم اعتماد کرد، حريف را شناخت و بهترين تصميم را گرفت؛ کيش و مات.
25 سال و يک هفته پيش جذاب ترين مسابقه شطرنج دنيا برگزارشد.آناتولي کارپف که لقب استاد بزرگي براي او در مقابل وجهه اساطيري اش در شطرنج هيچ به حساب مي آيد، برابر دوست و رقيب ديرينه اش - گري کاسپارف- قرار گرفت تا بيست و پنجمين سالگرد بازي تاريخي شان در سال 1984 را با 12 مسابقه در والنسيا جشن بگيرند.
کارپف تا 25 سال پيش براي سال ها شاه صفحه شطرنج بود. تا اينکه در 33 سالگي سروکله جواني 21 ساله اهل باکو- پيش از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي سابق پيدا شد. کارپف قهرمان بلامنازع شطرنج به حساب مي آمد و گري کاسپارف جوان در مقابل او از پيش شکست خورده مي نمود. اما مسابقات قهرماني شطرنج جهان در سال 1984 نظر همه را عوض کرد. پسر جوان باکويي که بعد از فروپاشي شوروي سابق مليتي روس دارد- بازي با کارپف را پنج ماه تمام طول داد. اين دو 48 بار برابر هم قرار گرفتند که 40 بازي مساوي شده بود. همين نتيجه يعني يک پيروزي براي کاسپارف. در هشت بازي ديگر هم کارپف پنج پيروزي بدست آورده بود و کاسپارف سه پيروزي. اين بازي به خاطر مسائل بحث برانگيزي همچون دخالت عناصرسياسي نيمه کاره به پايان رسيد تا اين دو در مسابقات قهرماني سال آينده يکبار ديگر رودرروي هم بنشينند. اين بازي سروصداي زيادي به پا کرد طوريکه رسانه هاي دنيا پوشش گسترده اي را در طول اين پنج ماه از اين نبرد تمام نشدني مي دادند. در مسابقات قهرماني شطرنج جهان که سال 1985 برگزار شد به خاطر اينکه کارپف بازي قبلي را از کاسپارف پيش بود قرار شد در صورت تساوي اين دو کارپف قهرمان جهان شناخته شود. بازي دوم اين دو 24 دست طول کشيد. 16 بازي مساوي شد، کاسپارف پنج بازي را برد و کارپف سه بار پيروز شد؛ اين يعني قهرماني کاسپارف در 22 سالگي و پيروزي برابر اسطوره شطرنج جهان. از آن پس رقابت اين دو تبديل شد به جذابترين رقابت شطرنج در دنيا. بازي اي که تماشاگران زيادي را به سالن مي کشاند و به همان اندازه که پشت يک دروازه فوتبال عکاس پيدا مي شو د، دور تا دور ميز اين دو هم ديده مي شد.

رقابت اساتيد بزرگ

بعد از اين بازي بود که کارپف بعد از سالها عادتش را کنار گذاشت تا به مرد شماره دو تبديل شود. او اما هميشه سخت ترين رقيب براي کاسپارف بود و طاقت فرساترين مسابقات شطرنج بين اين دو برگزار مي شد. کارپف سه بار ديگر در سال هاي1986برابر کاسپارف قرار گرفت و هر سه بار با نتايجي نزديک شکست خورد. ديگر همه داشتند باور مي کردند که خدايان شطرنج همين دو نفر هستند و کاسپارف فقط به خاطر اينکه کمي بهتر از کارپف است پيروز مي شود. فاصله اين دو با ديگراساتيد آنقدر زياد بود که ديگر کسي وقتش را براي بازي هاي ديگر نمي گذاشت. اين دو در سال 1986هم در لندن و هم در لنينگراد به مصاف هم رفتند. آن بازي12/5 بر 11/5 به سود کاسپارف به پايان رسيد. يعني تنها يک برد بيشتر از کارپف به دست آورد. بازي دومشان سال 1987 در سوياي اسپانيا بود. آن بازي 12-12 مساوي شد اما کاسپارف قهرمان جهان باقي ماند. بازي سوم آنها هم در سال 1990 در دو شهر نيويورک و ليون برگزار شد که اين بار هم کاسپارف با نتيجه 12/5 بر 11/5پيروز شد. جالب آنکه اين رقابت ها آنقدر نزديک بودند که کارپف در هر سه بازي تا آستانه پيروزي هم پيش رفت. به خصوص در سال 1987 در سويا در بيست و سومين بازي يکي مانده به آخر- کاسپارف يک اشتباه باور نکردني انجام داد و شکست خورد با اين شکست کارپف از بازي آخر تنها يک مساوي مي خواست اما او آن قدر تحت فشار گذر زمان قرار گرفت که نتوانست از برتري اش در بازي استفاده کند و کاسپارفآن قدر آن بازي را کش داد که کارپف مجبور به اشتباه شد و شکست خورد. آن بازي 12-12 به پايان رسيد تا کارپف بهترين فرصت را براي انتقام از دست داد.
در پنج مسابقه جهاني اي که اين دو برابر هم قرار گرفتند 144بار بازي کردند که 21 بار را کاسپارف پيروز شد، 19 بازي را کارپف و 104 بازي را هم به تساوي رسيد.

نوستالژي سياه و سفيد

همين که دو پرچم قرمز روي ميزي با داس و چکش معروف آن کنار يک ساعت و يک صفحه شطرنج ديده شود مشخص است که رقابت بين کارپف و کاسپارف هنوز زنده است کارپف سني ازش گذشته و گره کراواتش را به رسم مد زمان خودش بسته است. کاسپارف اما هنوز جا دارد و معلوم است دقت زيادي کرده تا ظاهرش کامل به نظر برسد اما وقتي او بعد از 12 بازي نمايشي به مناسبت بيست و پنجمين سالگرد رقابت جذابشان با حساب نه برسه بر کاسپارف چيره شد، خودش هم باور نمي کرد بالاخره يک بار با اين اختلاف توانسته سخت ترين رقيبش را شکست دهد؛ «نمي دانستم هنوز غرايزم کار مي کند. باور نمي کنم آناتولي پير شده است. اگرآن زمان مي توانستم با همين اختلاف پيروز شوم با خيال راحت به شما مي گفتم من بهترين هستم. اما مطمئنم به ياد داريد که اشتباهات من و ترفندهاي آناتولي مانع از آن مي شود که خودم را بهترين بنامم. اين بازي برايم نوستالژي بود مي خواستم ببينم توانايي هايم را دارم يا نه. وقتي در بازي اول مهره سياه را برداشتم به شوخي به آناتولي گفتم که من مي برم. اما او را نمي توان هرگز پيش بيني کرد. خيلي پيش مي آمد که آرامشم را از دست بدهم».
12مسابقه اي که اين دو در جذاب ترين تئاتر شطرنج دنيا در والنسيا برگزار کردند بيش از10 ميليون بيننده اينترنتي داشت. کساني که آرزو مي کنند بتوانند دست کم يک حرکت از اين بازي ها را ياد بگيرند.
کارپف اما بيشتر از استقبال مردم به وجد آمده است. او خيلي دوست داشت اين بازي در روسيه برگزار شود اما اختلافات سياسي کاسپارف با ولاديمير پوتين مانع از برگزاري اين نبرد در مسکو شد؛ «غير از نخست وزير و رئيس جمهور من و گري معروف ترين آدم هاي روسيه هستيم اما خوشبختانه نه به خاطر سياست. مي دانم شطرنج هر چه باشد از سياست ساده تر است. من خيلي دوست داشتم اين بازي در مسکو برگزار شود؛ در همان سالني که 25 سال پيش برابر هم قرار گرفتيم. اما کاسپارف محبوبيت زيادي بين مرد روسيه دارد و نمي خواستند ما در مسکو بازي کنيم. والنسيا شهر زيبايي است اما من شطرنج کلاسيک را به شطرنج مدرن اسپانيا ترجيح مي دادم.»
روزنامه انگليسي گاردين اعلام کرد هر کدام از اين دو 100 هزار يورو پاداش به خاطر اين بازي مي گيرند. هر چند خودشان براي حفظ وجهه رقابت سنتي شان اين خبر را تکذيب کردند اما حاميان مالي برگزاري اين مسابقه جذاب آنها را بي پاداش نگذاشتند. اين مسابقه آن قدر جذاب بود که هر دو طرف بخواهند يک بار ديگر برابر هم قرار بگيرند. فقط شايد کارپف روي صفحه شطرنج از کار افتاده تر از قبل شود؛ «مغز من هنوز کار مي کند. اما شطرنج به آمادگي بدني هم نياز دارد. چندين ساعت نشستن با لباس رسمي و قرار گرفتن برابر بهترين شطرنج باز دنيا کار راحتي نيست. اما شور اين بازي آدم را سرپا نگه مي دارد».

دو غول شطرنج چه طور دنيارا تسخير کردند

رخ به رخ

دعواي شطرنج در30 سال پيش مثل همه دعواهاي ديگر جنگ شرق و غرب بود. آن روزها ستاره شطرنج غرب جهان، بابي فيشر انگليسي بود و ستاره شرق يهم بوريس اسپاسي. شوروي و انگليس بسان نمادهاي بلوک شرق و غرب رو در روي يکديگر قرار مي گرفتند و دوئلي پر سروصدا به راه مي انداختند اما در همان سال ها بود که ناگهان ورق برگشت و در بازه اي پنج ساله، شطرنج جهاني تحت تاثير دوئلي تمام شرقي قرار گرفت شوروي - مهد بلوک شرق - معدن استاد بزرگان بي رقيب بود و حالا دو ستاره دست نيافتني داشت؛ گري کاسپارف و آناتولي کارپف.
نبرد اين دو استاد بزرگ، نبرد پر سروصداي جهاني شد و البته مورد استقبال غرب هم قرار گرفت. فرهنگ بي سروصداي کمونيستي راهي براي خودنمايي پيدا کرده بود و جهان را تحت تاثير خود قرار مي داد. رسانه هاي غربي هرچند علاقه اي به تبليغ فرهنگ شرق نداشتند اما جاذبه نبرد بين کارپف و کاسپارف آن قدر بود که از حمايت پروپاگانداي غربي برخوردار شوند و همه رسانه ها هم نبرد اين دو استاد بزرگ را تحت پوشش قرار دهند.
حول و حوش سالهاي 1985 ميلادي (1364 شمسي) همه جهان با همه دلمشغولي هاي خود، اخبار نبرد تمام شورويايي را دنبال مي کردند. حتي در سال هاي جنگ ايران هم نبرد اين دو شطرنج باز به يکي از اخبار قابل پيگيري تبديل شده و مردم شايد مهمتر از هر فوتبالي نتايج اين مسابقه را دنبال مي کردند.
کاسپارف و کارپف در شروع شايد سبب ايجاد فاصله اي ميان شوروي و دنياشدند اما به مرور شطرنجشان زباني بين المللي شد و فاصله دنياي کمونيستي با دنياي امپرياليسم را کمتر و کمتر کرد. بلوک شرق، خبر هيجان انگيز شطرنج دو استاد بزرگ را توليد و بلوک غرب با رسانه هايش آن را تبليغ مي کرد.
کمي بعدتر صحبت از شطرنج ابرکامپيوترها به ميان آمد و دوباره فرصتي را براي جنگ شرق و غرب پديد آورد که تا همين چند سال قبل هم باز کاسپارف برنده رقابت با ابرکامپيوترها بود. اين همان راهي بود که کاسپارف و کارپف آغاز کرده بودند و با قرار گرفتن در رأس اخبار، دنيا را تحت تاثيرخود قرار مي دادند و چه کساني را که بين جذابيت هاي ورزش هاي ديگر به شطرنج نکشاندند. حالا دنيا جاي خالي اين دو قهرمان و نبردشان را کاملا حس مي کند.
منبع: همشهري جوان- ش 231