اصحاب کهف و مفهوم انتظار
اصحاب کهف و مفهوم انتظار
اصحاب کهف و مفهوم انتظار
اى رسول ما تو پندارى که قصه اصحاب کهف و رقیم در مقابل این همه آیات قدرت و عجایب حکمتهاى ما واقعه عجیبى است.
هنگامى که سالهاى زیادى از عروج پسر مریم، علیهماالسلام، مىگذشت و هنوز جهان متبرک به قدوم مبارک پیامبر اسلام، صلىاللهعلیهوآله، نشده بود، در عهد دقیانوس، در میان جامعه پرفتنه و اجتماع عصیانگر که دستورات پیامبر خدا را فراموش کرده و از دین خدا رویگردان شده و سر بر آستان بتها فرود مىآوردند، جوانانى در خفا ایمان خود را حفظ کردند و با تحمل سختیها و مشکلات فراوان بر عهدى که با خالق یکتا بسته بودند وفادار ماندند و از شربت لطف الهى سیراب گشتند. امام صادق، علیهالسلام، در شرح حال ایشان درآن زمان مىفرماید: «اصحاب کهف ایمان خود را از مردم (مشرکان) کتمان مىکردند و ظاهرا در کفرورزى با آنها همسویى مىنمودند و این کار براى آنها بسیار دشوار بود.» (۲)
لذا اگرچه ایشان در شهر کفار و تمدن آلوده به شرک زندگى مىکردند و مجبور به تبعیت از آداب و فرهنگ کفر بودند ولى هرگز از آرمانهاى بزرگى که عیسى، علیهالسلام، در انجیل به آن وعده داده بود رویگردان نشده و از ایمان به خدا و اجراى دستورات پیامبر خدا دورى نجستند و همچون کبوترهاى اسیر در قفس تنگ و تاریک دنیاى پر از ظلم و جهل، براى رسیدن به سرچشمه نور و حقیقتبه این سو و آنسو مىپریدند.
براستى مىتوان ایشان را مفسران حقیقى مفهوم انتظار در زمان غیبتحجتخدا و الگویى براى این مفهوم دانست که با انتظار تحقق وعدههاى الهى و با تاکید بر فرمانهاى پیامبر خدا، خود را از فتنههاى شیاطین در امان نگه داشتند و دامن خود را به دنیا و ظواهر و جاذبههایش آلوده نساختند و به اذن خداوند بر علیه بتپرستى و کفر زمان قیام کردند، چنانکه خداوند در قرآن مىفرماید: «ما بر دلهاى آنها علاقه (محبت و ایمان به خدا) را محکم ساختیم که آنها قیام کرده و گفتند: خداى ما پروردگار آسمانهاو زمین است و ما هرگز جز آن خداى یکتا، هیچ کس را به خدایى نمىخوانیم که اگر بخوانیم سخت راه خطا و ظلم را پیمودهایم» (۳) و در آیهاى دیگر از قول ایشان مىفرماید: «اینان قوم ما هستند که خدایانى غیر خداى یگانه برگرفتند، در صورتى که هیچ دلیل روشنى بر خدایى آنها ندارند، چه ظلمى بالاتر از این افترا و دروغى است که بر خدا مىبندند». (۴)
پس خداوند امر هدایتشان را به عهده گرفت و از آنان دستگیرى کرد چراکه درخواستههایشان با خالق یکتا صادق بودند و این خصلت نیکو در وجود ایشان مقدمات نجاتشان را فراهم کرد. در حدیثى از نبىاکرم نقل است که: «اگر کسى با خداوند از سر صدق به صحبت نشیند، حتما نجات خواهد یافت.» (۵) لذا ایشان که طالب هدایت و بندگى بودند به درگاه خداوند پناه برده و از او استمداد کردند که سخن خداوند در قرآن دلیلى بر این مدعاست که مىفرماید: «آنگاه که آن جوانان در غار کوه، پنهان شدند، از درگاه خداوند مسئلت کردند که تو در حق ما به لطف خاص خود، رحمتى عطا فرما و بر ما وسیله رشد و هدایت کامل مهیا ساز». (۶) پس خداوند بر جوانمردان پنهان در غار که از خستگى دوران انتظار و سختى بودن در میانه کفر و ظلم زمان، به خواب رفته بودند، منت نهاد و ایشان را به عنوان آیتى از قدرت خویش بعد از ۳۰۹ سال حفاظت از خواب بیدار کرد و بر مرتبه ایمان و هدایتشان افزود و ایشان را در مقام رفیعى فرود آورد. امام باقر، علیهالسلام، راوى حکایتى استبدین شرح: «پیامبر اکرم، صلىاللهعلیهوآله، بعد از فراغت از نماز خود در دل شبى، ابوبکر، عمر و عثمان و على، علیهالسلام، را نزد خود فراخوانده و از آنها خواستند تا نزد اصحاب کهف رفته و سلام مخصوص ایشان را به آنها ابلاغ نمایند، آنگاه بادى وزید و آنها را در محل غار فرود آورد، ابتدا ابوبکر به خاطر تقدم در سن و سپس عمر و عثمان هریک جداگانه به طرف درب غار رفته و سلام پیامبر را به اصحاب کهف ابلاغ نمودند، اما هیچ جوابى نشنیده و بازگشتند، اینک نوبت امیرالمؤمنین، علیهالسلام، بود، او نزدیک غار آمد و گفت: السلام علیکم و رحمهالله و برکاته، سلام بر شما باد که خداوند دلهایتان را به یکدیگر پیوند داد. من فرستاده رسول خدا به سوى شما هستم، لحظهاى بعد از آن غار صدایى بگوش رسید که مىگفت: و علیکمالسلام یا وصى رسولالله، صلىاللهعلیهوآله، و رحمهالله و برکاته، مقدمت را گرامى مىداریم ما دستور داریم با هیچ کس جز رسول خدا و یا جانشین او صحبت نکنیم.» (۷)
و اگر چنین دعا و آرزویى در کار نبوده باشد، از جمله الطاف خاص الهى به جوانمردان کهف این است که ایشان در دولتحقه قائم آل محمد، علیهالسلام، برانگیخته مىشوند و در رکاب حضرتش خواهند بود. چنانکه امام صادق، علیهالسلام، هنگامى که یاران قائم را بر مىشمرند،اصحاب کهف را نیز از جمله یاران خاص آن حضرت معرفى مىکنند: «اصحاب الکهف سبعه نفر مکسلمینا و اصحابه» (۹) ،اصحاب کهف که هفت نفرند، منظور مکسلمینا و همراهانش مىباشد، و همچنین در آثار مفسران متعدد اشاره به این موضوع شده که آنها در نخستین روز ظهور رجعت و در اولین روز اعلام ظهور با امام مهدى، علیهالسلام، بیعت مىکنند. (۱۰)
پس آنها از ذخایر دولت کریمه آقا امام زمان، عجلاللهتعالىفرجهالشریف، هستند که براى او محفوظ خواهند ماند. چنانچه امام صادق، علیهالسلام، مىفرماید: «یاران صاحبالامر، علیهالسلام، براى او محفوظ هستند، حتى اگر تمام مردم از بین بروند، خداوند یاران مهدى را نزد او مىآورد.» (۱۱)
این شهر کلا از بین رفته و بر خرابههاى آن دهکده «آیاسلوغ» به وجود آمده که آیاسلوغ در استان «آیدین» ترکیه در ۶۵ کیلومترى «ازمیر» و ۵ کیلومترى دریاى اژه قرار دارد.(13) در یک کیلومترى «آیاسلوغ» غاریست که مردم ترکیه براى آن اهمیت فراوانى قایل هستند و آنجا را بعنوان مرقد مطهر اصحاب کهف زیارت مىکنند، اما اخیرا غار دیگرى در کشور اردن در ۸ کیلومترى عمان (پایتخت اردن) کشف شده که نشانههاى غار اصحاب کهف بر آن منطبقتر است. (14)
همچنین غار دیگرى در نزدیکى شهر دمشق در کشور سوریه منتسب به اصحاب کهف است. لازم به ذکر است علامه طباطبایى، قدسسره، پس از تحقیقات ارزندهاى به این نتیجه رسیدهاند که نشانههاى یادشده در قرآن کریم از غار اصحاب کهف بر غار «افسوس» در ترکیه منطبقتر است. (۱۵)
و همچنین از ابن عباس نقل مىکنند که معاویه در جنگ مضیق نزدیک روم رفته بود و به غارى که اصحاب کهف در آن مدفوناند نزدیک شد. معاویه اصرار داشت که از درون غار مطلع شود. قبلا چند نفر را براى کاووش به داخل آن فرستاد ولى تندباد شدیدى وزید که نتوانستند پیش بروند. ناچار معاویه از این فکر منصرف شد.
البته در کتب مختلف و تفسیرهاى گوناگون از شهرهاى دیگرى به نامهاى مختلف منجمله «فیلادرفیا» و کوه «آنجلس» به میان آمده که در سریال «مردان آنجلس» به کارگردانى آقاى فرجالله سلحشور شاهد استفاده از این اسامى بودیم. که نشان مىدهد حجهالاسلام محمد سعید بهمنپور، نویسنده و محقق سریال به مفسرانى رجوع کردهاند که در آثارشان از این اسامى استفاده شده است، چنانکه اسامى استفاده شده براى اصحاب کهف در فیلم با روایتى که در جلد ۱۴ بحارالانوار از حضرت على، علیهالسلام، نقل شده تفاوت دارد، چراکه حضرت على، علیهالسلام، ایشان را به نامهاى «مکسلمینا»، «میشیلینا»، «تلمیخا»، «دیرنهوس»، «مرنوس»، «ساذریوس» و «قطمیر چوپان» معرفى مىکنند، که البته تفاوت در اسامى افراد و مکانها و یا در شرح خود داستان به برداشتهاى مختلف و یا نقلقولهاى گوناگونى برمىگردد که هر یک از مفسران به یکى از آنها استناد مىکند که به طور مثال در مورد کلمه «رقیم» در قرآن، برخى از مفسران آن را نام روستاى نزدیک غار مىدانند (۱۶) و برخى دیگر نام سگ اصحاب کهف و برخى نام لوح مسى و یا سنگى نصب شده در کنار غار مىدانند و برخى نام کوهى مىدانند که غار بر روى آن واقع شده و راجع به کلمه «وصید» هم یک چنین اختلاف نظرى وجود دارد که البته این قبیل اختلافات نمىتواند به حقیقت داستان و پیامهاى آن خدشهاى وارد سازد. چراکه خداوند در قرآن مىفرماید: «بعضى خواهند گفت که عده آن اصحاب کهف، سه نفر بود و چهارمین سگ آنها و برخى دیگر از روى خیالبافى و غیبگویى مىگویند عده آنها پنج نفر بود و ششمین سگ آنها و برخى دیگر گویند هفت نفر بودند و هشتمین سگ آنها (اى رسول ما) بگو خداى من به عده آنها آگاهتر (از خلق) است که بر عدد آنها از خلق بجز افراد قلیلى که از طرف حق به وحى دانستهاند هیچ کس آگاه نیست. پس تو با اهل کتاب در این موضوع مجادله مکن، جز آن که هرچه بظاهر وحى دانستى اظهار کن. دیگر هرگز فتوى از احدى در این باب مپرس» (17)
هنگامى که سالهاى زیادى از عروج پسر مریم، علیهماالسلام، مىگذشت و هنوز جهان متبرک به قدوم مبارک پیامبر اسلام، صلىاللهعلیهوآله، نشده بود، در عهد دقیانوس، در میان جامعه پرفتنه و اجتماع عصیانگر که دستورات پیامبر خدا را فراموش کرده و از دین خدا رویگردان شده و سر بر آستان بتها فرود مىآوردند، جوانانى در خفا ایمان خود را حفظ کردند و با تحمل سختیها و مشکلات فراوان بر عهدى که با خالق یکتا بسته بودند وفادار ماندند و از شربت لطف الهى سیراب گشتند. امام صادق، علیهالسلام، در شرح حال ایشان درآن زمان مىفرماید: «اصحاب کهف ایمان خود را از مردم (مشرکان) کتمان مىکردند و ظاهرا در کفرورزى با آنها همسویى مىنمودند و این کار براى آنها بسیار دشوار بود.» (۲)
لذا اگرچه ایشان در شهر کفار و تمدن آلوده به شرک زندگى مىکردند و مجبور به تبعیت از آداب و فرهنگ کفر بودند ولى هرگز از آرمانهاى بزرگى که عیسى، علیهالسلام، در انجیل به آن وعده داده بود رویگردان نشده و از ایمان به خدا و اجراى دستورات پیامبر خدا دورى نجستند و همچون کبوترهاى اسیر در قفس تنگ و تاریک دنیاى پر از ظلم و جهل، براى رسیدن به سرچشمه نور و حقیقتبه این سو و آنسو مىپریدند.
براستى مىتوان ایشان را مفسران حقیقى مفهوم انتظار در زمان غیبتحجتخدا و الگویى براى این مفهوم دانست که با انتظار تحقق وعدههاى الهى و با تاکید بر فرمانهاى پیامبر خدا، خود را از فتنههاى شیاطین در امان نگه داشتند و دامن خود را به دنیا و ظواهر و جاذبههایش آلوده نساختند و به اذن خداوند بر علیه بتپرستى و کفر زمان قیام کردند، چنانکه خداوند در قرآن مىفرماید: «ما بر دلهاى آنها علاقه (محبت و ایمان به خدا) را محکم ساختیم که آنها قیام کرده و گفتند: خداى ما پروردگار آسمانهاو زمین است و ما هرگز جز آن خداى یکتا، هیچ کس را به خدایى نمىخوانیم که اگر بخوانیم سخت راه خطا و ظلم را پیمودهایم» (۳) و در آیهاى دیگر از قول ایشان مىفرماید: «اینان قوم ما هستند که خدایانى غیر خداى یگانه برگرفتند، در صورتى که هیچ دلیل روشنى بر خدایى آنها ندارند، چه ظلمى بالاتر از این افترا و دروغى است که بر خدا مىبندند». (۴)
پس خداوند امر هدایتشان را به عهده گرفت و از آنان دستگیرى کرد چراکه درخواستههایشان با خالق یکتا صادق بودند و این خصلت نیکو در وجود ایشان مقدمات نجاتشان را فراهم کرد. در حدیثى از نبىاکرم نقل است که: «اگر کسى با خداوند از سر صدق به صحبت نشیند، حتما نجات خواهد یافت.» (۵) لذا ایشان که طالب هدایت و بندگى بودند به درگاه خداوند پناه برده و از او استمداد کردند که سخن خداوند در قرآن دلیلى بر این مدعاست که مىفرماید: «آنگاه که آن جوانان در غار کوه، پنهان شدند، از درگاه خداوند مسئلت کردند که تو در حق ما به لطف خاص خود، رحمتى عطا فرما و بر ما وسیله رشد و هدایت کامل مهیا ساز». (۶) پس خداوند بر جوانمردان پنهان در غار که از خستگى دوران انتظار و سختى بودن در میانه کفر و ظلم زمان، به خواب رفته بودند، منت نهاد و ایشان را به عنوان آیتى از قدرت خویش بعد از ۳۰۹ سال حفاظت از خواب بیدار کرد و بر مرتبه ایمان و هدایتشان افزود و ایشان را در مقام رفیعى فرود آورد. امام باقر، علیهالسلام، راوى حکایتى استبدین شرح: «پیامبر اکرم، صلىاللهعلیهوآله، بعد از فراغت از نماز خود در دل شبى، ابوبکر، عمر و عثمان و على، علیهالسلام، را نزد خود فراخوانده و از آنها خواستند تا نزد اصحاب کهف رفته و سلام مخصوص ایشان را به آنها ابلاغ نمایند، آنگاه بادى وزید و آنها را در محل غار فرود آورد، ابتدا ابوبکر به خاطر تقدم در سن و سپس عمر و عثمان هریک جداگانه به طرف درب غار رفته و سلام پیامبر را به اصحاب کهف ابلاغ نمودند، اما هیچ جوابى نشنیده و بازگشتند، اینک نوبت امیرالمؤمنین، علیهالسلام، بود، او نزدیک غار آمد و گفت: السلام علیکم و رحمهالله و برکاته، سلام بر شما باد که خداوند دلهایتان را به یکدیگر پیوند داد. من فرستاده رسول خدا به سوى شما هستم، لحظهاى بعد از آن غار صدایى بگوش رسید که مىگفت: و علیکمالسلام یا وصى رسولالله، صلىاللهعلیهوآله، و رحمهالله و برکاته، مقدمت را گرامى مىداریم ما دستور داریم با هیچ کس جز رسول خدا و یا جانشین او صحبت نکنیم.» (۷)
اصحاب کهف در رکاب قائم علیهالسلام
و اگر چنین دعا و آرزویى در کار نبوده باشد، از جمله الطاف خاص الهى به جوانمردان کهف این است که ایشان در دولتحقه قائم آل محمد، علیهالسلام، برانگیخته مىشوند و در رکاب حضرتش خواهند بود. چنانکه امام صادق، علیهالسلام، هنگامى که یاران قائم را بر مىشمرند،اصحاب کهف را نیز از جمله یاران خاص آن حضرت معرفى مىکنند: «اصحاب الکهف سبعه نفر مکسلمینا و اصحابه» (۹) ،اصحاب کهف که هفت نفرند، منظور مکسلمینا و همراهانش مىباشد، و همچنین در آثار مفسران متعدد اشاره به این موضوع شده که آنها در نخستین روز ظهور رجعت و در اولین روز اعلام ظهور با امام مهدى، علیهالسلام، بیعت مىکنند. (۱۰)
پس آنها از ذخایر دولت کریمه آقا امام زمان، عجلاللهتعالىفرجهالشریف، هستند که براى او محفوظ خواهند ماند. چنانچه امام صادق، علیهالسلام، مىفرماید: «یاران صاحبالامر، علیهالسلام، براى او محفوظ هستند، حتى اگر تمام مردم از بین بروند، خداوند یاران مهدى را نزد او مىآورد.» (۱۱)
غار مخوف اصحاب کهف در کجا واقع شده است؟
این شهر کلا از بین رفته و بر خرابههاى آن دهکده «آیاسلوغ» به وجود آمده که آیاسلوغ در استان «آیدین» ترکیه در ۶۵ کیلومترى «ازمیر» و ۵ کیلومترى دریاى اژه قرار دارد.(13) در یک کیلومترى «آیاسلوغ» غاریست که مردم ترکیه براى آن اهمیت فراوانى قایل هستند و آنجا را بعنوان مرقد مطهر اصحاب کهف زیارت مىکنند، اما اخیرا غار دیگرى در کشور اردن در ۸ کیلومترى عمان (پایتخت اردن) کشف شده که نشانههاى غار اصحاب کهف بر آن منطبقتر است. (14)
همچنین غار دیگرى در نزدیکى شهر دمشق در کشور سوریه منتسب به اصحاب کهف است. لازم به ذکر است علامه طباطبایى، قدسسره، پس از تحقیقات ارزندهاى به این نتیجه رسیدهاند که نشانههاى یادشده در قرآن کریم از غار اصحاب کهف بر غار «افسوس» در ترکیه منطبقتر است. (۱۵)
و همچنین از ابن عباس نقل مىکنند که معاویه در جنگ مضیق نزدیک روم رفته بود و به غارى که اصحاب کهف در آن مدفوناند نزدیک شد. معاویه اصرار داشت که از درون غار مطلع شود. قبلا چند نفر را براى کاووش به داخل آن فرستاد ولى تندباد شدیدى وزید که نتوانستند پیش بروند. ناچار معاویه از این فکر منصرف شد.
البته در کتب مختلف و تفسیرهاى گوناگون از شهرهاى دیگرى به نامهاى مختلف منجمله «فیلادرفیا» و کوه «آنجلس» به میان آمده که در سریال «مردان آنجلس» به کارگردانى آقاى فرجالله سلحشور شاهد استفاده از این اسامى بودیم. که نشان مىدهد حجهالاسلام محمد سعید بهمنپور، نویسنده و محقق سریال به مفسرانى رجوع کردهاند که در آثارشان از این اسامى استفاده شده است، چنانکه اسامى استفاده شده براى اصحاب کهف در فیلم با روایتى که در جلد ۱۴ بحارالانوار از حضرت على، علیهالسلام، نقل شده تفاوت دارد، چراکه حضرت على، علیهالسلام، ایشان را به نامهاى «مکسلمینا»، «میشیلینا»، «تلمیخا»، «دیرنهوس»، «مرنوس»، «ساذریوس» و «قطمیر چوپان» معرفى مىکنند، که البته تفاوت در اسامى افراد و مکانها و یا در شرح خود داستان به برداشتهاى مختلف و یا نقلقولهاى گوناگونى برمىگردد که هر یک از مفسران به یکى از آنها استناد مىکند که به طور مثال در مورد کلمه «رقیم» در قرآن، برخى از مفسران آن را نام روستاى نزدیک غار مىدانند (۱۶) و برخى دیگر نام سگ اصحاب کهف و برخى نام لوح مسى و یا سنگى نصب شده در کنار غار مىدانند و برخى نام کوهى مىدانند که غار بر روى آن واقع شده و راجع به کلمه «وصید» هم یک چنین اختلاف نظرى وجود دارد که البته این قبیل اختلافات نمىتواند به حقیقت داستان و پیامهاى آن خدشهاى وارد سازد. چراکه خداوند در قرآن مىفرماید: «بعضى خواهند گفت که عده آن اصحاب کهف، سه نفر بود و چهارمین سگ آنها و برخى دیگر از روى خیالبافى و غیبگویى مىگویند عده آنها پنج نفر بود و ششمین سگ آنها و برخى دیگر گویند هفت نفر بودند و هشتمین سگ آنها (اى رسول ما) بگو خداى من به عده آنها آگاهتر (از خلق) است که بر عدد آنها از خلق بجز افراد قلیلى که از طرف حق به وحى دانستهاند هیچ کس آگاه نیست. پس تو با اهل کتاب در این موضوع مجادله مکن، جز آن که هرچه بظاهر وحى دانستى اظهار کن. دیگر هرگز فتوى از احدى در این باب مپرس» (17)
پی نوشت ها :
۱. سوره کهف، آیه ۹
۲. بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۴۲۶.
۳. سوره کهف، آیه ۱۴.
۴. سوره کهف، آیه ۱۵.
۵. بحارالانوار، ج ۱۲، ص ۴۲۶.
۶. سوره کهف، آیه ۱۰.
۷. بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۴۲۰.
۸. الملاحم والفتن، ص ۲۰۳ - دلایلالامامه، ص ۳۰۹ - ۳۱۹.
۹. معجمالاحادیث امام مهدى.
۱۰. المیزان، ج ۱۳، ص ۳۱۰ - تفسیر برهان، ج ۲، ص ۴۱ - تفسیر صافى، ج ۳، ص ۲۳۸ - تفسیر عیاشى، ج ۲، ص ۳۲ - نورالثقلین، ج ۲، ص ۸۵ - و ارشاد مفید، ص ۳۶۵ - بحارالانوار، ج ۵۳، ص ۹۱.
۱۱. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۷.
۱۲. بحارالانوار، ج ۱۴، ص۴۱۱ و عرائس ثعلبى، ص ۲۳۲.
۱۳. قاموس الاعلام ترکى، ج ۱، ص ۵۰۶ و ج ۲، ص ۱۰۰۱ و دائرهالمعارف حیات، ص ۱۰۱۵.
۱۴. این غار در سال ۱۹۶۳م مطابق ۱۳۴۲ش کشف شد و کتابى در اینباره بنام «اکتشاف کهف اهل الکهف» منتشر شد.
۱۵. تفسیر المیزان، ج ۱۳، ص ۲۹۹.
۱۶. تفسیر قمى، ج ۲، ص ۳۱.
۱۷. سوره کهف، آیه ۲۴.
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}