بقعه شاه محمدفیروز (شاه پسر مرد) در شهرستان دشتستان، بخش بوشکان، دهستان بهارستان - پشتکوه -، روستای شاه پسر مرد قرار دارد و در ۹۲ کیلومتری جنوب شرقی برازجان واقع شده است و روی طول جغرافیایی ۵۱ درجه و 40 دقیقه و عرض جغرافیایی ۲۸ درجه و 43 دقیقه واقع شده و ارتفاع آن ۱۱۱۰ متر است؛ این امامزاده چشم انداز زیبایی دارد.
 
این بقعه، چهار گوش است و از سنگ لاشه و گچ ساخته شده است، بر فرازش گنبد زرد رنگ فلزی شلجمی استوار شده است. دیوار هایش از بیرون سنگ نما و از داخل تاحدود نیم متر سنگ مرمر و بقیه سفید کاری و رنگ آمیزی شده است؛ این سفید کاری، مربوط به سال ۱۳۸۳ خورشیدی است.
 
درون بقعه، طاق نماهای تزئینی زیبایی زده شده و میانشان چند طاقچه - برای گذاشتن اشیاء - و یک پنجره - برای روشنایی و خنکی هوا - تعبیه شده است. درب اصلی بقعه، از چوب قدیمی و در سمت شرق آن قرار گرفته است؛ یک در فرعی نیز دارد که رو به جنوب باز می شود.
 
در زیر گنبد، قبری چهار گوش قرار گرفته، سنگ روی آن بر اثر سائیدگی خطوطش، قابل خواندن نیست ضریح روی قبر، مطلا و دارای ارتفاعی حدود سه متر است؛ این ضریح در سال ۱۳۸۳ خورشیدی توسط هیأت امنا و به کمک اعانات و نذورات مردمی و به قیمت هفت و نیم میلیون تومان خریداری و نصب شده است؛ بالای ضریح، سوره «هل اتی» و زیر آن اسماء جلاله و ائمه اطهار(علیهم السلام) وابیاتی از ترکیب بند معروف محتشم کاشانی: «باز این چه شورش است که در خلق عالم است/ باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است» نقره کاری شده و در ضلع شرقی آن نوشته شده: بسمه تعالی، ضریح مرقد مطهر امامزاده شاه محمد فیروز (مشهور به شاه پسر مرد) از نوادگان امام زین العابدین (علیه السلام) واقع در روستای بوشکان که توسط اداره اوقاف و امور خیریه شهرستان دشتستان و به همت هیأت امناء امامزاده و اهالی بوشکان در سال ۱۳۸۳ ه ش ساخته و نصب گردیده. ساخت و قلم زنی، سید مرتضی احمد، اصفهان.
 
این بقعه، در طول زمان چندین بار توسط دوست داران بازسازی و مرمت شده است. به نظر می رسد: اولین بازسازی، طبق مندرجات تذکره وکتاب دشتستان در گذر تاریخ و نقل شفاهی، مربوط به قرن هفتم و توسط «بویر آقا خان» حاکم دشتستان و به دستور «غازان خان» به سبک معماری مغولی صورت گرفته است و سپس در عهد قاجار و حکمرانی محمد خان دشتی بر منطقة «بلوک» که در آن زمان قسمتی از خاک دشتی بود، با کمک مالی ایشان اتاقی مستحکم از سنگ و گچ و به دست معماری به نام «میرزا فتحعلی معمارشیرازی» به جای اتاق قبلی ساخته می شود که تاکنون استوار است.
 
در سال ۱۳۷۵ خورشیدی توسط اداره اوقاف و امور خیریه دشتستان و کمک های مردمی با صرف هزینه ای معادل هفتاد میلیون ریال، بقعه، بازسازی شد و امکاناتی نیز برایش فراهم گردید. آخرین تغییرات صورت گرفته در این بقعه، مربوط به سال ۱۳۸۳ خورشیدی است که دیوارهای داخلی سفید کاری و رنگ آمیزی شده است.
 
مردم در طول سال، به خصوص در فصل زمستان و بهار و تعطیلات عید نوروز از نقاط دور و نزدیک برای زیارت به آن جا شرفیاب می شوند، طی سالهای ۸۵ -۸۰  امکانات بسیار خوبی مانند نمازخانه، سایبان، سرویس بهداشتی، برق، زائر سرا، آشپزخانه، انباری و فضای سبز فراهم شده؛ ولی متأسفانه جاده اش دارای شیب تند و پر پیچ و خم است.
 
برابر شجره نامه موجود در بقعه، مدفون در این مکان حضرت امامزاده شاه محمد فیروز، معروف به شاه پسر مرد است که نسبش چنین است: حضرت شاه محمد فیروز، معروف به شاه پسر بن شاہ نورالدین بن شاہ نورالله بن شاه على اکبر - مدفون در بندر بوشهر - بن شاه ابوالقاسم - مدفون در بندر بوشهر - بن شاه مرتضی بن شاه مطهر بن شاه نظام الدین بن شاهزاده حسین - حسین اصغر - بن امام حضرت زین العابدین (علیه السلام).
 
با توجه به مطالب شجره نامه و مندرجات کتاب «دشتستان در گذر تاریخ»، در زمان خلافت ابو احمد عبدالله، ملقب به مستعصم بالله، سی و هفتمین و آخرین خلیفه عباسی و در دوران نوجوانی امامزاده شاه محمد فیروز حدود شصت نفر از امامزادگان، برادران و عموزادگان او؛ برای زیارت حرم امام رضا (علیه السلام) و سکونت در آن دیار، از راه خلیج فارس وارد ایران شدند؛ و بعد از طی مسافتی طولانی به منطقه پشتکوه دشتی رسیدند. در این زمان مردم منطقه، مذاهب مختلف داشتند یکی از دشمنان آل ابوتراب به نام ربیعه، ورود امامزادگان را به حاکم وقت عباسی؛ یعنی مهلب بن خزیمه - که فردی سفاک و بی رحم بود - گزارش داد؛ وی با سپاهیان بسیار خود به کاروان امامزادگان حمله ور شد و چون تعداد امامزادگان کم بود، بعد از مقاومتی جانانه، برای حفظ جان به دره ها و تپه های کوه سیاه دشتی پناه بردند. نیروهای دشمن به تعقیب آنها پرداخته و عده ای از آنها را در ناحیه پشتکوه دشتی شهید نمود. از جمله این شهیدان امامزاده محمد فیروز بود که توسط «ابلق سواران کوفی» شربت شهادت نوشید. پس از خروج دشمن از منطقه مؤمنین و دوست داران اهلبیت بدن مبارکش را در جایی که اکنون آرامگاه اوست به خاک سپردند. در این حادثه ۱۸ تن از کاروانیان شهید شدند که قبر برخی از آنها هنوز نامعلوم است.
 
گویند علت شهرت شاه محمد فیروز، به شاه پسر مرد آنست که هنگامی آن حضرت به همراه جمعی از همراهان به دست دشمن گرفتار شدند، فرمانده لشکر دشمن نام و نشان او را می پرسد؛ اما حضرت جوابش را نمی دهد. به همین دلیل فرمانده بسیار خشمگین شده و تصمیم به قتلش می گیرد. نزدیکان به وی می گویند: ایشان بچه است، او را ببخشید؛ اما فرمانده در جواب می گوید: شما می خواهید از این «شاه پسر مرد» حمایت کنید؛ وسپس به جلاد دستور داد تا گردنش را زد؛ بعد از این جریان شاه محمد، به شاه پسر مرد مشهور شد. ناگفته نماند که وی قبل از ازدواج شهید شده و نسلی ندارد.
 
مردم محل، روستاهای اطراف و عشایر منطقه، اعتقاد ویژه به این امامزاده دارند و برای رفع بیماری و گرفتاری ها از روح بلندش استمداد می طلبند و بعضی نیازمندان برای برآورده شدن حاجتشان، با خلوص نیت تکه ای از سنگ قبر آن حضرت به - حدود ۱۰ کیلوگرم وزن دارد - را با یک دست بلند و بر سر گذاشته، دور ضریح می چرخند. از این امامزاده کرامات فراوان نقل شده؛ از جمله آقای رئیس عبدالله رزمی نژاد، فرزند مرحوم رئیس على، فرزند رئیس حیدر که فردی ثقه و مورد اطمینان است نقل می کند: «در کودکی دچار پا درد شدیدی شدم؛ برای بهبودی وشفا با خانواده به زیارت شاه پسر مرد رفتیم. شب مرا کنار قبر خواباندند؛ در عالم خواب آقا را ملاقات کردم به من گفت بلند شو که پایت خوب شده است؛ از خواب بیدار شدم و بدون این که دردی احساس کنم با پای خود نزد خانواده رفتم.»
 
خادم بقعه، اکنون سلیمان پرواسی است و بقعه، به صورت هیأت امنائی اداره می شود. در ایام محرم، صفر و رمضان مراسم مخصوص این ایام، توسط هیئت امنا در این مکان مقدس برگزار می گردد.
 
درون بقعه قبلا عصایی از چوب خیزران و بسیار قدیمی نگهداری می شد که اکنون از آن خبری نیست. در اطراف بقعه دو سنگ وجود دارد که از فاصله دور، شبیه دو پلنگ خوابیده به نظر می رسند که به پلنگان شاه پسر مرد معروفند. پیرامون بقعه، درختان بادام کوهی و بنک به فراوانی دیده می شود. و در شرق و غرب این مکان مقدس، دو چشمه روان است که یکی آبش شیرین و دیگری تلخ است. با ا ی ران باید داشت.
 
در کنار آرامگاه شاه پسر مرد، قبوری چند دیده می شود که یکی از آنها قبر غضنفر السلطنه برازجانی است؛ وی از رجال نامی و از شخصیت های برجسته ادبی و سیاسی منطقه دشتستان بود. که به هنگام حمله نیروهای اشغالگر انگلیس به بوشهر، به صف مبارزان پیوست و دلاوری بسیار نمود و سرانجام در ۲۲ ماه رمضان مصادف با اواخر بهمن ماه ۱۳۰۸ خورشیدی مقارن طلوع آفتاب و با زبان روزه توسط یکی از خائنین شربت شهادت نوشید.
 
منابع:
١. دکتر محمد حسین پابلی یزدی، فرهنگی آبادی ها و مکان های مذهبی کشور، ص ۶۳۲
2. محمد جواد فخرایی، دشتستان در گذر تاریخ، ص ۵۱۴ به بعد.
٣. دکتر سید جعفر حمیدی، فرهنگنامه بوشهر، صص ۱۲۹ - ۱۳۱.
۴. شجره نامه موجود در بقعه.
۵. گفتگو با آقای رئیس عبدالله رزمی نژاد، معمر و مطلع، ساکن خورموج، مورخ ۱۳۸۷/۱/۱۵
6. گفتگو با خانم دلبر بلادی، همسر خادم بقعه، روستای شاه پسر مرد، مورخ ۱۳۸۶/1/5
٧. مشاهدات نگارنده، مورخ 1386/1/5
 
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر دوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص 122-117