9 خرداد 1389 / 16 جمادی الثانی 1431 / 30 می 2010

همزمان با گسترش آتش جنگ جهاني اول به نواحي شرقي اروپا، انگلستان، در سال 1293 ش برابر با 1914 م به امپراتوري عثماني اعلان جنگ داد و پس از چند روز تصميم به اشغالِ شهر بصره در جنوب عراق گرفت. چون اهالي بصره از اين موضوع مطلع شدند، سخت به هراس افتادند و از علما كمك گرفتند. علماي آگاه به زمان نيز اين بار چون هميشه، استراتژي مناسبي اتخاذ كردند و به نداي مظلومانه مردم بصره پاسخ مثبت دادند. آنان از يك سو فتوا بر وجوب دفاع دادند و از سوي ديگر، مردم را به مبارزه و پيكار عليه نيروهاي متجاوز انگليسي تحريك و تشويق كردند. خود نيز پيشاپيشِ مجاهدان و عشاير، به طرف ميادينِ نبرد حركت كردند و رهبري امت را در صحنه‏هاي جنگ بر عهده گرفتند. اين جريان‏ها سرانجام به انقلاب مشهورِ سال 1920 م برابر با 1299 ش عراق عليه نيروهاي انگلستان، منجر شد. اين انقلاب هرچند به پيروزي كامل بر دشمن اشغالگر نيانجاميد ولي قدرت و نفوذ روحانيان شيعه در ميان اقشار مختلف مردم را به همگان نشان داد و بار ديگر پيروي ملت را از مراجع معظم تقليد آشكار ساخت.
ميرزا علي اكبر خان نفيسي ملقب به ناظم الاطباء كرماني در حدود سال 1336 ش (1263 ق) در كرمان به دنيا آمد. او پس از پايان تحصيلات مقدماتي، به فراگيري علومي چون حكمت الهي و فلسفه روي آورد و در مدرسه دارالفنون تهران، طب را آموخت. ناظم الاطباء پس از پايان تحصيلات، نخستين بيمارستان جديد در ايران را تأسيس كرد و در مجلسِ حِفظُ الصَّحه (حفظ تندرستي) متشكل از پزشكان معروف شهر حضور داشت. وي در سال 1261 ش (1298) دومين بيمارستان با سبك جديد را در مشهد بنيان نهاد و از 1271ش، از اطباي ناصرالدين شاه و مظفرالدين شاه قاجار شد. علي اكبر نفيسي علاوه بر طبابت به نگارش كتاب همت مي‏ورزيد و آثاري را نيز پديد آورد. آثار ناظم‏الاطباء در طب شامل مجموعه كتاب‏هاي سودمندي است كه توسط او تأليف و يا از منابع خارجي ترجمه شده است. ناظم الاطباء در گردآوري واژه‏هاي زبان فارسي نيز سعي بسيار مبذول داشت و آثار ارزشمندي به وجود آورد كه مهمترين اثر او در اين زمينه، فرهنگ نفيسي در پنج جلد است كه مدت 25 سال از عمر خود را صرف گردآوري و تحرير آن كرد. ناظم الاطبا كرماني سرانجام در 9 خرداد 1303ش در 77 سالگي درگذشت.
آيت‏اللَّه حاج سيدمحمدباقر قاضي طباطبايي تبريزي در سال 1248 ش (1285 ق) در تبريز به دنيا آمد و مبادي فقه و اصول و كلام و معقول را از علماي زادگاهش فرا گرفت. وي سپس براي تكميل تحصيلاتش، در سال 1269 ش راهي عتبات عاليات گرديد و در محضر ميرزاي بزرگ شيرازي در سامرا حضور يافت. آيت‏اللَّه قاضي پس از آن رهسپار نجف شد و در درس خارج آيات عظام: ميرزا حبيب اللَّه رشتي، ملامحمد فاضل شرابياني، محمد باقر اصطهباناتي و ملااسماعيل قراباغي شركت جست. وي همچنين در درس اخلاق آخوند ملاحسينقلي همداني حاضر شد و به مدارج والاي اخلاقي و علمي دست يافت. اين عالم رباني پس از مدتي كه در تبريز اقامت گزيد، بار ديگر در حوزه علميه نجف حاضر شد و در درس آيات عظام: سيد محمدكاظم يزدي و شيخ الشريعه اصفهاني حضور يافت. آيت‏اللَّه قاضي سرانجام پس از سيزده سال اقامت در نجف و اخذ اجازه اجتهاد از علامه سيد محمدكاظم يزدي و فاضل شرابياني و اجازه روايت از سيدابوالحسن اصفهاني، به تبريز مراجعت نمود و از آن پس به مدت بيش از چهل سال به درس و بحث و تاليف و تدريس همت گماشت. از اين عالم رباني تاليفات متعددي بر جاي مانده كه مَخزَنُ الفوائد في حاشيةِ الفرائد، حاشيه بر فُصول الاصول و نيز تقريرات اساتديش: ميرزاي رشتي، علامه يزدي و شيخ الشريعه اصفهاني از آن جمله‏اند. اين فقيه و مجتهد امامي، سرانجام پس از عمري سرشار از علم و معنويت، در نهم خرداد 1326 ش برابر با دهم رجب 1366 ق چشم از جهان فرو بست و در تبريز به خاك سپرده شد. اين عالم بزرگوار، پدر اولين شهيد محراب آيت‏اللَّه سيدمحمدعلي قاضي طباطبايي مي‏باشد.
دكتر جلال صميمي، محقق و استاد دانشگاه صنعتي شريف تهران، پس از بيست سال تحقيق درباره كهكشان راه شيري و آزمايش در مورد تابش اشعه گاما، موفق به كشف پنج چشمه گاما در مركز اين كهكشان شد. دكتر جلال صميمي متولد سال 1319 در شهرستان زابل و داراي مدرك دكترا در رشته فيزيك است. او پس از مطالعات و تحقيقات گسترده، آزمايش‏هاي مكرر خود را در زمينه امولوسيون هسته‏اي انجام داد و سرانجام موفق به اين كشف مهم شد.
ابن هُمام در سال 258 قمري ديده به جهان گشود ودر دوران تحصيل از محضر اساتيدي همچون احمد بن ادريس قمي، عبداللَّه‏بن جعفر حميدي و پدرش بهره برد. وي در عصر خود از بزرگ‏ترين مورخان شهر بغداد به شمار مي‏رفت. از آثار وي مي‏توان به "الانوار في التاريخ الائمة(ع)" اشاره كرد. اين عالم بزرگ در بغداد وفات يافت و در مقابر قريش به خاك سپرده شد.
ابوعمر احمد بن محمد بن عاص مشهور به ابن دَرّاج از بزرگ‏ترين شاعران اندلس بوده و نماينده‏ي اصلي اعتلاي اين سرزمين در پايان قرن چهارم و ابتداي قرن پنجم محسوب مي‏شد. وي سبك نويني در قالب‏هاي شعر قديم عربي پديد آورد و اشعارش علاوه بر آثار ادبي، منبع موثقي از اتفاقات آن دوران است.
(ابن سرّاج) اديب، شاعر و فقيه مالكي در خانواده‏اي اهل دانش و فضل در عصر ملوك الطوائف اندلس متولد شد. دانش‏اندوزي خود را نزد جد و پدرش كه بزرگ اندلس به شمار مي‏رفتند، آغاز كرد. در پي فوت پدر، ابن سرّاج كه به استادي در علم نحو شهرت داشت، به تدريس پرداخت.
ژانْ‏دارْكْ يا ژندارك دختري روستايى بود كه در 6 ژانويه 1412م در روستاي دمرمي در فرانسه متولّد شد. در زماني كه ژندارك، نوجواني بيش نبود نواحي وسيعي از فرانسه تحت استيلاي انگليسي‏ها و متحدين آن‏ها قرار داشت. ژاندارك چون نگراني مردم كشور خود را از هجوم سربازان انگليسي نگريست، در عالم رويا، خود را مامور ديد كه به نجات كشور برخيزد. از اين رو با پافشاري تمام، سردار گروهي از لشكريان "شارل هفتم" فرانسه شد و با عدّه قليلي، انگليسي‏ها را مجبور به ترك محاصره آزلِئان از نواحي فرانسه كرد و بر آن‏ها ظفر يافت. ليكن در جنگي ديگر، ظاهراً به علّت خيانت اطرافيان به دست دشمنان افتاد و سپس او را به انگليس‏ها فروخت. پس از دستگيري او، علي‏رغم جانفشاني‏هاي وي در دفاع از فرانسه، پادشاه اين كشور كمترين دفاعي از وي نكرد و ژاندارك در دادگاه تفتيش عقايد به جرم جادوگري و همدستي با شيطان به مرگ محكوم شد. سرانجام، ژاندارك در 30 مه 1431م در 19 سالگي زنده زنده در آتش سوخت و از آن پس به عنوان قهرمان ملي و اسطوره‏اي براي كشور فرانسه تبديل شد. 25 سال بعد در سال 1465م، حكم دادگاه تفتيش عقايد توسط حكومت وقت لغو شد و از ژاندارك اعاده حيثيت گرديد. هم‏چنين در سال 1920، ژاندارك توسط كليسا در رديف قديسان مسيحي قرار گرفت.
فرانسوا ماري آروئه معروف به ولتر، نويسنده نام‏آور فرانسوي در 21 نوامبر 1694م در پاريس به دنيا آمد. وي در محيطي تحصيلات خود را ادامه داد كه آزادي انديشه تا قعر لذات جسماني مجاز شمرده مي‏شد. با اين حال وي ذوق ادبي خود را در سرودن هجوياتي عليه برخي مقامات حكومت به كار گرفت و به همين علت به زندان افتاد. هرچند ولتر پس از يازده ماه زندان بر اثر كوشش دوستانش آزاد شد اما در استحكام و مقاومت روحي وي خللي ايجاد نگرديد و باز كار را شروع كرد و در نتيجه براي بار دوم به زندان افتاد. با اين حالْ آزادي وي از زندان برابر با تبعيد او از فرانسه گرديد و ولتر راهي انگلستان شد. او سالياني در انگلستان اقامت گزيد و پس از مطالعه و آشنايى با برخي متفكران آن سامان، در گوشه‏اي به انتشار آثار خود پرداخت. ولتر در آثار خود، انسان را به تامل و ترديد و سنجش مي‏كشاند. خرافات و موهومات را خوار مي‏شِمُرَد و واعظان ياوه‏گو و متشرعان نادرست را به بادِ مسخره مي‏گيرد. او ظلم و قساوت و تبعيض را رذيلت مي‏دانست و حكومت جور و اجحاف را منشأ مفاسد اخلاقي مي‏شمرْد. ولتر با زبردستي و ظرافت تمام توانسته است با گرداندن كلام از صورتي به صورت ديگر، طنز آميزترين تاثير را به نوشته‏هاي خود بدهد. تعبيرات وي هميشه شيرين و ماهرانه و بي‏تكلّف است. به همان اندازه كه اثر قلمش نوربخش است، طنزهايش ويران‏گر است. هم‏چنين ايجاز و وضوح، خصوصيتي است كه در همه نوشته‏هاي او وجود دارد. مذهب واقعي او تقوايى آميخته با وجدان و براساس اغماض مذهبي بود. وي به امور ماوراء الطبيعه، جز به قدرت الهي به چيزي عقيده نداشت و مذهب كاتوليك را سدي براي تجلي روح بشر مي‏پنداشت. ولتر كه به آزادي انديشه و بيان و اصول حقوق انساني پاي‏بند بود، مصلح و پيشواي جامعه و يكي از اركاني معرفي شد كه براي انقلاب فرانسه كه يازده سال پس از مرگش به وقوع پيوست، آماده كرد. شيوه انشاء ولتر ممتاز بود. هيچ كس روشن‏تر، زيباتر و صحيح‏تر از وي به زبان فرانسوي ننوشته است و نه تنها در نثر، بلكه در شعر نيز از ظرافت طبع برخوردار بود و هم‏چنين به عنوان تراژدي‏نويس بزرگ زمان شهرت داشت. ولتر در سال 1755م ساكن ژنو شد و از آن زمان به بعد، خانه او، كانون علم و ادب اروپا گرديد. از ولتر آثار متعددي برجاي مانده كه فرهنگ فلسفي، تاريخ پتر كبير، ساده دل و ژول سزار از آن جمله است. فرانسوا ولتر سرانجام در 30 مه 1778م به علت خستگي و كار زياد در 84 سالگي درگذشت. او معتقد بود كه بهترين كشور، كشوري است كه در آن فقط قانون حكومت كند گرچه تصور مي‏كرد چنين كشوري وجود ندارد. هم‏چنين اين جمله از اوست. اگر خدا نباشد بايد آن را اختراع كرد.
ژوزف لويى گي لوساك، دانشمند فرانسوي در 30 مه 1778م متولد شد و تحصيلات خود را در پلي‏تكنيك پاريس به پايان رسانيد. آشنايى وي با بارتوله شيمي‏دان فرانسوي باعث علاقه او به علم شيمي گرديد. وي در طول زندگي خود تحقيقات و كشفيات مختلفي انجام داد. كشف سيالوژن كه گازي سمي است، اختراع نوعي الكل‏سنج و چگالي‏سنج و تشخيص كُلر به عنوان يك عنصر، از جمله كشفيات اوست. مهم‏ترين فعاليت علمي او، وضع قوانين انبساط گازهاست، كه به نام وي و همكارش شارل، تحت عنوان قانون شارل - گي لوساك ثبت شده است از ديگر اقدامات گي‏لوساك، كشف عنصر شيميايى بود كه آن را در سال 1808م اعلام كرد. وي هم‏چنين دريافت كه در موقع تشكيل تركيبات شيميايى، گازها به نسبتي ساده با هم تركيب مي‏شوند. لوساك در سال 1811م تحقيقاتي براي تعيين تركيب شيميايي شكر انجام داد. از سوي ديگر، آزمايشات و هزينه‏هاي آن مورد حمايت ناپلئون بُناپارت قرار داشت چرا كه وي به دنبال كسب شهرت و قدرت در عرصه جهاني بود. گي لوساك در سال 1831م به نمايندگي پارلمان فرانسه انتخاب شد و سرانجام در سن 72 سالگي به سال 1850م در گذشت.
نبرد بزرگ "مارِن" در جريان جنگ جهاني اول در 25 مه 1918م، بين ارتش آلمان و نيروهاي متفقين شامل امريكا، انگليس و فرانسه در نزديكي رود مارن در شمال شرقي فرانسه روي داد. در اين جنگ پنج روزه كه در 30 مه آن سال پايان يافت و به پيروزي آلمان منجر شد، 55 هزار تن از قواي متفقين اسير شدند. با وجود اين، ارتش آلمان در مارن متوقف شد و نتوانست خط دفاعي متفقين را درهم بشكند. به همين دليل از اين به بعد، حملات متفقين به ارتش آلمان آغاز شد و آلماني‏ها شروع به عقب‏نشيني كردند.
بوريس لئونيدويچ پاسْتِرناك شاعر بزرگ روسي در 10 فوريه 1890م در خانواده‏اي هنرمند در مسكو به دنيا آمد. وي مدتي در رشته‏هاي موسيقي، حقوق و فلسفه تحصيل كرد. اما سرانجام به سرودن شعر و نمايش‏نامه‏نويسي روي آورد و از دهه 1930 به عنوان بزرگ‏ترين شاعر روسيه شناخته شد. وي در اين زمان به انتشار آثار خود پرداخت و به شهرت رسيد. آثار وي بعضاً درباره انقلاب روسيه بود و جنبه‏هاي عاطفي و انقلابي، در آن با يك‏ديگر ارتباط نزديكي داشتند. پاسترناك سپس به مدت ده سال به ترجمه آثار بزرگ خارجي به زبان روسي دست زد و بيشتر آثار شكسپير، به وسيله او به اين زبان ترجمه شد. اين شاعربرجسته، پيرو سبك رئاليسم يا واقع‏بيني بود و اشعار خود را با اين سبك مي‏سرود. وي در سال 1957م كتاب معروف خود با نام دكتر ژيواگو را منتشر كرد كه اين امر غوغاي فراواني را برانگيخت. كتاب مزبور هرچند مربوط به سرگذشت دوران استالين بود ولي با ظرافتي فراوان، تاروپود سيستم سوسياليستي شوروي را به باد انتقاد گرفته بود. پاسترناك پس از انتشار اين كتاب از اتحاديه نويسندگان اخراج شد و تا آخر عمر، گوشه‏گيري و عزلت اختيار نمود. يك سال پس از انتشار كتاب دكتر ژيواگو، در سال 1958، اين كتاب برنده جايزه ادبي نوبل گرديد اما حكومت وقت شوروي او را از خروج از كشور و دريافت اين جايزه منع كرد. از اين‏رو، پاسترناك بر اثر فشار دستگاه كمونيستي، طي نامه‏اي دريافت جايزه نوبل را رد كرد. قلم پاسترناك ساده و روان بود و از پيچيدگي و ابهام كمتري برخوردار است. وي شاعري درون گراست كه در اشعار خود مي‏خواهد به درون دنياي محسوس و مرئي نفوذ كند. علاوه بركتاب دكتر ژيواگو، بسياري از آثار پاسترناك مورد انتقاد و سرزنش قرار گرفتند. چرا كه وي درمحيط بسته شوروي كمونيستي، با خلق اين آثار، به طور غيرمستقيم، ارزش‏هاي اين انقلاب و در حقيقتْ حقانيت هيأت حاكمه را زير سؤال مي‏برد. با اين حال، نفوذ اشعار وي بر نسل جوان انكارناپذير است. بوريس پاسترناك سرانجام در 30 مه 1960م در هفتاد سالگي درگذشت و به طرز با شكوهي تشييع شد. آسمان زميني، دومين پرنده و زندگي خواهرم از ديگر آثار پاسترناك مي‏باشند.
در كشور يوگسلاوي سابق، همواره صرب‏ها نسبت به ديگر اقوام، اقتدار و برتري داشتند و همين موضوع باعث نارضايتي اقوام ديگراز جمله كروات‏ها شده بود. اگر چه كروات‏ها قيام‏ها و اعتراضات متعددي عليه صرب‏ها انجام دادند اما تحولات شوروي و تضعيف كمونيسم در سال‏هاي آخر دهه 1980، زمينه را براي رشد احساسات ملي گرايانه كروات‏ها و استقلال‏طلبي آن‏ها فراهم كرد. با افزايش قدرت كروات‏ها، دولت مركزي مجبور به گفتگو با آنان درباره افزايش اختيارات كرواسي شد. سرانجام مردم كرواسي خواستار استقلال شدند كه اين درخواستْ حمله نظامي ارتش يوگسلاوي را به دنبال داشت. اما با مقاومت مردم و حمايت دولت‏هاي غربي، يوگسلاوي تهاجم نظامي خود را پايان داد. كرواسي با بيش از 56 هزار كيلومتر مربع در شرق اروپا و در همسايگي اسلووني، بوسني، يوگسلاوي و مجارستان واقع است. جمعيت آن 4/5 ميليون نفر بوده كه اكثريت آنها مسيحي و عمدتاً پيرو مذهب كاتوليك هستند. از آن جا كه اين كشور با رشد منفي جمعيت مواجه مي‏باشد بنابراين پيش‏بيني جمعيت آن تا سال 2025 كمتر از 4/5 ميليون نفر خواهد بود. مليت‏هاي گوناگوني از جمله كرواتها كه اكثريت دارند و نيز صرب‏ها و بوسنيايى‏ها و مسلمانان در كرواسي زندگي مي‏كنند. زبان رسمي اين كشور كرواتي است و پايتخت آن زاگرب و اشپيلت و رييِكا از شهرهاي مهم آن هستند. واحد پول كرواسي كونا مي‏باشد. نوع حكومت اين كشور، جمهوري چند حزبي با دو مجلس قانون‏گزاري است. 25 ژوئن روز استقلال اين كشور از فدراسيون يوگسلاوي و 30 ماه مه روز ملي اين كشور مي‏باشد. (ر.ك: 25 ژوئن)
/ن