فراز و نشیب‌های هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران

از 12 مرداد سال 1376 «سید محمد خاتمی» به عنوان هفتمین رییس جمهور ایران؛ اداره امور کشور را بر عهده گرفت. انتهابی که کم‌تر کسی حدس تحقق آن را می‌داد. وی از سال 1376 تا 1380 کشور را با فراز و نشیب‌ها و حوادث خاصی اداره کرد. موضوع مشکلات معیشتی و اقتصادی، حادثه کوی دانشگاه (18 تیر 1378)، محدود سازی انواع رسانه‌ها و ... در دوره چهار ساله ریاست «خاتمی» اتفاق افتاد. این وقایع در حالی اتفاق افتاد که وی تمام توان و توجه خود را به مذاکره با غرب و محقق‌سازی پروژه «گفتگوی تمدن‌ها» معطوف کرده بود.
 

ثبت‌نام در هشتمین انتخابات ایران

در آستانه پایان زمان قانونی دوره چهار ساله ریاست جمهوری «محمد خاتمی»، از اوایل بهار سال 1380 وزارت کشور در حال آماده‌سازی مقدمات هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران بود و روز 12 تا 16 اردیبشت ماه را به عنوان مهلت قانونی ثبت‌نام نامزدها اعلام کرد.

در این دوره از انتخابات، طی 4 روز بیش از 800 نفر برای رقابت در انتخابات ریاست جمهوری، با حضور در وزارت کشور ثبت‌نام کردند که از این میان؛ 10 کاندید مورد تأیید صلاحیت شورای نگهبان قانون اساسی قرار گرفتند.
«احمد توکلی» هم که برای رقابت با سیاست‌های غرب‌گرایانه «خاتمی» با حمایت «حزب اصولگرایان» وارد میدان شده بود، نظریه «جمهوری دوم» را با هدف پالایش حکومت در راستای فساد ستیزی مسئولان دولتی، مطرح کرد که مورد استقبال گسترده‌ مردم قرار گرفت. این نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری پس از انقلاب اسلامی بود که «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم» و «جامعه روحانیت مبارز» از اتخاذ مواضع آشکار و مبرهن خودداری کردند.این افراد عبارتند از: «علی شمخانی»، «سید محمد خاتمی»، «عبدالله جاسبی»، «احمد توکلی»، «حسن غفوری فرد»، «مصطفی هاشمی طبا»، «محمود کاشانی»، «علی فلاحیان»، «شهاب الدین صدر»، و «منصور رضوی».

علی شمخانی

«شمخانی» متولد 1334 شهر اهواز بود که از دوران نوجوانی فعالیت‌های سیاسی و مبارزه علیه شاه را آغاز نمود. وی در دهه 50 بارها توسط ساواک دستگیر شد و در زندان با مبارزانی همچون؛ «محسن رضایی» و «غلامعلی رشید» آشنا شد که بعدها و پس از آزادی از زندان منجر به تاسیس «گروه منصورون» گشت.

«علی شمخانی» تحصیلات خود را تا مدرک کارشناسی ارشد مدیریت ادامه داد و هم‌زمان با تحصیلات عالی؛ دوره‌های فرماندهی و ستاد (دافوس) را نیز می‌گذراند.

وی طراح پروژه «دکترین استراتژی دریایی جمهوری اسلامی ایران» بود که هدف اصلی آن؛ مقابله با استراتژی‌های آمریکا عنوان می‌شد.

شمخانی نقش بسزایی در پیروزی‌های پی در پی ایران طی 8 سال جنگ تحمیلی داشت و بنا به رشادت‌هایی که در آن سال‌ها از خود نشان داده بود، در سال 1368 عهده‌دار فرماندهی نیروی دریایی ارتش شد.

وی در دوران ریاست جمهوری «محمد خاتمی» وزیر دفاع کابینه دولت بود اما انتقاداتی گسترده‌ای نسبت به سیاست‌های دولت مذکور داشت و از این رو در قامت یک رقیب سیاسی در برابر «خاتمی»، در هشتمین انتخابات ریاست جمهوری ثبت‌نام کرد.

سید محمد خاتمی

«محمد خاتمی» متولد 21 مهر ماه سال 1322 و فرزند موسس حوزه علمیه اردکان (سید روح‌الله خاتمی) بود. وی تحصیلات خود را در رشته فلسفه غرب دانشگاه اصفهان آغاز و هم‌زمان با این دوره؛ عضو انجمن اسلامی دانشگاه در راستای مبارزات سیاسی علیه حکومت پهلوی شد.

«خاتمی» در اوایل پیروزی انقلاب، در انتخابات مجلس شورای اسلامی شرکت و از سوی مردم اردکان منتخب و وارد مجلس شد. امام خمینی(ره) در سال 1360 وی را به عنوان سرپرست موسسه مطبوعاتی کیهان منصوب کرد و همین روند زمینه‌ساز ورود رسمی و جدی «خاتمی» به حوزه رسانه شد و چند سال بعد؛ در دولت «آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» اداره وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را عهده‌دار گشت.

رهبر معظم انقلاب اسلامی، با توجه به موج گسترده تهاجم فرهنگی که از اوایل دهه 70 از سوی ابَررسانه‌های غرب راه‌اندازی شده بود، دستور مقابله با آن را صادر فرمودند اما وزیر فرهنگ و ارشاد وقت که تمایل وافری به غرب و فرهنگی غربی داشت، به‌صورت غیرمستقیم مخالفت خود را با این دستور حکومتی اعلام کرد!

«خاتمی» در دوم خرداد ماه سال 1376 با کسب بیش از 20 میلیون رای، رییس جمهور منتخب مردم ایران شد و در این دوران طرح «گفتگوی تمدن‌ها» را به مرحله اجرا گذاشت.

دکتر عبدالله جعفرعلی جاسبی

«عبدالله جاسبی» متولد سال 1323 قم بود. وی پس از اتمام دوره متوسطه وارد هنرستان تهران و پس از آن در رشته صنایع وارد دانشگاه شد.

«جاسبی» در سال 1345 و پس از اتمام تحصیلات دانشگاهی، در دانشگاه علم و صنعت مشغول به کار شد و هم‌زمان در فکر ادامه تحصیلات تا مدارج عالی بود و نهایتأ در سال 1351 برای ادامه تحصیل به انگلستان رفت و توانست وارد دانشگاه «آستون» این کشور شود و تحصیلات خود را در رشته مدیریت تولید و تکنولوژی ادامه داد.

وی یکی از اعضای اصلی تیم اداره امور طرح و برنامه‌های کشوری دوره نخست‌وزیری «شهید محمد علی رجایی» بود که بنا به مسئولیت‌پذیری خاص با حکم مستقیم امام خمینی(ره) در سال 1367 عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور شد.

«عبدالله جاسبی» طرح اولیه تأسیس دانشگاه آزاد اسلامی را در سال 1360 ارائه و یک سال بعد آن را راه‌اندازی کرد و خود ریاست این دانشگاه را بر عهده گرفت.
شعار اصلی «دکتر جاسبی» تحصیل برای همگان بود و همواره تمام توان خود را در راستای احقاق این مهم به کار می‌گرفت.

دکتر احمد توکلی

«احمد توکلی» متولد 1330 اصفهان بود. وی در سال 1348 تحصیلات دانشگاهی خود را در رشته برق آغاز اما به دلیل مخالفت با سیاست‌های رژیم پهلوی و شرکت در اعتصاب دانشجویان مبارز، از دانشگاه اخراج شد. اما در سال‌های بعد تحصیلات عالی خود را تا مدرک دکترای اقتصاد در دانشگاه «ناتینگهام» انگلستان ادامه داد.

خانواده وی اصالتأ تاجر بودند و اکثر تجارت‌های خود را با روسیه و قفقاز انجام می‌دادند اما در برهه‌ای خاص دچار ورشکستگی گسترده‌ای شدند که منجر به مهاجرت آنها از اصفهان به شمال کشور شد.

«توکلی» در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، ریاست شهربانی و سپس دادیاری و دادستانی انقلاب را عهده‌دار بود و در دوران دولت «شهید محمد علی رجایی» سخنگوی دولت و پس از آن وزیر کار و امور اجتماعی شد و همواره بر فعالیت‌های مختلف سیاسی و اقتصادی اهتمام می‌ورزید و در چند دوره مختلف، با اخذ تعداد آرای حائز اهمیتی به مجلس شورای اسلامی راه یافت.

«احمد توکلی» یکی از افرادی بود که بر کنترل و مهار تورم در اقتصاد کشور تأکید فراوان داشت و تألیف کتب مختلف سعی بر تبیین آسیب‌های بلندمدت و غیر قابل جبران تورم بر اقتصاد داخلی داشت.

«توکلی» یکی از منتقدان اصلی دولت«هاشمی رفسنجانی» و سیاست‌های سرمایه‌داری وی بود و تجمل‌گرایی و شکاف طبقاتی را محصول اصلی 8 سال ریاست جمهوری وی می‌دانست.

وی در ششمین دوره انتخابات ریاست جمهوری از سوی حزب اصولگرایان که یکی از جریان‌ها و احزاب اصلی کشور محسوب می‌شد با شعار اجرای همه‌جانبه «عدالت اقتصادی» شرکت کرد چرا که همواره از ناکارآمدی مدیران اقتصادی کشور معترض و با توجه به شرایط نامطلوب معیشتی عموم مردم؛ سعی بر رفع موانع توزیع عادلانه سرانه اقتصادی و جلوگیری از تجمل‌گرایی مسئولان ارشد نظام را داشت.

حسن غفوری فرد

«غفوری فرد» متولد 1322 در تهران است که پیش از انقلاب و برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و ضمن فعالیت‌های مبارزاتی علیه حکومت شاهنشاهی در تشکیلات انجمن اسلامی دانشجویان، مدرک دکترای فیزیک ذرات هسته‌ای خود را در سال 1356 از دانشگاه کانزاس اخذ و به ایران بازگشت.

وی که عضو «حزب مؤتلفه اسلامی» بود، پس از کناره‌گیری دولت موقت و کابینه آن، استاندار خراسان شد و در سال 1360 به مجلس شورای اسلامی راه یافت.
«غفوری فرد» همواره بر پایدار نگه داشتن انقلاب اسلامی تأکید و در این مسید تمام توان خود را به کار گرفت.

سید مصطفی هاشمی‌طبا

«هاشمی طبا» متولد خرداد ماه سال 1325 اصفهان است. وی یکی از مبارزان انقلابی بود که 1 بار پیش از انقلاب اسلامی دستگیر و روانه زندان شد اما زندان باعث افزایش بینش سیاسی وی گشت و پس از آزادی از زندان علنأ در ساماندهی امور صنفی دانشجویان مبارز مشارکت می‌کرد.

وی تحصیلات دانشگاهی خود را تا مدرک کارشناسی ارشد نساجی در دانشگاه امیر کبیر ادامه داد و پس از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی، مسئولیت‌هایی همچون «مسئول کمیته فنی جهاد سازندگی»، «معاون وزیر بازرگانی»، «مشاور نخست وزیر» و «معاون سیاسی استانداری کرمانشاه» را عهده‌دار بود.

«هاشمی طبا» در دوران ریاست جمهوری «شهید محمد علی رجایی» وزیر دفاع کابینه وی بود. وی بعدها به عضویت شورای مرکزی «حزب کارگزاران سازندگی ایران» گرایش پیدا کرد.

سید محمود مصطفوی کاشانی

«کاشانی» متولد 1321، فرزند ارشد آیت‌الله سید ابوالقاسم کاشانی بود. وی دکتری حقوق خصوصی از دانشگاه تهران را داشت و در دانشکده حقوق تدریس می‌کرد و چند سالی عضو «نهضت ملی ایران» بود اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، به عنوان یکی از اعضای فعال و اصلی «حزب جمهوری اسلامی» فعالیت‌های انقلابی خود را ادامه داد.

«محمود کاشانی» در سال 1351 عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی شد و از سال 1359 به عنوان داور ارشد از سوی جمهوری اسلامی ایران در حل دعاوی ایالات متحده و ایران اسلامی در لاهه فعالیت می‌کرد.

وی همواره بر اجرای عدالت در تمام زوایای مختلف انقلاب اسلامی تأکید داشت و در این راستا از هیچ امری فروگذار نکرد.

آیت‌الله علی فلاحیان

«فلاحیان» متولد 1328 نجف آباد است. وی در دوران ریاست جمهوری «آیت‌الله هاشمی رفسنجانی»، طی 2 دوره متوالی؛ اداره وزارت اطلاعات را بر عهده داشت.
«علی فلاحیان» در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، مسئولیت‌هایی همچون؛ «فرمانده کمیته انقلاب اسلامی»، «قاضی دادگاه آبادان» و پس از آن «قائم مقام دادستان کل انقلاب» را بر عهده داشت و سپس به عنوان نماینده مردم خوزستان در 2 دوره سوم و چهارم به مجلس شورای اسلامی راه یافت.

وی از منتقدان سرسخت سیاست‌های دولت «محمد خاتمی» بود و در راستای مقابله با این روند وارد عرصه رقابت انتخابات ریاست جمهوری شد.

سید شهاب‌الدین صدر

«شهاب‌الدین صدر» متولد 1340 تهران پس از پیروزی انقلاب، در سال 1358 در رشته پزشکی وارد دانشگاه تهران شد و از سال 1359 تا 1364 مسئول جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران بود.

وی بنا به فعالیت‌های گسترده در راستای اجرای آرمان‌های انقلاب اسلامی، در سال 1364 به سِمت مشاور عالی انقلاب فرهنگی منصوب شد.

از دیگر مسئولیت‌های «شهاب‌الدین صدر» می‌توان به «عضو شورای مرکزی جهاد دانشگاهی»، «عضو شورای نظارت بر صدا و سیما»، «رئیس سازمان نظام پزشکی تهران»، «ماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی»، «نایب رئیس و رئیس کمیسیون بهداری مجلس» و «معاون وزیر بهداشت» اشاره کرد.
 

سید منصور رضوی

«رضوی» متولد 1331 و از جمله افرادی بود که در کابینه دولت «هاشمی رفسنجانی» معاون اول وی بود و کمک‌های فراوان و حائز اهمیتی در راستای تحقق وعده‌های انتخاباتی وی داشت.

وی بنا به تحصیلات مرتبط به حوزه راه و ساختمان از اعضای نخستین دوره شورای شهر تهران بود و بعدها دبیری شورای عالی اداری کشور را نیز بر عهده گرفت.
«رضوی» نیز همچون «هاشمی رفسنجانی» تمام توان و تلاش خود را معطوف به سازندگی و آبادانی کرده بود و از این رو بخش اعظمی از دیگر سیاست‌های داخلی مغفول ماندند.
 

عنـوان	سـن	تحصیـلات	سِمـت	گرایش سیـاسی	شعــار
علی شمخانی	46	کارشناسی ارشد مدیریت	وزیر دفاع	مستقل	دولت اقدام ملی
سید محمد خاتمی	58	کارشناس ارشد علوم تربیتی	هفتمین رییس جمهور ایران	مجمع روحانیون مبارز	گفتگوی تمدن‌ها
عبدالله جاسبی	57	دکترای  مدیریت تولید	رییس دانشگاه آزاد اسلامی	اصولگرا	دانایی، توانایی
احمد توکلی	50	دکترای اقتصاد	نماینده مجلس شورای اسلامی	اصولگرا	دولت پاک برای ملت پاک
حسن غفوری فرد	58	مهندسی برق دانشگاه صنعتی امیر کبیر	نماینده مجلس شورای اسلامی	حزب مؤتلفه اسلامی	پایداری انقلاب اسلامی
مصطفی هاشمی طبا	55	کارشناسی ارشد نساجی	معاون سیاسی استانداری کرمانشاه	حزب کارگزاران سازندگی ایران	-----
محمود مصطفوی کاشانی	59	دکتری حقوق خصوصی	داور ارشد ایران در لاهه	حزب جمهوری اسلامی	ترمیم سیاست اقتصادی
علی فلاحیان	52	----	نماینده مجلس شورای اسلامی	حزب جمهوری اسلامی	-----
شهاب الدین صدر	40	دکتری پزشکی	رئیس سازمان نظام پزشکی تهران	مستقل	-----
منصور رضوی	49	مهندس راه و ساختمان	رییس  شورای حقوق و دستمزد کارمندان دولت	مستقل	آبادانی

 

تمایل انتخاباتی احزاب سیاسی کشور

در هشتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران، بنا به حوادث خاص سیاسی این دوره چهار ساله؛ اطلاح‌طلبان تمایل چندانی به حمایت از «محمد خاتمی» نشان نمی‌دادند امام از آن جایی که برادر وی (سید رضا خاتمی ) دبیر کل «حزب جبهه مشارکت ایران اسلامی» بود، این حزب حمایت خود از «خاتمی» را رسمأ اعلام کرد.

در این دوره از انتخابات، اکثر تحلیلگران سیاسی، رقیب اصلی «محمد خاتمی» را «احمد توکلی» که در میان اصولگرایان از محبوبیت‌ ویژه‌ای برخوردار بود می‌دانستند.

«احمد توکلی» هم که برای رقابت با سیاست‌های غرب‌گرایانه «خاتمی» با حمایت «حزب اصولگرایان» وارد میدان شده بود، نظریه «جمهوری دوم» را با هدف پالایش حکومت در راستای فساد ستیزی مسئولان دولتی، مطرح کرد که مورد استقبال گسترده‌ مردم قرار گرفت.

این نخستین دوره انتخابات ریاست جمهوری پس از انقلاب اسلامی بود که «جامعه مدرسین حوزه علمیه قم» و «جامعه روحانیت مبارز» از اتخاذ مواضع آشکار و مبرهن خودداری کردند.
 

برگزاری انتخابات هشتم

در روز 18 خرداد سال 1380 هفتمین دوره انتخابات ریاست جمهوری ایران با شرکت 10 کاندید و بیش از 28 میلون نفر (مشارکت مردمی) برگزار شد و در نتیجه آن؛ «سید محمد خاتمی» با کسب ۲۱ میلیون و ۶۵۹ هزار و ۵۳ رای برای دومین دوره به عنوان رییس جمهور منصوب شد.

این دوره از انتخابات نخستین ماراتن سیاسی بود که با رقابت 10 نماینده از احزاب و گروه‌های مختلف سیاسی برگزار می‌شد.

دیگر کاندیدها نیز به ترتیب: «احمد توکلی» ۴ میلیون و ۳۹۳ هزار و ۵۴۴ رای، «علی شمخانی» ۷۳۷ هزار و ۹۶۲ رای، «عبدالله جاسبی» ۲۶۰ هزار و ۸۲ رای، «محمود کاشانی» ۲۳۵ هزار و ۳۶۳ رای، «حسن غفوری فرد» ۱۲۹ هزار و ۲۲۲ رای، «سید منصور رضوی» ۱۱۴ هزار و ۳۲۷ رای، «شهاب الدین صدر» ۵۹ هزار و ۶۴۶ رای، «علی فلاحیان» ۵۵ هزار و ۱۷۶ رای و «سید مصطفی هاشمی طبا» ۲۸ هزار و ۹۰ رای را به خود اختصاص دادند.


 

تنفیذ حکم ریاست جمهوری توسط رهبر معظم انقلاب

پس از اعلام نتایج آرای مأخوذه و تأیید نهایی آن از سوی وزارت کشور، مقام معظم رهبری روز 11 مرداد سال 1380 حکم ریات جمهوری «سید محمد خاتمی» را برای دومین دوره متوالی تنفیذ کردند که شرح آن چنین است:

«به یاری الطاف کریمانه‌ خداوند متعال و دعای مستجاب حضرت بقیةاللَّه روحی فداه اکنون دوره‌ تازه‌ئی از مسئولیت اجرائی کشور آغاز می‌شود. این هشتمین بار است که ملت بزرگ ایران در آزمون انتخاب رئیس جمهور، موفق و سربلند گشته و دخالت سرنوشت ساز خود در اداره‌ کشور را به نمایش نهاده و اقتدار ملّی نظام اسلامی را به جهانیان نشان می‌دهد. کشور بزرگ و کهن‌سال ما این افتخارات را مرهون انقلاب اسلامی و رهبر کبیر آن و فداکاری شهیدان و ایثارگران و مؤمنان صادق و صابری است که جان و توان خود را در مبارزه با رژیم زور و فساد و استبداد و نظام بین‌المللی سلطه‌جو و غارتگرِ پشتیبان آن، مبذول کردند.

خدای متعال را بر هدایت و رحمتش سپاس می‌گویم و به ملت عالیقدر ایران که با هوشمندی و پایداری خود، پرچم حاکمیت اسلامی را برافراشته و در طوفان‌ها و گردبادها سرافراز نگاه داشته‌اند درود می‌فرستم.

مردم ایران در فضائی آرام و با رفتاری متین و با اکثریتی قاطع و شورانگیز، شخصیتی انقلابی و فرزانه و منتسب به بیت سیادت و علم و تقوا را که اینک چهار سال تجربه‌ی مدیریت کلان بر مزایای ایشان افزوده است، به ریاست جمهوری برگزیدند و پایبندی خود را به دین و اخلاق و ارزش‌های معنوی و دلبستگی خود را به روحانیت و سیادت نشان دادند.

اینک که بحمداللَّه این فرصت تازه و فضای پرنشاط در کشور پدید آمده، جای آن است که لحظه لحظه وقت مسئولان و نخبگان و امناء ملت، به خدمت و تلاش مخلصانه سپری شود و عزم و همّت همگان، به سوی بسط عدالت و ارتقاء معرفت و معنویت و گشایش امر اقتصاد و معیشت عمومی، معطوف گردد و فقر و فساد و تبعیض که محصول حاکمیت جهل و ظلم و خودکامگی طواغیت در روزگاری بس طولانی است، از صفحه‌ی زندگی ملت ایران زوده شود.

بی شک هر اقدام مجاهدت‌آمیز رئیس جمهور محترم و دیگر مسئولان در این راه، مشمول کمک و پاداش الهی و پاسخ شایسته به حضور و صمیمیت مردم و مورد تأیید و همکاری این خدمتگزارِ ناچیز خواهد بود.

اینجانب با سپاس خداوند متعال و عرض تبریک به ملت عزیز و با معرفت به مراتب شایستگی و اندیشمند فرزانه جناب حجةالاسلام آقای حاج سید محمد خاتمی دامت معالیه، رأی ملت را تنفیذ و ایشان را به ریاست جمهوری اسلامی ایران منصوب می‌کنم. بدیهی است که تنفیذ اینجانب و رأی ملت تا زمانی است که ایشان به تعهد خود و صراط مستقیمی که تاکنون در پیش داشته‌اند، یعنی راه اسلام و احکام نورانی آن و دفاع از مستضعفان و مظلومان و ایستادگی در برابر دشمنان مستکبر و حق ستیز و زورگو پایبند باشند که با توفیق الهی همواره چنین خواهد بود ان‌شاءاللَّه.

رئیس جمهور محترم را به یاد خدا و اغتنام فرصت زودگذر و اخلاص در عمل توصیه می‌کنم؛ و قدردانی از ملت، و مراقبت از منافع ملی، و اولویت دادن به نیاز قشرهای مستضعف، و گرامی شمردن ارزش‌های والای دین و انقلاب را به ایشان متذکّر می‌گردم و توفیق و هدایت و کمک الهی را برای ایشان و همه‌ی مسئولان کشور مسئلت می‌کنم.»
والسلام علیکم و رحمةاللَّه و برکاته - سیدعلی خامنه‌ای – ۱۱ مرداد ۱۳۸۰
 

منابع:

1- انتخابات هشتم؛ کاهش مشارکت با طعم توسعه سیاسی، شورای نگهبان
2- زندگینامه مهندس سید منصور رضوی‌، پایگاه شورای اسلامی شهر
3- متن کامل حکم تنفیذ روسای جمهور، مشرق نیوز
4-  هشتمین دوره از انتخابات ریاست جمهوری اسلامی ایران، مفدا
5-  کتاب تحولات سیاسی اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی در ایران 1380- 1357، انتشارات عروج