بررسی دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران

ایران اسلامی در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب، با فراز و نشیب‌های بسیاری همراه بود. از اختلافات درون حزبی و درگیری‌های مسلحانه خیابانی گرفته تا نفوذِ نفوذی‌های مخالف با انقلاب در دستگاه‌های دولتی و مناصب حساس کشوری که علاوه بر وارد آوردن آسیب‌ها و مخاطرات جدی بر پیکره نظام نوپای اسلامی، زمینه موج‌سواری و جولان‌دهی معاندان خارجی را نیز فراهم آورده بود.
 

انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری ایران

با تأیید بی‌کفایتی سیاسی «ابوالحسن بنی صدر» از سوی مجلس شورای اسلامی و صدور حکم عزل وی توسط بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در خرداد ماه سال 1360، مسئولین ارشد کشور به سرعت، مقدمات برگزاری انتخابات بعدی را در دستور کار قرار دادند تا خلاء موجود، موجب سوءاستفاده مخالفان انقلاب اسلامی نگرد.
با گذشت بیش از 9 روز از انتخابات، شمارش آرا به اتمام و «محمد علی رجایی» با کسب 90 درصد آرای مردمی به عنوان رییس جمهور منتخب اعلام و دیگر نامزدها به ترتیب؛ عباس شیبانی (4/5 درصد) سید علی‌اکبر پرورش ( 2/7 درصد) و حبیب‌الله عسکراولادی (1/7 درصد) آرا را به خود اختصاص دادند.از دیگر سو، شرایط جنگ تحمیلی، جوِّ جامعه را کاملأ ملتهب کرده بود از این رو، 2 مرداد 1360 به عنوان روز دومین انتخابات ریاست جمهوری ایران اسلامی تعیین شد. این دوره از انتخابات، نخستین انتخابات ریاست جمهوری ایران بود که با نظارت و مشارکت شورای نگهبان قانون اساسی و مجلس شورای اسلامی برگزار می‌شد.


 

شکل‌گیری شورای نگهبان قانون اساسی

«شورای نگهبان» نهادی نظارتی است که قدمت آن به سال 1286 باز می‌گردد اما این شورا، طی سال‌های 1286 تا 1357 بیش از آنکه عمل‌گرا باشد، جنبه تشریفاتی و ظاهری داشت چرا که حکومت شاهنشاهی این شورا را محدود و محصور به اموری پیش پا افتاده کرده بود!

 امام خمینی(ره) که فعالیت‌های قانونی این شورا را از ضروریات انقلاب اسلامی می‌دانست، در 30 بهمن 1358 طی صدور حکمی حکومتی؛ اعضای شورای نگهبان قانون اساسی را انتخاب فرمودند تا بر مصوبات قوانین کشور و عدم مغایرت آنها با شرع، نظارت کافی و وافی داشته باشند.

باید توجه داشت که ضروری دانسته شد تا تمامی مصوبه‌های قانونی مجلس شورای اسلامی قبل از آنکه جنبه لازم الاجرایی پیدا کنند، توسط شورای نگهبان، بررسی و مورد تأیید نهایی قرار گیرند تا پیش‌تر، از هر گونه مغایرت و تضادی با موازین اسلامی جلوگیری به عمل آید.

شورای نگهبان از فقهایی تشکیل می‌شود که شش عضو آن توسط مقام رهبری و 6 عضو دیگر که از حقوقدانان برجسته هستند، از سوی رییس قوه قضاییه منتصب می‌شوند و بر اساس اصل 92 قانون اساسی؛ اعضای منتخب، به مدت 6 سال عهده‌دار نظارت بر مصوبات مجلس شورای اسلامی خواهند بود.

بر اساس اصل 99 قانون اساسی، از وظایف مهم این شورا، «نظارت استصوابی» است. بدان معنا که شورای نگهبان موظف و مکلف بر نظارت همه‌جانبه و تایید نهایی روند کامل «انتخابات ریاست جمهوری»، «انتخابات مجلس خبرگان رهبری» و «مجلس شورای اسلامی» از جمله؛ تأیید و ردِ صلاحیت نامزدهای انتخاباتی بر اساس قوانین مصوبه و از طریق همه‌پرسی می‌باشد.
 

ثبت‌نام نامزدهای دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری

در این دوره از انتخابات که کشور درگیر جنگ تحمیلی با متجاوزان عراقی بود، قریب به 71 نامزد در وزارت کشور، ثبت نام کردند که از میان این تعداد؛ «عباس شیبانی»، «محمد علی رجایی»، «حبیب الله عسگر اولادی»، و «سید علی اکبر پرورش» مورد تأیید صلاحیت نهایی قرار گرفتند.

در دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری و بنا به ضرورت نظارت شورای نگهبان، پس از تأیید صلاحیت نامزدها و نهایی شدن آنها توسط وزارت کشور؛ لیست مذکور به شورا ابلاغ شد تا این افراد از لحاظ پیشینه و سوابق سیاسی مورد بررسی قرار گیرند و تجربه تلخ انتخابات پیشین تکرار نشود.

در نهایت و با اعلام رسمی تأییدیه از سوی شورای نگهبان، تبلیغات انتخاباتی از روز 30 تیر ماه 1360رسمأ آغاز و رقابت بین چهار نفر؛ شور و هیجانی خاص به جامعه جنگ‌زده وارد کرد.

عباس شیبانی

«شیبانی» متولد 1310 از مبارزان و مخالفان رژیم پهلوی بود که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، قریب به 13 سال از عمر خود را در زندان‌های رژیم گذرانده بود و بارها بنا بر مواضع سیاسی و مخالفت با حکمرانی شاه، از دانشگاه پزشکی اخراج شده بود.

شیبانی درباره مبارزات پیش از انقلاب و خلل در تحصیلاتش چنین می‌گوید: «در سال 1332 به دانشگاه تهران راه یافتم و تحصیلات خود را در رشته پزشکی آغاز کردم. اما بنا به فعالیت‌های سیاسی، بارها دستگیر و به زندان افتاده و از این رو؛ از دانشگاه نیز اخراج شدم که همین روند، باعث شد تحصیلات خود را در سال 1350 و با زمانی بیش از حد انتظار به پایان رسانم.»

وی که پیش از روی کار آمدن انقلاب اسلامی، عضو نهضت آزادی ایران بود، پس از انقلاب به حزب نهضت آزادی گرایش پیدا کرد.

«عباس شیبانی»، در دولت موقت مهدی بازرگان، سرپرست وزارت کشاورزی را عهده‌دار بود و کمی پس از این منصب، وی به پیشنهاد «دکتر باهنر»، دبیر شورای انقلاب اسلامی شد.

شیبانی، همواره بر اجرای همه‌جانبه «اسلامِ عملی» در تمام زوایای انقلاب اسلامی تأکید داشت و در این مسیر فعالیت‌های گسترده‌ای را در دستور کار قرار می‌داد.

محمد علی رجایی

«رجایی» متولد 1312 در قزوین بود. فوت پدر در دوران کودکی، زندگی سختی را بر وی و خانواده‌اش تحمیل کرد. «محمد علی رجایی» که به سختی درس خوانده بود، در سال 1330 جذب نیروی هوایی شد و چندی بعد از این تصمیم‌گیری، مجذوب افکارِ ایدئولوژیک گروه «فدائیان اسلام» به رهبری «نواب صفوی» گردید.

وی وزیر آموزش و پرورش دولت موقت بود اما بنا به خدمات شایسته، پس از استعفای «مهدی بازرگان»، با حکم مستقیم امام خمینی(ره) در این سِمت ابقا شد. رجایی از جمله افرادی بود که در دوران بنی صدر و با کسب 153 رای از مجلس شورای اسلامی، به عنوان نخست وزیر پذیرفته شد.

«محمد علی رجایی» که پس از پیروزی انقلاب اسلامیس به «حزب جمهوری اسلامی» پیوسته بود، بر اصل «نه شرقی، نه غربی» تأکید داشت و تمام توان خود را در این راستا و همچنین صدور انقلاب اسلامی به دیگر کشورها، به کار بست.

حبیب الله عسگر اولادی

«عسگر اولادی» متولد 1311 در تهران بود. وی که به علت ورشکستگی پدر، دوران کودکی سختی داشت، به زحمت ادامه تحصیل داد و همزمان با تحصیل، وارد مبارزات سیاسی علیه رژیم شاه شد. عسگر اولادی، نخستین بار در سن 16 الگی و در راهپیمایی دستگیر و به زندان رژیم پهلوی افتاد.

وی در سال 1342 با چند تن از همفکران خود که پیش‌تر در «مسجد امین‌الدوله» با هم آشنا شده بودند، تشکیل حزب داد و حزب مذکور را «حزب موتلفه اسلامی» نام‌گذاری کرد. این حزب بنا به نظر اکثر انقلابیون، یکی از جریانات اصلی و تأثیرگذار در پیروزی انقلاب اسلامی بود. وی چندی بعد، به جُرم همکاری برای ترور «حسنعلی منصور» دستگیر و به حبس ابد محکوم شد اما در سال 1356 با تقاضای عفو وی موافقت و از زندان آزاد شد.

«حبیب الله عسگر اولادی» پس از پیروزی انقلاب اسلامی، وزیر بازرگانی کابینه دولت «مهدی بازرگان» شد. وی همواره با تأکید بر اسلام‌گرایی، بر آن بود تا انقلاب اسلامی بر پایه‌های اسلام استوار و مسیر خود را در پیش گیرد.

سید علی اکبر پرورش

«پرورش»، متولد 1321 شهر اصفهان و از مبارزان پیش از انقلاب بود. وی تحصیلات خود تا دوره لیسانس رشته ادبیات فارسی ادامه داد و پس از اخذ مدرک دانشگاهی جذب آموزش و پرورش شد. وی پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، عضو انجمن حجتیه بود اما پس از انقلاب، به «حزب موتلفه اسلامی» پیوست.

وی از نوجوانی علاقه خاصی به مسائل مذهبی نشان می‌داد و علاقه وافری به «آیت الله بهشتی» داشت. علی اکبر پرورش یکی از معدود افرادی بود که بدون واهمه در هر نقطه‌ای از شهر و محل کار، علیه رژیم شاهنشاهی و ستمگری‌های آن رژیم، سخنرانی می‌کرد و تمام توان خود را در راستای روشنگری اقشار مختلف جامعه به کار گرفته بود.

«سید علی اکبر پرورش» نخستین بار در سال 1343 توسط رژیم پهلوی دستگیر و روانه زندان شد.

استاد پرورش، همواره خود را مرید امام خمینی(ره) می‌دانست و گوش به فرمان ایشان بود و در روزهای نخستین جنگ؛ از سوی مجلس شورای اسلامی به عنوان عضو اصلی شورای عالی دفاع در جنگ تحمیلی عراق علیه ایران برگزیده شد.

«علی اکبر پرورش» یکی از انقلابیونی بود که بر حفظ تمامیت ارضی و استقلال کشور تأکید وافری داشت.

 

عنـوان	سـن	تحصیـلات	سِمـت	گرایش سیـاسی	شعــار
عباس شیبانی	50	پزشک	سرپرست وزارت کشاورزی	نهضت آزادی	----
محمد علی رجایی	48	----	وزیر آموزش و پرورش	حزب جمهوری اسلامی	نه شرقی، نه غربی
حبیب الله عسگر اولادی	49	----	وزیر بازرگانی دولت موقت	حزب موتلفه اسلامی	اجرای اسلامی انقلاب
سید علی اکبر پرورش	39	لیسانس ادبیات فارسی	عضو شورای عالی دفاع	حزب موتلفه اسلامی	استقلال کشور

نتیجه دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری

بالاخره و پس از چند روز رقابت تبلیغاتی میان نامزدهای تایید صلاحیت شده، دومین روز از مرداد ماه سال 1360 فرا رسید. روزی که اکثریت مردم ایران در انتظار آن بودند تا با حضور در پای صندوق‌های رای؛ دومین رییس جمهور کشور را انتخاب کنند.

ایران اسلامی، روزهای سختی را می‌گذراند. از یک سو؛ خیانت‌های افرادی همچون «بنی صدر»، از یک سو ایجاد هرج و مرج از سوی گروهک‌هایی همچون منافقین به رهبری «مسعود رجوی» و از دیگر سو، جنگ تحمیلی عراق. اما هیچ‌یک از این شرایط نامساعد نتوانست کوچک‌ترین خدشه‌ای بر پیکره نظام و ارکان آن وارد آورد و دومین انتخابات ریاست جمهوری در صحت کامل برگزار و آرای ماخوذه به شمارش گذاشته شد.

در نهایت و با گذشت بیش از 9 روز از انتخابات، شمارش آرا به اتمام و «محمد علی رجایی» با کسب 90 درصد آرای مردمی به عنوان رییس جمهور منتخب اعلام و دیگر نامزدها به ترتیب؛ عباس شیبانی (4/5 درصد) سید علی‌اکبر پرورش ( 2/7 درصد) و حبیب‌الله عسکراولادی (1/7 درصد) آرا را به خود اختصاص دادند.
 

واکنش امام خمینی(ره) به نتیجه انتخابات

پس از تأیید نهایی نتایج آرا از سوی وزارت کشور و شورای نگهبان، حضرت امام خمینی(ره) در روز 11 مرداد سال 1360، حکم ریاست‌جمهوری محمد علی رجائی را تنفیذ فرمودند که به شرح زیر است:



بسم اللَّه الرحمن الرحیم
با سپاس بی‏حد از الطاف کریمه خداوند متعال که توفیق به ملت شریف و متعهد ایران عطا فرموده که هرچه زمان می‏گذرد، مشکلات افزون می‏شود، بر تعهد آنان و حضورشان در صحنه و پشتیبانی‏شان از جمهوری اسلامی که فراورده فداکاریهای خودشان است، افزوده می‏شود. و به رغم تبلیغات دشمنان خارج و داخل، با اکثریت قاطع افزون از دوره سابق، جناب آقای محمدعلی رجایی- ایّده اللَّه تعالی- را به ریاست جمهوری کشور اسلامی ایران برگزیده و این مسئولیت بزرگ و بار سنگین را بر عهده او گذاشته است. و چون مشروعیت آن باید با نصب فقیه ولی امر باشد، اینجانب رأی ملت شریف را تنفیذ و ایشان را به سمت ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب نمودم، و مادام که ایشان در خط اسلام عزیز و پیرو احکام مقدس آن می‏باشند و از قانون اساسی ایران تبعیت و در مصالح کشور و ملت عظیم الشأن در حدود اختیارات قانونی خویش کوشا باشند و از فرامین الهی و قانون اساسی تخطی ننمایند، این نصب و تنفیذ به قوت خود باقی است. و اگر خدای ناخواسته بر خلاف آن عمل نمایند، مشروعیت آن را خواهم گرفت. و باید ایشان توجه داشته باشند و از عمل ملت دریافته باشند که ملت دلاور نیز رأی خود را بر این اساس به ایشان داده‏اند،

و من امیدوارم که در حفظ این‏ امانت الهی و مسئولیتی که ملت بر عهده ایشان گذاشته است، با تمام توان کوشش نموده و از آن پاسداری نمایند و وفادار به پیمان خود در مقابل خداوند مقتدر حاضر و ناظر و ملت حاضر در صحنه و مراقب احوال و اوضاع باشند و به فرمان خداوند تبارک و تعالی- که مؤمنان را به رحمت و عطوفت در بین خود و شدت در مقابل کفار و مخالفان اسلام دعوت فرموده است (محمَّد رَسوُلُ اللَّهِ وَالّذینَ مَعَهُ اشِدّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَماء بَینَهُم. فتح: ۲۹) با تمام جدیت عمل کرده و در عمل به حق از کسی و از ملامت بدخواهان نهراسند.

و در نظارت برقوای ثلاثه، طرف حق را در نظر گیرند و در خدمت به خلق خدا، خصوصاً توده‏های مستضعف، احساس غرور و سرافرازی نمایند، که اینانند وفاداران به اسلام و هواداران جمهوری اسلامی. و امید است در این موقع که دشمنان خارج و داخل دست به دست هم داده تا جمهوری اسلامی را به تباهی کشند، قشرهای مختلف ایران از علما و متفکران و محققان گرفته تا قوای مسلح و از دهقانان و کارگران و کارمندان و کارفرمایان تا بازرگانان و بازاریان و عشایر و سرحدنشینان، همفکر و هم صدا با رئیس جمهور محترم و دولت و مجلس و سایر ارگانهای اسلامی دست جنایتکاران و خائنان را قطع و در تشیید (تقویت) و تأیید جمهوری اسلامی کوشا بوده و در ساختن ایرانی مستقل و آزاد فداکار باشند و با وحدت کلمه به کشور خود و مردم محروم آن خدمت کنند. تقارن رأی گیری برای رئیس جمهور با ایام و لیالی مبارک قدر و تنفیذ آن با عید سعید فطر، موفقیت آقای رئیس جمهور را در خدمت به کشور و ملت عزیز نوید می‏دهد. از خداوند متعال توفیق همگان را در ساختن کشور عزیز خواستار است.

یکم شوال المکرم ۱۴۰۱، عید سعید مبارک فطر موافق با ۱۱ مرداد ۱۳۶۰.
روح اللَّه الموسوی الخمینی
 

منابع:

1- دومین دوره انتخابات ریاست جمهوری در چه شرایطی برگزار شد، پرتال امام خمینی(ره)
2- بازخوانی حکم حضرت امام خمینی(ره) برای ریاست جمهوری شهید رجائی، وبسایت شورای نگهبان
3- زندگی‌نامه حبیب‌الله عسگراولادی مجاهد خستگی‌ناپذیر انقلاب از زبان خودش، خبرگزاری تسنیم
4- کتاب رازهای دهه شصت، مرتضی صفار هرندی
5- کتاب انقلاب و روشنفکران، دفتر پژوهش‌های موسسه کیهان