نامگذاری سوره انبیاء

از بیست و پنج پیامبر که نام آنها در قرآن آمده، نام شانزده پیامبر در این سوره ذکر شده است؛ به همین دلیل این سوره را «انبیاء» نامیده‌اند.

پیامبرانی که در این سوره از آنها نام برده شده عبارتند از: حضرت موسی(علیه السلام)، هارون، ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب، نوح، داود، سلیمان، ایوب، اسماعیل، ادریس، ذاالکفل، یونس(ذوالنون)، زکریا و یحیی. افزون بر این از پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) و حضرت عیسی(علیه السلام) نیز بدون ذکر نام سخن رفته است.
 

محل و ترتیب نزول

سوره انبیاء در ترتیب نزول هفتاد و سومین سوره‌ای است که در مکه و در حدود سال ۱۲ بعثت اندکی قبل از هجرت بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مصحف بیست و یکمین سوره و در جزء هفدهم جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره با انبیاء ۱۱۲ آیه، ۱۱۷۷ کلمه و ۵۰۹۳ حرف از سوره‌های مئون (سوره‌های متوسط قرآن از نظر حجم) شمرده شده که دقیقاً نیم جزء قرآن است.
 

آیات مشهور

آیه ۲۲ درباره نفی خدایانی غیر از الله، آیات ۸۷ و ۸۸ معروف به ذکر یونسیه و آیه ۱۰۵ درباره ارث بردن زمین از سوی بندگان صالح، از آیات مشهور سوره انبیاء است.
 
آیه ۲۲
«لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَةٌ إِلَّا اللَّـهُ لَفَسَدَتَا ۚ فَسُبْحَانَ اللَّـهِ رَ‌بِّ الْعَرْ‌شِ عَمَّا یَصِفُونَ﴿۲۲﴾»

(ترجمه: اگر در آنها [زمین و آسمان‌] جز خدا، خدایانى [دیگر] وجود داشت، قطعاً [زمین و آسمان‌] تباه مى‌شد. پس منزّه است خدا، پروردگار عرش، از آنچه وصف مى‌کنند.)

در این آیه به شیوه برهان خُلف، بر یگانگی خداوند استدلال شده است.

این آیه و آیات مشابه مانند آیه ۸۴ سوره زخرف با چنین شیوه‌ای وجود دیگر خدایان را رد می‌کند.

این گونه استدلال از امامان معصوم نیز نقل شده است.


 
آیه نماز غفیله
«وَ ذَاالنُّونِ إِذ ذَّهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ‌ عَلَیْهِ فَنَادَىٰ فِی الظُّلُمَاتِ أَن لَّا إِلَـٰهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَکَ إِنِّی کُنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ﴿٨٧﴾ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَنَجَّیْنَاهُ مِنَ الْغَمِّ ۚ وَکَذَٰلِکَ نُنجِی الْمُؤْمِنِینَ﴿٨٨﴾ »

(ترجمه: و «ذوالنون» را [یاد کن‌] آنگاه که خشمگین رفت و پنداشت که ما هرگز بر او قدرتى نداریم، تا در [دل‌] تاریکیها ندا درداد که: «معبودى جز تو نیست، منزّهى تو، راستى که من از ستمکاران بودم.» پس [دعاى‌] او را برآورده کردیم و او را از اندوه رهانیدیم، و مؤمنان را [نیز] چنین نجات مى‌دهیم.)

آیه ۸۷ و ۸۸ این سوره در رکعت اول نماز غفیله بعد از سوره حمد خوانده می‌شود و اشاره به داستان حضرت یونس(علیه السلام) دارد.

برخی عبارت «فَظَنَّ أَن لَّن نَّقْدِرَ عَلَیهِ» را از زبان یونس، چنین ترجمه کرده‌اند که آن حضرت گمان می‌کرد خداوند بر او قدرت ندارد؛ در حالی‌که این گمان با منزلت و معرفت پیامبران در تعارض است و ترجمه صحیح آن به نظر علمای شیعه و اهل‌سنت این است که آن حضرت گمان کرد که خداوند بر او تنگ نمی‌گیرد.

اساتید اخلاق و عرفان بر تأثیر ذکر «لَّا إِلَهَ إِلَّا أَنتَ سُبْحَانَک إِنِّی کنتُ مِنَ الظَّالِمِینَ» در آیه ۸۷، معروف به ذکر یونسیه تأکید دارند و مداومت بر آن را در هر حال راه‌گشای سالک می‌دانند.
 
آیه ۱۰۵
«وَلَقَدْ کَتَبْنَا فِی الزَّبُورِ‌ مِن بَعْدِ الذِّکْرِ‌ أَنَّ الْأَرْ‌ضَ یَرِ‌ثُهَا عِبَادِیَ الصَّالِحُونَ﴿١٠٥﴾»

(ترجمه: و در حقیقت، در زبور پس از تورات نوشتیم که زمین را بندگان شایسته ما به ارث خواهند برد.)

آیه ۱۰۵ این سوره بندگان صالح خداوند وعده می‌دهد که زمین را به ارث می‌برند.

برخی مطابق روایات نقل‌شده درباره این آیه، مصداق «عبادی الصالحون» را در این آیه، امام زمان(عج) یا شیعیان اهل‌بیت(ع) می‌دانند. 1
 

آثار و برکات تلاوت سوره انبیاء

در ادامه به برخی از آثار این سوره اشاره کرده ایم:

1. دیدن خوابی خوش
از نبی مکرّم اسلام صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده: اگر سوره انبیاء را بر پوست آهویی نوشته و هنگام خواب در کنار رختخواب خود قرار دهند در خواب چیزهای خوشایندی می بیند که قلبش بواسطه آن شاد می شود.
 
2. درمان بیخوابی
از امام صادق علیه السلام روایت شده: هر کس سوره انبیاء را بر پوست آهویی بنویسد و در کنار رختخواب خود قرار دهد و بخوابد تا وقتی این نوشته از آنجا برداشته نشود از خواب بیدار نمی شود و این دستور برای بیماران و کسانی که به علت افکار یا ترس و بیماری نمی توانند شب بخوابند و بیداری می کشند مناسب است و به اذن خداوند خوب می شود.
 
3. درمان درد ران
برای درمان درد ران پا امام علی علیه السلام فرموده اند: در ظرف بزرگی از آب گرم بنشیند و دستش را بر جایگاه درد بگذارد و آیه 30 سوره انبیاء را قرائت نماید.
 
4. درمان بیماری درد معده
سعد بن سعد از امام کاظم علیه السلام روایت کرده است که روزی ایشان به یکی از یارانشان که از درد معده ناراحت بود فرمود: مقداری آب بگیر و با این آیه که می گویم تعویذ کن. 3 بار بگو: یُریدُ اللهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بکُمُ الْعُسْرَ و بهد آیه 30 سوره انبیاء را بخوان، سپس آن آب را بنوش و دستت را روی شکمت بکش، ان شاء الله بهبود خواهی یافت.
 
5. آثار ذکر یونسیه آیه 87
الف- برای آزادی از زندان

ب- برای برآمدن مهمات کلی و جزیی

ج- دور کردن دشمن

د- از بین بردن حزن و اندوه.

70 هزار بار بخواند: لا اله الا انت سبحانک انی کنت من الظالمین و به هیچ عنوان کمتر نباشد. 2


 

توضیح محتوای سوره

سوره انبیاء، با مقدمه‌ای‌ مشتمل‌ بر تهدید شدید کُفّار آغاز می‌گردد، اعتراضات‌ واهی‌ و ناسنجیده آنان‌ و عنوان‌های‌ نابخردانه‌ای‌ را که‌ به‌ پیامبر اکرم‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نسبت‌ می‌دادند، یکایک‌ گزارش‌ می‌کند و تأکید دارد بر اینکه‌ نظام‌ رسالت ‌ پیامبران‌ الهی‌ همواره‌ بر همین‌ نسق‌ بوده‌ است‌ و پیامبری‌ِ حضرت‌ ختمی‌ مرتبت‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نیز خارج‌ از آن‌ نظام‌ نیست‌.

غافلگیر شدن‌ دشمنان‌ خدا و ستیزندگان‌ با پیامبر را در برابر عذاب‌ الهی ‌ مجسّم‌ می‌گرداند سپس‌ نظام‌ متقَن‌ و محکم‌ جهان‌ آفرینش‌ را وصف‌ می‌کند و استقامت‌ نظام‌ هستی‌ را در جهت‌ تثبیت‌ قانون‌ پیروزی‌ همیشگی‌ حق ‌ بر باطل ‌ تشریح‌ می‌کند.

آنگاه‌ به‌ بیان‌ توحید و تفهیم‌ آن‌ در قالب‌ ردّ و پاسخ‌ به‌ ایرادهای‌ مشرکان ‌ می‌پردازد و ضمن‌ تصریح‌ بر پیوستگی‌ مبدأ و معاد ، بر فانی‌ بودن‌ جهان‌ و جهانیان‌ تأکید دارد، نیز نحوه برخورد عموم‌ مخالفان‌ با پیامبران‌ خدا را توضیح‌ می‌دهد و در اثنا و پایان‌ آن‌، پیاپی‌ مخالفان‌ پیامبراکرم‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله را انذار و تهدید می‌کند، همچنین‌ به‌طور مختصر از حضرت‌موسی‌ و هارون ‌علیه‌السلام و کتاب‌ و معجزات‌ آن‌ دو یاد می‌کند و به‌ مناسبت‌، به‌ نزول‌ قرآن‌ کریم‌ بر پیغمبر اکرم‌ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله اشاره‌ دارد.

آنگاه‌ به‌ سرگذشت‌ حضرت‌ ابراهیم‌ علیه‌السلام می‌پردازد و داستان‌ گفت‌ و گوی‌ آن‌ حضرت‌ را در نوجوانی‌ با آزر، به‌ تفصیل‌ می‌آورد و به‌ دنبال‌ آن‌، ماجرای‌ بت‌شکنی‌ ابراهیم‌علیه‌السلام را که‌ به‌ افکنده‌ شدن‌ وی‌ در آتش ‌، و البته‌ نجات‌ آن‌ حضرت‌ به‌ قدرت‌ و اعجاز الهی‌ انجامید، حکایت‌ می‌کند.

با اشاره‌ بر داستان‌ حضرت‌ لوط علیه‌السلام و سپس‌ بر داستان‌ حضرت‌ نوح‌ علیه‌السلام، آنگاه‌ به‌ داستان‌ حضرت‌ داوود و سلیمان ‌ علیه‌السلام و سپس‌ حضرت‌ ایوب‌ علیه‌السلام می‌پردازد، همچنین‌ اسماعیل ‌، ادریس ‌ و ذوالکفل ‌علیه‌السلام را می‌ستاید و به‌ داستان‌ ذوالنون ‌( یونس ‌) و داستان‌ حضرت‌ زکریا علیه‌السلام و حضرت‌ مریم‌ علیه‌السلام اشاره‌ می‌کند و سرانجام‌ به‌ نتیجه‌گیری‌ از آن‌ مجموعه سرگذشت‌ها می‌رسد که‌ خداوند متعال‌ همگان‌ را «امت‌ واحده‌» قرار داده‌ است‌، اما همواره‌ مردمان‌ به‌ شیوه‌های‌ گوناگون‌، این‌ وحدت ‌ را از هم‌ پاشیده‌اند.

برای‌ شدت‌ بخشیدن‌ به‌ تهدید کافران‌، ظهور یأجوج‌ و مأجوج‌ را که‌ از «اشراط الساعه‌» است‌، مطرح‌ می‌کند، بر بُتها و خدایان‌ دروغین‌ مشرکان‌ سخت‌ می‌تازد و آن‌ها را با پرستندگانشان‌ یکجا به‌ آتش‌ دوزخ ‌ حوالت‌ می‌دهد، اما در برابر، آنانکه‌ مشمول‌ رحمت ‌ الهی‌ هستند، از دوزخ ‌ به‌ دور خواهند ماند و در روز قیامت ‌ محزون‌ و غمگین‌ نخواهند بود.

حادثه پر هیبت‌ درهم‌ پیچیده‌ شدن‌ طومار آسمان‌ها را در آستانه قیام‌ قیامت‌ با تعبیراتی‌ سهمگین‌ عنوان‌ می‌کند و آنگاه‌ سوره‌ با خاتمه‌ای‌ آهنگین‌، با این‌ نوید جان‌بخش‌ پایان‌ می‌پذیرد که‌ به‌ یقین‌ وراثت‌ زمین‌ از آن‌ صالحان‌ خواهد بود و حکومت‌ عدل‌ و صلاح‌ بر سراسر جهان‌ گسترده‌ خواهد شد.

آنگاه‌ به‌ پیامبر اکرم‌صلی‌الله‌علیه‌و‌آله دلداری‌ می‌دهد و سفارش‌ می‌کند که‌ دست‌ از کافران‌ بشوید و آنان‌ را به‌ خدای‌ رحمان‌ واگذارد. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.hajij.com
3.www.wikifeqh.ir