سوره جمعه

نامگذاری سوره جمعه

این سوره را جُمُعه (به ضمّ میم) یا جُمْعه (به سکون میم) می‌نامند؛ چراکه حکم نماز جمعه و آداب اعمال پس از آن را بیان می‌کند.
 

محل و ترتیب نزول

سوره جمعه جزو سوره‌های مدنی و در ترتیب نزول، صد و نهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(صلی الله علیه و آله) نازل شده است.

این سوره در چینش کنونی مُصحَف، شصت و دومین سوره است و در جزء ۲۸ قرآن جای دارد.
 

تعداد آیات و دیگر ویژگی‌ها

سوره جمعه ۱۱ آیه، ۱۷۷ کلمه و ۷۶۸ حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره‌های مُفَصّلاتِ (دارای آیات کوچک و متعدد) و از سوره‌های مُسَبّحات است که با تسبیح خدا آغاز می‏‌شوند.

این سوره را در شمار سوره‌های ممتحنات نیز آورده‌اند که گفته شده این سوره‌ها با سوره ممتحنه تناسب محتوایی دارند.


 

آیات مشهور

آیه پنجم سوره جمعه، از مثل‌های قرآنی درباره یهودیان و آیه نهم درباره حکم نماز جمعه از آیات مشهور این سوره است.
 

آیه ۵

«مَثَلُ الَّذِینَ حُمِّلُوا التَّوْرَ‌اةَ ثُمَّ لَمْ یَحْمِلُوهَا کَمَثَلِ الْحِمَارِ‌ یَحْمِلُ أَسْفَاراً﴿۵﴾»

(ترجمه: مَثَل کسانى که عمل به‌ تورات بر آنان بار شد [و بدان مُکلَّف گردیدند]، آنگاه آن را به کار نبستند، همچون مَثَل خرى است که کتاب‌هایى را بر پشت مى‌کشد.»)

این آیه از مَثَل‌های قرآنی درباره یهودیان زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) است که با وجود تصریح کتاب آسمانی خودشان به نبوت پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله)، به دین اسلام نگرویدند و آنان را مصداق عالمان بی عمل قرار داد.

در برخی روایات آمده است آنان می‌گفتند آیین محمد(صلی الله علیه و آله) شامل ما نمی‌شود؛ بنابراین قرآن به آنان گوشزد می‌کند اگر کتاب آسمانی خود را دقیقاً خوانده و عمل می‌کردند، این سخن را نمی‌گفتند؛ چراکه بشارت ظهور پیامبر اسلام در آن آمده است.
 

آیه نماز جمعه

«یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا نُودِیَ لِلصَّلَاةِ مِن یَوْمِ الْجُمُعَةِ فَاسْعَوْا إِلَىٰ ذِکْرِ‌ اللَّـهِ وَذَرُ‌وا الْبَیْعَ ۚ ذَٰلِکُمْ خَیْرٌ‌ لَّکُمْ إِن کُنتُمْ تَعْلَمُونَ﴿۹﴾»

(ترجمه: اى کسانى که ایمان آورده‌اید، چون براى نماز جمعه ندا داده شد، به سوى ذکر خدا بشتابید، و داد و ستد را واگذارید. اگر بدانید این براى شما بهتر است.»)

عده‌ای از فقهای شیعه و اهل سنت برای اثبات وجوب نماز جمعه به این آیه و احادیث متعددی استناد کرده‌اند.

البته برخی نیز دلالت آیه را بر وجوب نپذیرفته‌اند. اقامه نماز جمعه در دوره غیبت امام معصوم حکم خاص خود را دارد؛ برخی آن را حرام، عده‌ای آن را واجب تعیینی و برخی دیگر آن را واجب تخییری دانسته‌اند.

بنابر نظر فقیهانی که نماز جمعه را در زمان غیبت امام زمان، واجب تعیینی نمی‌دانند، خرید و فروش و سایر معاملات پس از اذان جمعه یا در هنگام اقامه نماز جمعه حرام نیست.

آیات نهم تا یازدهم سوره جمعه جزو آیات الاحکام نیز دانسته شده است. 1


 

فضیلت سوره جمعه

فضایل این سوره شامل:
 

دور کننده امور خوفناک

هر کس در هر شب و روز، سوره جمعه را قرائت نماید از انچه می‌ترسد ایمنی می‌یابد و هر چیز خوفناک و ترسناکی از او دور می‌شود.

همچنین از ایشان روایت است: هر کس در قرائت سوره جمعه مداومت ورزد اجر عظیمی نصیب او خواهد شد و از هر چیزی که موجب ترس و خوف اوست ایمن می‌گردد.
 

دور کننده وسوسه شیاطین

امام صادق علیه السلام در این باره فرموده اند: هر کس شب‌ها و روز‌ها در صبح و عصر، سوره جمعه را قرائت نماید از وسوسه شیطان ایمن می‌شود و خداوند گناه آن روز او را می‌بخشد.
 

برای حفظ زراعت

برای حفظ زراعت و محصول کاشته از افت‌ها و ایجاد برکت در آن‌ها آیه ۴ سوره جمعه را بر یک صدف در روز جمعه بنویسد و در زمین کشاورزی بیندازد هم چنین اگر این آیه را بنویسد ودر هر چیزی قرار دهند سبب حفظ و برکت در آن میشود. 2
 

شأن نزول و محتوای سوره جمعه

این سوره در حقیقت بر دو محور اصلی اساسی دور می زند: نخست توجه به توحید و صفات خدا و هدف از بعثت پیامبر اسلام صلی اللّه علیه و آله و سلّم و مساله معاد، و دیگری برنامه سازنده نماز جمعه و بعضی از خصوصیات این عبادت بزرگ. ولی با نظر دیگر محتوای این سوره را در چند بخش می توان خلاصه کرد.

۱. تسبیح عمومی موجودات.

۲. هدف بعثت پیامبر اسلام صلی اللّه علیه و آله و سلّم از نظر بعد تعلیم و تربیت.

۳. هشدار به مؤمنان که از اصول آئین حق منحرف نشوند آن گونه که یهود منحرف شدند.

۴. اشاره ای به قانون عمومی مرگ که دریچه ای است به سوی عالم بقا.

۵. دستور مؤ کد برای انجام فریضه نماز جمعه و تعطیل کسب و کار برای شرکت در آن.
 

داستان سوره جمعه

و نیز در همان کتاب آمده که جابر بن عبداللّه گفت: کاروانی وارد مدینه شد، در حالی که ما با رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم مشغول نماز بودیم، مردم (نماز را رها کرده) به سوی آن کاروان رفتند، و به جز دوازده نفر که یکی از ایشان من بودم کسی باقی نماند، و در این جریان بود که آیه شریفه (و اذا راوا تجاره او لهوا انفضوا الیها...) نازل گردید.

و از کتاب عوالی اللئالی حکایت شده که مقاتل بن سلیمان گفته: در بینی که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم در روز جمعه خطبه می خواند، دحیه کلبی با مال التجاره از شام آمد، و او هر وقت می آمد در مدینه هیچ کس باقی نمی ماند، همه به سوی او می آمدند، چون هر وقت مال التجاره می آورد، تمامی آنچه مردم بدان نیازمند بودند می آورد، از آرد و گندم و غیر آن، و نیز هر وقت می آمد طبل می زد تا مردم از آمدنش مطلع شوند و از او جنس بخرند.

آن روز که رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم در خطبه نماز جمعه بود، دحیه کلبی وارد شهر مدینه شد، و در آن ایام هنوز اسلام نیاورده بود، مردم آن جناب را بالای منبر تنها گذاشتند، و رفتند، و در مسجد به جز دوازده نفر کسی نماند. حضرت فرمود: اگر این دوازده نفر هم می رفتند خدای تعالی از آسمان سنگ بر آنان می بارید، اینجا بود که سوره جمعه بر آن حضرت نازل شد.

مؤلف: این داستان به طرق بسیاری هم از طرق شیعه و هم از طرق اهل سنت روایت شده، و اخبار در عدد باقی ماندگان در مسجد از هفت تا چهل نفر اختلاف دارد.

و نیز در مجمع البیان است که جمله (انفضوا) به معنای این است که مردم متفرق شدند. و از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: به معنای (منصرف شدند) است. یعنی مردم به سوی تجارت منصرف شده، و تو را سر پا بالای منبر تنها گذاشتند.

جابر بن سمره می گوید: من هیچگاه رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم را ندیدم که نشسته خطبه بخواند، پس اگر کسی برایت حدیث کرد که آن جناب نشسته خطبه خوانده دروغ گفته است.

مؤلف: این معنا در روایاتی دیگر نیز آمده.

و در الدر المنثور است که ابن ابی شیبه از طاووس روایت کرده که گفت: رسول خدا صلی اللّه علیه و آله و سلم و ابو بکر و عمر و عثمان همگی ایستاده خطبه می خواندند، و اولین کسی که بالای منبر نشست، معاویه بن ابی سفیان بود. 3

پی نوشت:
1.www.fa.wikishia.net
2.www.mizan.news
3.www.ommolketab.ir