سوره روم

نام‌گذاری سوره روم

نام‌گذاری این سوره به نام «روم» با توجه به آیه دوم این سوره و اشاره (پیش‌گویی) به شکست‌ خوردن رومیان از ایرانیان و بعد از آن شکست خوردن ایرانیان از رومیان در چند سال بعد است.
 

ترتیب و محل نزول

سوره روم از سوره‌های مکی و در ترتیب نزول هشتاد و چهارمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه  آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مصحف سی‌امین سوره‌ است و در جزء ۲۱ جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره روم شانزدهمین سوره‌ای است که با حروف مقطعه آغاز شده و دارای ۶۰ آیه، ۸۲۰ کلمه، ۳۴۷۲حرف و از نظر حجم از سوره‌های مثانی و در حدود یک حزب قرآن است.
 

آیات مشهور و نام‌دار

آیاتی از سوره روم مانند آیه فطرت، آیات سفر و آیات تسبیح جزو آیات مشهور و نام‌دار است.
 

آیه فطرت

«فَأَقِمْ وَجْهَک لِلدِّینِ حَنِیفًا ۚ فِطْرَ‌تَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ‌ النَّاسَ عَلَیهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِک الدِّینُ الْقَیمُ وَلَٰکنَّ أَکثَرَ‌ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ﴿۳۰﴾»

(ترجمه: پس روی خود را با گرایش تمام به حق، به سوی این دین کن، با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدای تغییرپذیر نیست. این است همان دین پایدار، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.)

آیه ۳۰ سوره روم مشهور به آیه فطرت است که به سرشت الهی و نوع آفرینش انسان‌ها پرداخته است و گرایش انسان به خدا و دین را فطری و برخاسته از درون آن می‌داند. علامه طباطبایی مراد از دین در این آیه را دین اسلام می‌داند.
 

آیه عدم خلف وعده خدا

«وَعْدَ اللَّهِ ۖ لَا یخْلِفُ اللَّهُ وَعْدَهُ وَلَٰکنَّ أَکثَرَ‌ النَّاسِ لَا یعْلَمُونَ﴿۶﴾»

(ترجمه: خدا وعده‌اش را خلاف نمی‌کند، ولی بیشتر مردم نمی‌دانند.)

در این آیات به مساله خلف وعده نکردن خداوند و نفی کلی آن از خداوند اشاره شده است. علامه طباطبایی ذیل این آیه بر این باور است خلف وعده در موارد اضطراری گاه امری پسندیده است به همین جهت می‌توان گفت قبح آن ذاتی نیست؛ ولی از آنجایی که هیچ عاملی خدا را مضطر به خلف وعده نمی‌کند پس خلف وعده در حق خدا همیشه زشت و قبیح است و علاوه بر آن خلف ملازم با کمبود است و خدا کاملی است که کمبود درباره او محال است؛ بنابراین خداوند همیشه به وعده‌هایش عمل می‌کند.


 

آیات سفر (۹ و ۴۲)

«أَوَلَمْ یسِیرُ‌وا فِی الْأَرْ‌ضِ فَینظُرُ‌وا کیفَ کانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلِهِمْ ۚ کانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَأَثَارُ‌وا الْأَرْ‌ضَ وَعَمَرُ‌وهَا أَکثَرَ‌ مِمَّا عَمَرُ‌وهَا وَجَاءَتْهُمْ رُ‌سُلُهُم بِالْبَینَاتِ ۖ فَمَا کانَ اللَّهُ لِیظْلِمَهُمْ وَلَٰکن کانُوا أَنفُسَهُمْ یظْلِمُونَ﴿۹﴾قُلْ سِیرُ‌وا فِی الْأَرْ‌ضِ فَانظُرُ‌وا کیفَ کانَ عَاقِبَةُ الَّذِینَ مِن قَبْلُ ۚ کانَ أَکثَرُ‌هُم مُّشْرِ‌کینَ﴿۴۲﴾»

(ترجمه: آیا در زمین نگردیده‌اند تا ببینند فرجام کسانی که پیش از آنان بودند، چگونه بوده است؟ آنها بس نیرومندتر از ایشان بودند، و زمین را زیر و رو کردند و بیش از آنچه آنها آبادش کردند آن را آباد ساختند، و پیامبرانشان دلایل آشکار برایشان آوردند. بنابراین خدا بر آن نبود که بر ایشان ستم کند، لیکن خودشان بر خود ستم می‌کردند. بگو: در زمین بگردید و بنگرید فرجام کسانی که پیشتر بوده [و] بیشترشان مشرک بودند چگونه بوده است.)

در این آیات لزوم سیر و سفر در میان آثار گذشتگان و عبرت‌آموزی از عاقبت آنان را به مسلمانان تذکر داده است.
 

آیات تسبیح

«فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِینَ تُمْسُونَ وَحِینَ تُصْبِحُونَ﴿۱۷﴾وَلَهُ الْحَمْدُ فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ‌ضِ وَ عَشِیا وَ حِینَ تُظْهِرُ‌ونَ﴿۱۸﴾»

(ترجمه: پس خدا را تسبیح گویید آنگاه که به عصر درمی‌آیید و آنگاه که به بامداد درمی‌شوید. و ستایش از آنِ اوست در آسمانها و زمین و شامگاهان و وقتی که به نیمروز می‌رسید.)

در این آیات بعد از اینکه مباحثی درباره مبدا و معاد و پاداش مومنان و مجازات مشرکان آمد، خداوند به تسبیح، تحمید و تنزیه خود پرداخته است. برخی از مفسران منظور از تسبیح گفتن خدا را در این آیات به اوقات نماز تفسیر کرده[۱۲] و برخی آن را بر مطلق تسبیح در همه اوقات منطبق دانسته‌اند.
 

آیه ازدواج

«وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِّنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکم مَّوَدَّةً وَرَ‌حْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذَٰلِک لَآیاتٍ لِّقَوْمٍ یتَفَکرُ‌ونَ﴿۲۱﴾»

(ترجمه: و از نشانه‌های او اینکه از [نوع‌] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری، در این [نعمت‌] برای مردمی که می‌اندیشند قطعاً نشانه‌هایی است.)

خداوند از نشانه‌های خود به آفرینش زوج انسان اشاره کرده است که باعث تکامل و آرامش انسان در زندگی می‌شود و به محبتی و رحمتی که در میان آنان قرار داده نیز اشاره می کند.
 

آیه ۶۰

«فَاصْبِرْ‌ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ ۖ وَلَا یسْتَخِفَّنَّک الَّذِینَ لَا یوقِنُونَ﴿۶۰﴾»

(ترجمه: پس صبر کن که وعده خدا حق است، و زنهار تا کسانی که یقین ندارند، تو را به سبکسری واندارند.)

دعوت به صبر بر مصائب به امید تحقق وعده الهی و عدم خروج از صراط مستقیم به خاطر عدم ایمان دیگران پیام اصلی این آیه قلمداد شده است.

آیات الاحکام

آیه ۳۹ سوره روم را جزو آیات الاحکام دانسته‌اند:

«وَمَا آتَیتُم مِّن رِّ‌بًا لِّیرْ‌بُوَ فِی أَمْوَالِ النَّاسِ فَلَا یرْ‌بُو عِندَ اللَّهِ ۖ وَمَا آتَیتُم مِّن زَکاةٍ تُرِ‌یدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولَٰئِک هُمُ الْمُضْعِفُونَ﴿۳۹﴾»

(ترجمه: و آنچه [به قصد] ربا می‌دهید تا در اموال مردم سود و افزایش بردارد، نزد خدا فزونی نمی‌گیرد؛ و[لی‌] آنچه را از زکات -در حالی که خشنودی خدا را خواستارید- دادید، پس آنان همان فزونی‌یافتگانند [و مضاعف می‌شود].)

گروهی از مفسران مراد از ربا در اینجا را همان ربای حرام دانسته‌اند و گروهی دیگر می‌گویند ربای حلال است که دیگران به قصد هدیه به افراد ثروتمند می‌دهند تا از طرف آنان بیشتر پس بگیرند.

محمدجواد مغنیه در تفسیر الکاشف بر این باور است که این آیه را بر هر دو معنا حمل کنیم و مقصود آن است که هیچکدام از این دو تن یعنی خورنده ربای حرام و هدیه کننده به قصد سود در پیشگاه خدا پاداش ندارد جز اینکه اولی مجازات دارد و دومی نه پاداش دارد و نه مجازات. در مقابل کسانی که به خاطر خدا انفاق می‌کنند خداوند به دارایی‌های آنان در دنیا و پاداش آخرت آنان می‌افزاید. 1


 

شأن نزول و محتوای سوره روم

از آنجا که این سوره مطابق مشهور تماما در مکه نازل شده است، محتوا و روح سوره‏هاى مکى در آن منعکس مى‏ باشد، یعنى بیش از همه چیز بحث از مساله مبدء و معاد مى ‏کند، چرا که دوران مکه دوران آموزشى اعتقادات اصیل اسلامى، توحید و مبارزه با شرک، و توجه به معاد و دادگاه رستاخیز بود، و در لابلاى این مباحث مطالب دیگرى در ارتباط با آنها نیز مطرح شده است.

در حقیقت مطالب این سوره را در هفت بخش مى ‏توان خلاصه کرد:

1. پیشگوئى از پیروزى رومیان بر ایرانیان در جنگى که در آینده درگیر مى ‏شد، به مناسبت گفتگوئى که میان مسلمانان و مشرکان در این زمینه روى داده بود که مشروح آن به خواست خدا خواهد آمد.

2. گوشه‏اى از طرز فکر و چگونگى حالات افراد بى‏ ایمان، و سپس تهدیدهائى نسبت به آنها در مورد عذاب و کیفر الهى در رستاخیز.

3. بخش مهمى از آیات عظمت خداوند در آسمان و زمین و در وجود انسانها از قبیل خروج حیات از مرگ، و مرگ از حیات، خلقت انسان از خاک، نظام زوجیت و آفرینش همسران براى انسانها و رابطه مودت در میان آنها، آفرینش آسمان و زمین، اختلاف زبانها، نعمت خواب در شب و جنبش در روز، ظهور رعد و برق و باران، و حیات زمین بعد از مرگ، و تدبیر امر آسمان و زمین به امر خدا.

4. سخن از توحید فطرى بعد از بیان دلائل آفاقى و انفسى براى شناخت خدا.

5. بازگشت به شرح و تبیین حالات افراد بى ایمان و گنهکار، و ظهور فساد در زمین بر اثر گناهان آنها.

6. اشاره‏اى به مساله مالکیت و حق ذى القربى و نکوهش از رباخوارى.

7. بازگشت مجددى به دلائل توحید و نشانه‏هاى حق و مسائل مربوط به معاد.

روى هم رفته در این سوره همچون سوره‏هاى دیگر قرآن مسائل استدلالى و عاطفى و خطابى چنان بهم آمیخته شده است که معجون کاملى براى هدایت و تربیت نفوس فراهم ساخته است. 2
 

فضیلت قرائت و خواص سوره روم

روم، سی امین سوره قرآن است که مکی و 60 آیه دارد.

در فضیلت سوره روم از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم روایت شده: هر کس سوره روم را بخواند ده برابر تمامی فرشتگانی که خداوند را در بین زمین و آسمان تسبیح گفته اند حسنه به او داده می شود و هر آنچه که در روز یا شبش از دست داده دوباره به دست می آورد.

به قرائت این سوه در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان بسیار سفارش شده است. در روایتی از امام صادق علیه السلام روایت شده: هر کس سوره های عنکبوت و روم را در شب بیست وو سوم ماه رمضان قرائت نماید به خدا قسم او از اهل بهشت است و پس از گفتن این جمله فرمودند: اینکه قسم یاد کردم هر کس در این شب این سوره ها را بخواند اهل بهشت است هیچ استثنایی نمی کنم و نمی ترسم که خداوند به خاطر سوگند و عدم استثنای در ان برای من گناهی بنویسد. زیرا مطمئن هستم که این دو سوره نزد خداوند جایگاهی بزرگ دارد.

در روایتی دیگر از پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله و سلم آمده است علت اینکه حضرت ابراهیم علیه السلام به نام خلیل الله نامیده شد قرائت آیات 17و 18 سوره روم است.
 

آثار و برکات تلاوت سوره روم

در ادامه به برخی از آثار و برکات این سوره اشاره کرده ایم:
 

راه دستیابی به خوبی ها

خواندن سه بار آیات 17و18 سوره روم در عصر و صبح مستحب است. امام علی علیه السلام فرموده است: هر کس در عصر سه بار بگوید: فسبحان الله حین تمسون و حین تصبحون و له الحمد فی السماوات و الارض و عشیا و حین تظهرون هیچ خیر و خوبی ای در ان شب از او فوت نمی شود و همه بدی ها و شرور، آن شب از او برداشته می شود و هر کس صبحگاه سه بار این آیات را بخواند نیز چنین بهره ای می برد.

این دو ایه شریفه بسیار ارزشمند است که پیامبر صلی الله علیه واله و سلم به کسی که این دو آیه را همواره زمزمه می کند وعده بهشت داده است. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.hajij.com
3.www.ommolketab.ir