امامزاده زید که یکی از امامزادگان مشهور استان بوشهر است، در کنار جنگلی طبیعی از درختان کنار (سدر) و در مغرب روستای گلنگون قرار دارد. این روستا، در شهرستان تنگستان، بخش مرکزی، دهستان اهرم و روی طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۱۲ دقیقه و عرض جغرافیایی ۲۱ درجه و ۵ دقیقه، واقع شده است. فاصله بنا تا اهرم در جنوب ۲۹ کیلومتر، تا برازجان در شمال، ۲۰ کیلومتر و تا بندر بوشهر ۴۵ کیلومتر است. جاده آسفالته اهرم - برازجان، از دو کیلومتری شرق بقعه می گذرد و از جاده مزبور تا بقعه، آسفالت شده است.
 
زیر بنای بقعه، ۴۳ متر مربع، عرض آن ۴ هکتار و فعلا سطحی قریب به ۵۰۰ متر مربع را فراگرفته است. جنس بنا از سیمان و بتون می باشد و در طرح هشت ضلعی احداث شده است. نمای داخلی گچی و بیرونی آجرنماست. جهت جلوگیری از نفوذ رطوبت و خرابی، دیواره ها از داخل تا ارتفاع بیش از یک متر، و از بیرون تا ارتفاع ۳۰ سانتی متر با سنگ قرنیز پوشیده شده است. دور تا دور اتاق بقعه و تا شعاع حدود ۱۲ متر، سکویی موزائیک کاری شده قرار گرفته و فضایی دلنشین ایجاد شده است. در اتاق از جنس آلومینیوم و رو به مشرق باز شده و در اضلاع مختلف، پنجره هایی جهت نور و تهویه هوا تعبیه شده است.
 
بر فراز بقعه، گنبدی از نوع ناری ساخته شده که نمای ایزوگام دارد. قدمت بقعه مشخص نیست. اتاق فعلی در سال ۱۳۷۶ خورشیدی تجدید بنا شده و در سال ۱۳۸۴ خورشیدی به کمک نذورات مردمی مرمت شده است. دور تا دور بقعه، دیوار کشی شده و مدخل ورودی آن در جانب شمال است. در ضلع شمال شرقی حیاط، پنج اتاق سنگ گچی و رو به جنوب احداث شده که به عنوان زائرسرا و... از آن ها استفاده می شود. در حال حاضر، این زیارتگاه دارای امکاناتی چون کتابخانه، دفتر هیأت امنا، برق، آب لوله کشی، کولر گازی، سرویس بهداشتی، آب سرد کن، فرش، ظروف پخت و پز و فضای سبز است.
 
شخصیت مدفون در این بقعه، مطابق آن چه در بقعه نصب شده و نیز اظهار نظر بومیان، زید بن علی و از نوادگان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام است. بر مزار ایشان، ضریحی مطلا به ارتفاع بیش از دو متر نصب شده که بر حاشیه و اطرافش آیات قرآنی، ابیات فارسی و اسامی چهارده معصوم نقر شده است. این ضریح زیبا، توسط هنرمندان خوش ذوق و با سلیقه اصفهانی ساخته و قلمزنی شده است. هزینه ساخت و نصب این ضریح، ۶۱ میلیون تومان بوده و در سال ۱۳۸۴ خورشیدی، نصب شده است.
 
آقای حاج محمد جعفر بازیاری - خادم فعلی بقعه - معتقد است که زید بن علی به همراه عده ای دیگر از امامزادگان از جمله شاه حسین مدفون در عیسوند، در زمان خلافت ابو احمد عبدالله - ملقب به المستعصم بالله آخرین خلیفه عباسی (۶۴۰ - ۶۵۶ ه. ق) - از طریق دریا وارد سواحل ایران و سپس منطقه امامزاده بوشهر می گردند، تا از طریق خشکی به خراسان روند. در میانه راه، جنگی بین امامزادگان و سپاه عباسی رخ می دهد. زید بن علی و عده ای دیگر بعد از مقاومتی جانانه، شهید و ما بقی برای حفظ جان از ص حنه کارزار خارج می شوند.
 
نگارنده، با توجه به گفتار برخی از بومیان که امامزاده زید بن علی را از همراهان امیر کبیر مدفون در چاه پیر و شاهزاده محمد مدفون در آباد تنگستان می دانند، و نیز مندرجات برخی کتب که به حضور نیروهای شاه زندو در و منطقه گرمسیرات فارس، از جمله تنگستان و دشتستان اشاره کرده اند، احتمال میدهد زید بن علی در نیمه دوم قرن چهارم و یا اوائل قرن پنجم برای تبلیغ و ارشاد به این منطقه آمده و سرانجام شهید یا فوت شده است.
 
بقعه امامزاده زید بن علی، مورد توجه اهالی روستا و مناطق مجاور است. دردمندان و آرزومندان، برای درمان و برآورده شدن نیازهایشان، به صاحب این مکان مقدس متوسل می شوند و با قلبی صاف و آکنده از امید به موهبت الهی، خواسته های مشروع خود را مطرح می کنند و غالبا هم به نیازهایشان می رسند. اگر چه این امامزاده در طول شبانه روز زائرانی از گوشه و کنار بوشهر دارد، اما بیشترین سیل زوار در ایام بهار و عید نوروز و تعطیلات به سوی آن سرازیر می گردند.
این امامزاده، زیر نظر اداره کل اوقاف و امور خیریه استان است و به صورت هیأت امنایی اداره می شود. در طول هفته؛ مراسم دعا و در ماه های محرم و رمضان مراسم روضه خوانی توسط هیأت امناء در آن برگزار می شود.
 
محوطه اطراف این بقعه، از دیرگاه قبرستان عمومی بوده و تنی چند از نامداران روستا در جوارش آرمیده اند. یکی از این نامداران که مورخ ۱۳۶۲/۲/۲۹ فوت شده، سیدهای حمیده و باکرامت به نام بی بی خیری بنت مرحوم سید محمد از سادات دشتی تبار است. این مرحومه، سخت مورد اعتقاد اهالی روستا و دارای اتاقی گنبددار در ضلع غربی بقعه زید بن علی است.
 
منابع:
١. ناصر زنگنه، پژوهشی در شناسایی و معرفی بقاع متبرکه استان بوشهر، اج اول، صص ۱۱۵- ۱۱۶
2. هفته نامه بیرمی، سال ۴، شماره ۱۲۷، سه شنبه ۱۳۸۶/5/23، ص ۳.
٣. گفتگو با حاج محمد جعفر بازیاری، خادم بقعه، ساکن گلنگون، مورخ ۱۳۸۵/5/15 .
۴. مشاهدات نگارنده، مورخ ۱۳۸۵/5/۱۵
 
منبع: زیارتگاه‌های استان بوشهر، دفتر سوم، غلامحسین هادی نژاد دشتی، انتشارات وثوق، چاپ اول، قم، 1388ش، صص36-33