نقش پر اهمیت گونه های مختلف زنبور در گرده افشانی و کشاورزی

نگهداری زنبورهای عسل باعث حفظ گونه‌ی زنبورها یا محیط زیست نمی گردد

در حال حاضر جمعیت زنبورهای عسل در سراسر انگلیس و اروپا در حال کاهش است. آگاهی و دانش عمومی در طی سال‌های گذشته رشد زیادی کرده است، و همین امر باعث شده است که بسیاری از مردم در باغ‌ها و پشت بام‌های خود، کندوهای زنبور عسل نگهداری ‌کنند. اما این اقدام آن طور که تصور می کنید، مفید نیست و کمکی به حفظ یا افزایش جمعیت زنبورها نمی‌کند.

انگلیس محل زندگی حدود 270 گونه زنبور است. اکثر مردم با خر زنبورهای زیبا و جذاب آشنا هستند و آن‌ها را می شناسند، اما در حدود 250 گونه از زنبورها کمتر شناخته شده هستند. همان طور که از نام آن‌ها مشخص است، آنها در کندوها یا کلنی‌ها زندگی نمی کنند، بلکه به تنهایی در حفره‌ها یا زیر زمین لانه گزینی و زندگی می کنند.
نیازهای غذایی زنبورها می‌تواند به اندازه‌ی سبک زندگی آن‌ها متفاوت باشد.گونه های زنبور‌ها از نظر انتخاب خوراک غذایی برای خود متفاوت هستند و هر کدام گلها را بر اساس شکل، رنگ و بوی مخصوص آن‌ها انتخاب می کنند. این موضوع نشان دهنده‌ی همزیستی بین گیاهان و گرده افشان‌ها است و این به آن معنا است که هر کدام از گیاهان گلدار با ویژگی‌های مخصوص به خود، با گونه‌های خاصی از زنبورها سازگار هستند و برای گرده افشانی به آن‌ها وابسته‌اند. برای مثال، گیاهانی که شهد آن‌ها در عمق قرار دارد، به زنبورهایی که دارای زبانی بلند برای دسترسی به شهد باشند، برای گرده افشانی وابسته می‌باشند. بنابراین با از بین رفتن تنوع گونه‌های زنبورهای وحشی در کشور، بسیاری از گیاهان زراعی و وحشی گرده افشان‌های مؤثر و مفید خود که همان زنبورهای وحشی هستند را از دست می‌دهند.
   
تصویر: زنبور عسل جنس نر با پاهای مودار (آنتوفورا پلامپیز) در حال تغذیه از گیاه کامفری (گیاهی متعلق به خانواده‌ی گاوزبان)
 

نگهداری از زنبورهای عسل چه اشکالی دارد؟

زنبور عسل اروپایی با نام علمی Apis mellifera گونه ای خاص از زنبور عسل است که برای استفاده در گرده افشانی محصولات و تولید عسل اهلی شده است. زنبورداری به طور معمول به عنوان راهی برای حفظ گرده افشان‌ها شناخته و ترویج می شود. در نتیجه، در سرتاسر انگلیس، روز به روز زنبورداری در حال رشد است. اقدامات افراد برای حمایت از گرده افشان‌ها قابل تحسین است، اما نگهداری کندوها برای محافظت از گرده افشان‌های وحشی فایده‌ای ندارد و کمکی به حفظ آن‌ها نمی‌کند. این عمل درست مثل آن است که برای نجات پرندگان وحشی، مرغ پرورش بدهیم که عملاً بی فایده است.

تعداد زیاد زنبورهای عسل می توانند برای جمعیت زنبورهای وحشی مضر باشد و به آن‌ها آسیب برساند، زیرا این دو گروه به طور مستقیم برای به دست آوردن شهد و گرده با هم رقابت می کنند. هنگامی که گلها زیاد باشند، این موضوع و رقابت مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما در محیط‌هایی با منابع محدود، زنبورهای وحشی پیروز این رقابت هستند. یکی از عوامل اصلی کاهش جمعیت زنبورهای عسل، کمبود گل می‌باشد. نوآوری‌هایی مانند زنبورداری شهری، باعث فشار بیشتر به زنبورهای وحشی می‌گردد و روند کاهش جمعیت کلی زنبورها را تشدید می‌نماید بنابر این بی فایده است.

زنبورهای عسل در جمع آوری گرده و بازگرداندن آن به کندوهای خود بسیار کارآمد هستند، در نتیجه‌ی این عمل، بیشتر گرده به کندوها منتقل می‌گردد و مقدار کمی از آن به گل‌ها می‌رسد. زنبورهای عسل نسبت به زنبورهای وحشی، گرده افشانی کمتری بین گل‌ها انجام می‌دهند. بنابراین تغییرات در الگوهای غذایی زنبورها پیامدهای ناخوشایندی را برای گیاهان به همراه دارد. هنگامی که تعداد زنبورهای عسل افزایش می‌یابد، آن‌ها می توانند زنبورهای وحشی را از منطقه خارج کنند و در نتیجه تولید مثل گیاهان وحشی با مشکلات بیشتری نسبت به گذشته مواجه می‌شود. زنبورهای عسل جایگزین زنبورهای گرده افشان وحشی نیستند، بنابراین برای رسیدن به گرده افشانی مؤثر و با کیفیت، بایستی از کل جامعه زنبورها محافظت کنیم.
زنبورها گیاه خوار عادی  نیستند، برخلاف بیشتر بافتهای گیاهی، گرده معمولاً غنی از پروتئین و حاوی کربوهیدرات کمی است..کندوهای زنبور عسل به طور مرتب در سطح محلی و بین المللی خرید و فروش می‌شوند و در این شرایط بیماری‌ها و انگل‌ها، مانند ویروس تغییر شکل دهنده‌ی بال و کنه واروآ، به سرعت شیوع می‌یابند. این عوامل بیماری زا می توانند از کندوهای نگهداری شده به جمعیت خر زنبورهای وحشی منتقل شوند و زنبورهایی که گل‌های یکسانی را برای تغذیه انتخاب می‌کنند، باعث گسترش این عوامل بین گونه های زنبورهای وحشی می‌گردند. زنبورداران مسئول می‌بایستی با اقدامات لازم، عوامل بیماری زا در کندوهای خود را کنترل نمایند تا انتقال به زنبورهای وحشی به حداقل برسد.
   
تصویر: یک زنبوردار غیر حرفه‌ای در حال بررسی یکی از قالب‌های کندو

با توجه به شواهد موجود، با افزایش زنبورداری غیر حرفه‌ای، احتمال ضرر آن بیشتر از فایده‌ی آن است. ارزش کار زنبورداران انگلیسی و عسل شگفت انگیزی که آنها تولید می‌کنند، قابل انکار نیست، اما اگر انگیزه‌ی شما حفظ و نجات جمعیت زنبورها است، در ادامه چند اقدام مؤثر آورده شده است.
 

چگونه به جمعیت زنبورها کمک کنیم؟

باغ‌ها زیستگاه‌های ضروری برای زنبورهای عسل را در سرتاسر انگلیس فراهم می کنند، بنابراین شما باید مطمئن شوید که از حداکثر فضای بیرونی که در اختیار دارید برای گرده افشانی استفاده کنید. اگر باغ ندارید، پس بررسی کنید که آیا مکان های عمومی، پارک‌ها و حاشیه جاده‌های اطراف شما، مکان مناسبی برای زنبورعسل هستند یا خیر و به شوراهای محلی اطلاع دهید که چگونه می توانند در این امر پیشرفت کنند
.
زنبورها احتیاج به تغذیه دارند، بنابراین باغ خود را با گیاهان گلدار که غنی از گرده‌ی گل و شهد هستند، پر کنید. مراقب گیاهان پیوندی زینتی باشید، این گل‌ها برای تولید گل‌های تزئینی که حاوی شهد کمی هستند و یا اصلاً شهد تولید نمی کنند، پرورش داده می‌شوند. به یاد داشته باشید که در این امر، تنوع کلید اصلی است. از گیاهان با طیف گسترده‌ای از اشکال و رنگ‌‌های مختلف گل در باغ خود استفاده کنید تا تعداد گونه‌های زنبور عسل را که به باغ شما جذب می شوند، افزایش دهید.
زنبورهای وحشی نسبت به زنبورهای عسل، گرده افشانی گل‌های بیشتری را انجام می‌دهند و بنابراین برای حفظ منبع مواد غذایی ما حیاتی و مهم هستند.کفپوش‌های چوبی و روسازی بتنی  نیاز به تعمیر و نگهداری کمتری دارند، اما سطوحی که غیر قابل نفوذ هستند، مانع لانه سازی زمینی زنبورها می‌گردند. افزایش اندازه گلدان‌ها به شما امکان می دهد تا گل‌های بیشتری بکارید و فضای بیشتری را در اختیار زنبورهای عسل برای لانه سازی قرار می‌دهید. زنبورهایی که به صورت حفره ای لانه گزینی می‌کنند، به دنبال لانه گزینی در سازه‌های بنایی یا ساقه‌های گیاهان قدیمی هستند، اما شما می توانید با خرید یا ساخت "هتل زنبورها" مکان های لانه سازی اضافه‌ای برای آنها فراهم کنید .

اتحادیه اروپا اخیراً ممنوعیت استفاده از سموم دفع آفات حاوی نئونیکوتینوئید را به دلیل آسیب‌های وارده به زنبورها، تمدید کرده است. این مواد شیمیایی امروزه همچنان در سموم دفع آفات که در باغ‌ها به طور معمول استفاده می‌شوند، وجود دارند. بنابراین تمام تلاش خود را انجام دهید تا مصرف آنها را به حداقل برسانید.

فراهم نمودن چمن ها و تخت‌های گل بسیار عالی و بدون عیب و نقص، می‌تواند مهمانان شما را تحت تأثیر قرار دهد، اما برای زنبورها فایده‌ای ندارد و به آن‌ها کمکی نمی‌کند. بسیاری از گیاهان "علف هرز" که با سرعت زیادی رشد می‌کنند، حاوی منابع غنی از گرده و شهد هستند، بنابراین علف کش‌ها را دور بریزید و اجازه دهید گل های وحشی رشد کنند. همچنین باغبانان کاهلی که چمن های خود را کمتر هرس می‌کنند، به دلیل افزایش رشد "علف های هرز" مانند قاصدک و شبدر،  فراوانی زنبورهای عسل در زمین‌های آن‌ها تا 30٪ افزایش می‌یابد. برای محافظت از جمعیت زنبورهای عسل، زنبورداری را فراموش کنید و در عوض با یک اقدام علمی، چمن‌های خود را به دفعات کمتری هرس نمایید.
 

اهمیت علاقه‌ی بچه زنبورها به کربوهیدرات‌ها با توجه به نتایج مطالعات

وجود زنبورهای وحشی برای حفظ چشم اندازهای مورد علاقه‌ی ما ضروری هستند. جمعیت سالم گرده افشان‌های وحشی، تضمین می کند که اکثر گیاهان گلدار، یک گونه‌ی گرده افشان مخصوص به خود و گروه‌های ذخیره داشته باشند. زنبورهای عسل - تنها یک گونه‌ی زنبور در بین انواع بسیار - نمی توانند به تنهایی کار خود را انجام دهند
.
خوشبختانه، آنها مجبور نیستند به تنهایی کار خود را انجام دهند زیرا بیش از بیست هزار گونه‌ی زنبور عسل وحشی در زمین وجود دارد. در انگلستان حدود 270 گونه‌ی زنبور وجود دارد که شامل 24 گونه‌ی خر زنبور (آن‌ها مانند زنبورهای عسل، اجتماعی و در کلونی های خود دارای ملکه و کارگرها هستند) و تقریباً 250 گونه‌ی انفرادی است، این گونه‌ها شامل زنبورهای بنا است، که گروه کارگر ندارند و ماده‌ها جوان‌ها را به تنهایی بزرگ می‌کنند. در مجموع، این زنبورهای وحشی نسبت به زنبورهای عسل، گرده افشانی گل‌های بیشتری را انجام می‌دهند و بنابراین برای حفظ منبع مواد غذایی ما حیاتی و مهم هستند.
. بسیاری از گیاهان "علف هرز" که با سرعت زیادی رشد می‌کنند، حاوی منابع غنی از گرده و شهد هستند، بنابراین علف کش‌ها را دور بریزید و اجازه دهید گل های وحشی رشد کنند.به این منظور، زنبورها ابتدا بایستی تغذیه جمعیت جوان در حال رشد خود را تأمین نمایند. متأسفانه، انسان‌ها مناظر و چشم اندازهای طبیعی را تبدیل به چمنزارها و زمین‌هایی کرده‌اند که تنها یک محصول در آن‌‎ها  کشت می‌شود. در نتیجه زمین‌هایی که قبلاً سرشار از گرده‌های رنگارنگ بودند، تبدیل به بیابان‌های سبزی می‌گردند که آینده ای ندارد، و به این صورت انسا‌ن‌ها در حال تهدید جمعیت زنبورهای وحشی هستند
.
به طور شگفت آوری، اطلاعات ما همچنان در مورد این که چه عناصر غذایی در گرده‌ی گل به رشد زنبورهای جوان کمک می کند، بسیار اندک است. برای مثال، مردم سعی می کنند با کاشت مخلوط دانه های گل وحشی "دوستدار و مناسب برای زنبور"، که به کشاورزان و مراکز باغها فروخته می شود، به جمعیت زنبورهای وحشی کمک کنند
.
این مخلوط ها برای تولید گل‌هایی به کار می‌روند که مقدار کافی شهد و گرده‌ برای زنبورها در طول سال فراهم می کنند. در تولید این گل‌ها به کیفیت گرده‌ی آن‌ها توجهی نشده است، زیرا هیچ کس واقعاً نمی داند که چه میزانی از مواد غذایی برای رشد زنبورهای وحشی لازم است.
   
تصویر: مخلوط دانه های گل وحشی که در مراکز باغ‌ها به فروش می‌رسند، چقدر "دوستدار زنبور" هستند؟ 

اطلاعات اندکی که ما درباره‌ی تغذیه بچه زنبورها در اختیار داریم، حاصل مطالعات مربوط به گونه های اجتماعی است زیرا مطالعه و تحقیق در مورد زنبورهای جوان مشکل است و آن‌ها در تعاملات پیچیده‌ای با کارگران تغذیه کننده‌ی آنها هستند. معمولاً ما با توجه به گرده‌هایی که توسط کارگران جمع‌آوری می‌گردند، اطلاعاتی درباره‌ی نیاز تغذیه‌ای زنبورهای جوان به دست می‌آوریم. جای تعجب ندارد که زنبورهای کارگر، گرده‌های غنی از پروتئین را برای رشد زنبورهای جوان جمع‌آوری می‌کنند
 .
دو تحقیق جدید صورت گرفته،  تمرکز بر گروه زنبوران انفرادی و مطالعه‌ی آن‌ها، مانند زنبورهای بنا، کمک می‌کنند تا تصور دقیق‌تری از رژیم غذایی مناسب بچه زنبور به دست آوریم. برخلاف زنبورهای کارگر، در کلنی های زنبورهای اجتماعی، مادران زنبورهای بنا تنها یک بار به هر جوان غذا می‌دهند.
از گیاهان با طیف گسترده‌ای از اشکال و رنگ‌‌های مختلف گل در باغ خود استفاده کنید تا تعداد گونه‌های زنبور عسل را که به باغ شما جذب می شوند، افزایش دهید.آنها سلولهای لانه‌ی خود را به صورت جداگانه با یک "گوی گرده‌ای" بسته بندی می‌کنند، روی آن تخم می‌گذارند، سلول را می‌بندند و می‌روند. این طرز کار زنبورها، مشاهده، اندازه گیری و مهمتر از همه دستکاری و تغییر تغذیه لاروهای زنبور را برای ما آسان می‌کند.
   
تصویر: سیکل زندگی زنبور بنا

برای نخستین بار، ما لارو زنبورهای بنا را با استفاده از رژیم‌های غذایی مصنوعی پرورش دادیم و نتایج حاصل از آن، اطلاعات ما را در مورد نیازواقعی زنبورهای وحشی برای رشد سالم بالا برد.
 

سوپرایز: نتایج این تحقیقات نشان داد، زنبورها عشاق کربوهیدرات‌ها هستند

در مطالعه‌ی اول، الکس آستین، پژوهشگر اصلی پروژه، پروتئین و کربوهیدرات دریافتی زنبورها را با تهیه‌ی رژیم‌های غذایی دست ساز حاوی گرده با ترکیبات مختلف مواد مغذی، دستکاری کرد. هدف مطالعه این بود که اولاً بفهمیم کدام رژیم غذایی برای رشد و بقای زنبور بهترین است و لارو زنبور چه مقدار از هر رژیم غذایی را انتخاب کرده است. دوم این که، در صورتی که لاروهای زنبور حق انتخاب داشته باشند، برای رژیم غذایی خود کدام گزینه را انتخاب می‌کنند. برای پرسش دوم، دو رژیم غذایی متفاوت در اختیار لاروها قرار گرفت به صورتی که هر 48 ساعت جابجا می شدند و مقدار استفاده‌ی لارو از هر رژیم غذایی، اندازه گیری شد.

هنگامی که بچه زنبورها رژیم‌های غذایی پر کربوهیدرات دریافت کردند و بهترین نتیجه را گرفتند، متعجب شدیم. در صورتی که زنبورها حق انتخاب می داشتند، برای خود رژیم غذایی با کربوهیدرات بالاتری انتخاب می‌کردند که نسبت به غذای جمع آوری شده توسط زنبورهای کارگر برای تغذیه‌ی جوان‌ها، مقدار کربوهیدرات آن بالاتر بود. صرف نظر از میزان پروتئین دریافتی، همه لاروهای ما تقریباً به  مقدار یکسانی از کربوهیدرات (حدود 0.25 گرم)، مصرف کردند.
زنبورهای عسل نسبت به زنبورهای وحشی، گرده افشانی کمتری بین گل‌ها انجام می‌دهند.به طور معمول، ما انتظار داریم علف خوارها، مانند زنبورها، تمام پروتئینی که در اختیار آن‌ها قرار داده می‌شود را مصرف کنند، زیرا رژیم غذایی معمول گیاهخوار بیشتر شامل کربوهیدرات‌ها است. رفتار جمع‌آوری کربوهیدرات،  که در زنبوران بنا مشاهده کردیم، چیزی است که انتظار داریم در گوشتخواران مشاهده کنیم زیرا در رژیم غذایی آن‌ها  پروتئین به میزان بالایی وجود دارد، اما سطح کربوهیدرات پایین است. اما زنبورها گیاه خوار عادی  نیستند، برخلاف بیشتر بافتهای گیاهی، گرده معمولاً غنی از پروتئین و حاوی کربوهیدرات کمی است.

کربوهیدرات‌ها به خصوص برای لارو زنبورهای بنا کمیاب هستند زیرا آن‌ها عسل - منبع اصلی کربوهیدرات برای بسیاری از زنبورهای اجتماعی - را ذخیره نمی‎کنند و زنبورهای والد شهد بسیار کمی را در گوی گرده‌ای که برای ساخت لانه به کار می‌روند، قرار می‌دهند. زنبورهای بنا ممکن است گرسنه‌ی کربوهیدرات باشند زیرا آن‌ها برای زنده ماندن درخواب زمستانی مجبورند چربی از دست بدهند. کارگران در کلنی‌های اجتماعی از این فرآیند اجتناب می‌کنند.

در مطالعه‌ی دیگر، تیمی از محققان لهستانی بر تأثیر عناصر کم مصرف (سدیم ، پتاسیم و روی) بر رشد زنبورها مطالعه کردند. محققان دریافتند اگرچه پتاسیم موجود در گرده برای رشد زنبورها ضروری است، لارو زنبورهای بنا نیز برای بافتن پیله خود به آن نیاز دارند، کاری که زنبورهای اجتماعی جوان نیازی به انجام آن ندارند.

بنابراین هنگامی که منبع پتاسیم کم است، زنبورهای بنا مجبور می شوند بین بزرگ شدن یا کامل کردن پیله‌ی خود، یکی را انتخاب کنند. همچنین ، زنبورهای نر و ماده به رژیم های غذایی مختلف احتیاج دارند. کمبود روی در درجه‌ی نخست بر روی نرها تأثیر می‌گذارد، در حالی که کمبود سدیم ماده‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

در هر دو مطالعه، زنبورهای جوان بنا نیاز به تغذیه‌ی خاص مطابق با سبک زندگی ویژه‌ی خود داشتند. به عنوان مثال، کربوهیدرات‌ها به این دسته از زنبورها کمک می کنند تا در زمستانها بدون ذخیره‌ی شهد زنده بمانند، در حالی که پتاسیم برای ساخت پیله مورد نیاز است. از آن جایی که زنبورهای اجتماعی شهد ذخیره می کنند و کارگران زمستان گذرانی نمی کنند و پیله نمی سازند پس احتمالاً نیاز غذایی زنبورهای جوان‌ این دو گروه متفاوت است.
زنبورداری به طور معمول به عنوان راهی برای حفظ گرده افشان‌ها شناخته و ترویج می شود.یافته های ما نشان می دهد که نیازهای غذایی زنبورها می‌تواند به اندازه‌ی سبک زندگی آن‌ها متفاوت باشد. ما نباید این تفاوت‌ها را نادیده بگیریم، بنابراین به نظر می‌رسد استفاده از آنها برای اصلاح ایده‌ی گل‌های وحشی "دوستدار زنبور" عاقلانه باشد. با در نظر گرفتن تفاوت‌های جزئی نیازهای غذایی زنبورها، می توانیم مخلوطی از دانه‌ها را تولید کنیم که از نظر مواد غذایی متعادل و متناسب باشند، و  به گرده افشان‌ها کمک کند تا اکوسیستم و منابع غذایی ما را تقویت نمایند.

منبع: اولیوا نورفولک، Anglia Ruskin University، جیمز گیلبرت، University of Hull، الیزابت دونکن، University of Leeds