سوره فُر‌قان

نامگذاری سوره فرقان

نام فرقان از نخستین آیه سوره گرفته شده و به معنای جداکننده حق و باطل است. در اینجا یعنی قرآن جداکننده حق و باطل است.
 

محل و ترتیب نزول

سوره فرقان جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول چهل و دومین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیست و پنجمین سوره است و در جزء هجدهم و نوزدهم جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ ها

سوره فرقان ۷۷ آیه، ۸۹۷ کلمه و ۳۸۷۷ حرف دارد و جزو سوره‌های مثانی و کمی بیش از یک‌ چهارم یک جزء قرآن است.

آیه شصتم سوره فرقان سجده مستحب دارد؛ یعنی هنگام تلاوت یا شنیدن آن، مستحب است فرد سجده کند.
 

آیات مشهور

در ادامه به برخی از آیات مشهور این سوره اشاره کرده ایم:
 

وَقَالَ الرَّ‌سُولُ یا رَ‌بِّ إِنَّ قَوْمِی اتَّخَذُوا هَٰذَا الْقُرْ‌آنَ مَهْجُورً‌ا (آیه ۳۰)

ترجمه: و پیامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: «پروردگارا، قوم من این قرآن را رها کردند».

از آیات مشهور این سوره آیه سی‌ام است که در آن، پیامبر(صلی الله علیه و آله) از مهجوربودن قرآن در میان امتش گلایه می‌کند.

در تفسیر نمونه آمده است این شکایت پیامبر امروز نیز ادامه دارد؛ چراکه قرآن به کتابی تشریفاتی تبدیل شده است.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد این سخن پیامبر در قیامت است.


 

وَهُوَ الَّذِی مَرَ‌جَ الْبَحْرَ‌ینِ هَٰذَا عَذْبٌ فُرَ‌اتٌ وَهَٰذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَینَهُمَا بَرْ‌زَخًا وَحِجْرً‌ا مَّحْجُورً‌ا (آیه ۵۳)

ترجمه: و اوست کسی که دو دریا را موج‌زنان به سوی هم روان کرد: این یکی شیرین [و] گوارا و آن یکی شور [و] تلخ است؛ و میان آن دو، مانع و حریمی استوار قرار داد.

در تفسیر آمده است این آیه یکی دیگر از مظاهر شگفت انگیز قدرت پروردگار را در جهانِ آفرینش ترسیم می‌کند.

در سوره الرحمن (آیه ۱۹ و ۲۰) و نمل (آیه ۶۱) نیز از این دو دریا سخن گفته شده است.

الَّذِی خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضَ وَمَا بَینَهُمَا فِی سِتَّةِ أَیامٍ ثُمَّ اسْتَوَیٰ عَلَی الْعَرْ‌شِ (آیه ۵۹)

ترجمه: همان کسی که آسمانها و زمین، و آنچه را که میان آن دو است، در شش روز آفرید. آنگاه بر عرش استیلا یافت.

از دیگر آیات مشهور این سوره آیه ۵۹ است که می‌گوید خداوند آسمان و زمین و مابین آن دو را در شش روز آفرید.

این آیه با اندکی تفاوتِ در عبارات، در شش سوره دیگر تکرار شده است.[۱۸] در آیه نهم سوره فصلت نیز آمده است خداوند زمین را در دو روز آفرید.

علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل آیه نهم فصلت درباره مدت زمان خلقت بحث کرده و مراد از روز را در این آیه، پاره‌ای از زمان دانسته است.

تفسیر نمونه نیز «روز» را «دوران» معنا کرده است،[۲۰] نه روز به معنای ۲۴ ساعت. 1
 

ثواب و خواص و فضیلت سوره فرقان چیست؟

1) امام کاظم(علیه السلام) فرمودند: قرائت (سوره فرقان) را رها مکن ، زیرا هر کسی (سوره فرقان) را در شب تلاوت کند ، خداوند هیچ وقت او را عذاب نمی کند و از او حسابرسی نمی کند و او را در فردوس اعلی منزل دهد.

2) اگر فرد مجردی دوست دارد که ازدواج کند ، سه روز روزه بگیرد و در هر شب آن پیش از رفتن به رختخواب 21 بار آیات 74-76 سوره فرقان را بخواند و از خداوند بخواهد تا خواسته اش را برآورده سازد ، خداوند امر ازدواج او را آسان میکند.

3) امام باقر(ع) فرمودند : هر کسی سوره های مسبحات (سوره اسراء ، سوره حدید ، سوره حشر ، سوره صف ، سوره جمعه ، سوره تغابن ، سوره اعلی) را وقت خواب بخواند ، نمیرد تا اینکه حضرت قائم(عج) را درک کند ، و اگر از دنیا رفت در جوار پیامبر(صلی الله علیه و آله) خواهد بود.
 

نکته اول 

برخی سوره های مسبحات را 5 سوره میدانند ، یعنی (سوره اسراء و سوره اعلی) را جزء سوره های مسبحات نمیدانند.
 

نکته دوم 

برخی سوره های مسبحات را 6 سوره میدانند ، یعنی (سوره اسراء) را جزء سوره های مسبحات نمیدانند.
 

نکته سوم 

آیت الله معرفت ، سوره های مسبحات را 9 سوره میداند ، و میگوید که (سوره فرقان و سوره ملک) نیز جزء سوره های مسبحات می باشند . 2


 

محتوا و موضوعات

سوره فرقان به حکم آنکه از سوره هاى مکى است  بیشترین تکیه اش بر مسائل مربوط به مبدء و معاد، و بیان نبوت پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، و مبارزه با شرک و مشرکان و انذار از عواقب شوم کفر و بت پرستى و گناه است.

این سوره در حقیقت از سه بخش تشکیل مى شود:
بخش اول که آغاز این سوره را تشکیل مى دهد منطق مشرکان را شدیدا در هم مى کوبد، و بهانه جوئیهاى آنها را مطرح کرده و پاسخ مى گوید، و آنها را از عذاب خدا و حساب قیامت و مجازاتهاى دردناک دوزخ بیم مى دهد، و به دنبال آن قسمتهایى از سرگذشت اقوام پیشین را که بر اثر مخالفت با دعوت پیامبران گرفتار سخت ترین بلاها و کیفرها شدند، به عنوان درس عبرت، براى این مشرکان لجوج و حق ستیز بازگو مى کند.

در بخش دوم براى تکمیل این بحث قسمتى از دلائل توحید و نشانه هاى عظمت خدا را در جهان آفرینش، از روشنایى آفتاب گرفته، تا ظلمت و تاریکى شب، و وزش بادها، و نزول باران، و زنده شدن زمینهاى مرده، و آفرینش آسمانها و زمینها در شش دوران و آفرینش خورشید و ماه و سیر منظم آنها در بروج آسمانى و مانند آن سخن مى گوید. در حقیقت بخش اول مفهوم «لا اله» را مشخص مى کند و بخش دوم «الا اللَّه» را.

بخش سوم فشرده بسیار جامع و جالبى از صفات مؤمنان راستین (عباد الرحمن) و بندگان خالص خدا است که در مقایسه با کفار متعصب و بهانه گیر و آلوده اى که در بخش اول مطرح بودند، موضع هر دو گروه کاملا مشخص مى شود و این صفات مجموعه اى است از اعتقادات، عمل صالح، مبارزه با شهوات، داشتن آگاهى کافى، و تعهد و احساس مسئولیت اجتماعى.
 

تفسیر برخی آیات

به تفسیر به برخی از آیات در ادامه مطلب پرداخته ایم:
 

گناه نیکی‌ها را تباه می‌کند

در تفسیر البرهان ذیل آیه ۲۳ از پیامبر(صلی الله علیه و آله) نقل شده است در روز قیامت گروهی می‌آیند که کارهای نیکی به بزرگی کوه‌ها دارند؛ اما خداوند اعمالشان را باطل می‌کند و این به دلیل آن است که هرگاه کار حرامی پیش می‌آمد، به سوی آن خیز برمی‌داشتند.

در روایاتی دیگر آمده است غیبت، دنیادوستی، تکبر، خودپسندی، حسد، ریا و نپرداختن زکات موجب باطل شدن و بالانرفتن اعمال می‌شوند.
 

پذیرش ولایت اهل‌بیت، شرط قبولی اعمال

در تفسیر آیه ۲۳، روایاتی نقل شده است که می‌گویند شرط قبولی اعمال، پذیرش ولایت اهل بیت(علیه السلام) است.

سید هاشم بحرانی برخی از این روایات را در البرهان می‌آورد و می‌نویسد تعداد این روایات بیش از آن است که به شمارش بیایند.

همچنین روایاتی ذیل آیه ۲۷ و ۲۸ نقل شده است که واژه «سبیل» را بر امام علی(علیه السلام) تطبیق کرده‌اند و از وصایت حضرت امیرالمؤمنین و غصب ولایت ایشان سخن گفته‌اند. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.sarbazaneislam.com
3.www.quran.inoor.ir