صورت فلکی جبار ( شکارچی )

به درستی که زیباترین و چشمگیرترین صورت فلکی زمستانی صورت فلکی جبار یا شکارچی با ستاره های برجسته کمر ٬پا و شانه هایش می باشد. افسانه هايي كه درباه اين صورت فلكي بزرگ آسمان بر سر زبانهاست ، آنقدر زيادند كه خود به تنهايي مي توانند كتابي را به وجود آورند .
نام این صورت فلکی به ترکیب ستاره هایش بسیار نزدیک است و از هزاران سال پیش شناخته شده بوده است.یک شکارچی که وسیله شکار در دست دارد و یک شمشیر در کمر .. ستاره آلفای آن یعنی ستاره ابط الجوزا ابرغولی است که قطرش از مدار چرخش سیاره مریخ بدور خورشید بزرگتر است. ستاره بتای آن هم ابرغولی است که رجل یا رجل الجوزا( رجل به معنای پا در زبان عربی) نام دارد. سحابی تاریک معروف کله اسبی هم در محدوده آن قراردارد.

چنين به نظر مي رسد كه هر گاه عقرب طلوع مي كند ، اين صورت فلكي در حال فرار است . برابر افسانه اي ديگر ، جبار ( شكارچي ) سرنوشتي به مراتب بدتر داشته است . مي گويند روزي او " آرتميس " الهه شكار را هنگام شنا در آب غافلگير كرد ، آرتميس از اين واقعه عصباني شد و شكارچي را به صورت گوزن در آورد . آنگاه سگهاي شكاري او نتوانستند شكارچي را باز شناسند و وي را تكه تكه كردند و از هم دريدند . پس از آن جبار به همراه سگها به شكل صورت فلكي به آسمان صعود كرد و به واقع در آسمان مي توانيد كلب اكبر و كلب اصغر را با ستارگان اصلي باشكوهشان شعراي يماني و شعراي شامي مشاهده كنيد و به تحسين زيبايي و شكوه آنها بپردازيد .

در داستان ديگر جبار ، معشوق آرتميس يا " آروارا " ( aurora ) ، الهه سرخ فام بامداد ، انگاشته مي شود . مي گويند الهه شكار آرتيميس ، كه وظيفه نور افشاني ماه را نيز بر عهده داشت ، به خاطر جبار فراموش كرد ، نور ماه را بتاباند . خداي خورشيد از اين موضوع چنان عصباني شد ، كه شكارچي را با تابش اشعه هاي نوراني خود نابينا كرد . بر اساس اين افسانه آرتميس خود از روي اشتباه جبار درمانده را مورد اصابت تير قرار داد . او براي آن لااقل بخشي از اين بي عدالتي را جبران كند ، از پدرش ، زئوس خواست كه شكارچي يا جبار را با سگهايش و شكاري كه كرده بود ، يعني خرگوش ( صورت فلكي ارنب ) ، به آسمان منتقل كند .
در بابل باستان مردم در صورت فلكي جبار نقش خدايي را مي ديدند ، كه سنگهاي قيمتي و جواهرات را خلق مي كرد . در واقع هم ستاره نوراني قرمز رنگ " يدالجوزا " و ستاره نوراني سفيد متمايل به آبي " رجل الجوزا " ياقوت و الماس را به خاطر انسان مي آورند .
انسان مي تواند در صورت فلكي جبار حتي با چشم معمولي و غير مسلح هم پديده هاي پيدايش و فنا را در كيهان مشاهده كند . زير ستارگان مشخص كمربند صورت فلكي جبار تحت شرايط ديد خوب مي توان سحابی كوچك (M42)را كه سحابي جبار نام دارد و یک سحابی نشری است تشخيص داد . در اين مكان امروزه هنوز هم خورشيدهاي جديدي به وجود مي آيند . " يدالجوزا " ، ستاره شانه چپ جبار ، برعكس ، خورشيدي در حال مرگ است ، كه در مبارزه با مرگ ، كاملا" بادكرده و متورم شده است . شايد اين ستاره ، بزودي با انفجاري بزرگ ، يعني با يك انفجار ابرنواختر ، نابود شود .

آلفای جبار (ابط الجوزا) پرنورترین ستاره ی متغیر آسمان نیمکره ی شمالی است. این ستاره ی سرخ نشان دهنده ی بازوی راست جبار است و تقریبا 300 سال نوری از ما فاصله دارد. بتای جبار (رجل الجبار) یا پای شکارچی ، هفتمین ستاره ی پر نور آسمان است که در زانوی جبار به رنگ سفید مایل به آبی می درخشد و جرمش 50 برابر خورشید است. بین ابط الجوزا و رجل الجبار، سه ستاره از قدر دوم و به فاصله ی مساوی از هم قرار دارند که کمربند جبار را مشخص می کنند. طول کمربند شبان در آسمان سه درجه است. غربی ترین ستاره ی کمربند "المنطقه" (به معنای کمربند در عربی) نام دارد که نزدیکترین ستاره ی پرنور به ما در صورت فلکی جبار و روی خط فرضی استوای سماوی است.
از کمربند شبان به طرف جنوب، توده ای از گاز و ستاره قرار دارد که شمشیر شبان را می سازد. اگر به این محل با دوربین دوچشمی نگاه کنید، لکه ی کم نوری را مشاهده می کنید که به سحابی جبار یا M42 معروف است. سحابی جبار یک سحابی نشری است که 1600 سال نوری با ما فاصله دارد. این سحابی را به شکلی خیلی زیباتر در عکسهایی که با نوردهی گرفته می شوند مشاهده کرد. این سحابی با قدر 5 در آسمان شب خودنمایی می کند. محدوده ی پیکر آسمانی شبان پر شده است از اجرام غیر ستاره ای خصوصا سحابیها و ابرهای گازی. جلوه ای دیگر از این صورت فلکی که البته با چشم غیرمسلح و دوربینهای عادی قابل مشاهده نیست، سحابی "کله اسبی" نام دارد. این سحابی از نوع سحابی های تاریک است. جای این سحابی زیبا در اطراف ستاره ی "النطاق" در شرق کمربند جبار است.

پیدا کردن جبار در آسمان

جبار حدود 90 درجه از جدی فاصله دارد این صورت فلکی را می توان به سهولت در آسمان پیدا کرد باید رو به جنوب ایستاد و رو به بالا ,نیمه ی راه میان افق و سمت الراس را نگاه کرد .

رجل جبار(شکارچی)
ستاره بتای جبار Rigel

بتای جبار یا پای شکارچی ، هفتمین ستاره ی پر نور آسمان است که در زانوی چپ جبار به رنگ سفید مایل به آبی می درخشد و جرمش 50 برابر جرم خورشید است.ابرغولی است در فاصله 775 سال نوری با درخشندگی 40000 برابر خورشید ودمای 11000 درجه. اگر تابش ستاره در امواج ماوراء بنفش هم به نور ستاره اضافه شود درخشندگی آن به 66000 برابر خورشید می رسد. همدمی از قدر ۷ درفاصله 2 ثانیه قوسی دارد که بدلیل نور زیاد ستاره رجل دیدن آن بسیار مشکل است.
این ستاره گرچه ستاره بتای این صورت فلکی است(یعنی باید دومین ستاره باشد) ولی از ستاره آلفا پرنور تر است.

سیف الجبار

نام ششمین ستاره پرنور صورت فلکی جبار .در فاصله ۷۲۰ سال نوری از زمین قرار دارد. این ستاره از لحاظ فاصله از خورشید و اندازه مانند ستاره رجل می باشد. با دمای بیشتر از ۴۰۰۰۰ درجه می درخشد و البته بیشترین تابش آن در ناحیه ماوراء بنفش است که چشم انسان به آن حساس نیست.
کتاب صورتهای فلکی دکتر اوبلاکر ترجمه بهروز بیضایی
پایگاه دانشنامه ستاره شناسی
سایت نجوم ایران