شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر القرآن، تفسیر المهایمی، تبصیر الرحمن و تیسرالمنان ببعض ما یشیر الى اعجاز القرآن
مؤلف: علی بن احمد بن ابراهیم مهایمی، مشهور به مخدوم على مهایمی کوکنی هندی
تولد: ۷۷۶ ق
وفات: ۸۳۵ ق
مذهب: حنفی متصوف
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۲ جلد
مشخصات نشر: قاهره، مطبعه بولاق، چاپ اول ۱۲۹۵ق، در حاشیه آن نزهة القلوب فی تفسیر غریب القرآن سجستانی. چاپ افست از چاپ نخست: بیروت، عالم الکتب، ۱۴۰۳ق، قطع رحلی.
 

معرفی مفسر و تفسیر

ابوالحسن علی بن احمد مهایمی کوکنی از علمای متصوف قرن هشتم هند است که جز تفسیر، تألیفات عرفانی در شرح عوارف المعارف، فصوص الحکم ابن عربی، و شرح نصوص قونوی دارد.
 
تفسیر مهایمی، کتابی است موجز، مانند تفسیر جلالین و تفسیر الجوهر الثمین که شامل همه آیات قرآن کریم میشود و جز شرح کلمات، در مقام بیان معانی است که به مبنا و شیوه عرفا و صوفیه نگاشته شده و در همین حد مختصر و موجز ارائه شده است، رویکرد این تفسیر بیشتر جنبه بیانی و اشاری دارد و از بحث های ادبی و فنی کلاسیک تفاسیر به دور است.
 
بدین جهت در مقام تفسیر سلوک عارفان را در پیش گرفته و با ارائه و نشان دادن راه سعادت، به تفسیر آیات پرداخته است. به این معنا که طریق طهارت نفس و مراقبت بر آن را در ابعاد تربیتی و هدایتی قرآن، تأکید کرده است. البته معنای این سخن آن نیست که از تفسیر ظاهر الفاظ، خارج شده و به تأویلات روی آورده باشد، بلکه نخست، معانی ظاهری را می آورد، آنگاه به برداشت های عرفانی و اشارات اهل سیر و سلوک اشاره میکند.
 
روش طرح مباحث در آغاز سوره چنین است که معنای سوره و فضای کلی آن تبیین میکند، آنگاه به مسائل خاص هر سوره پرداخته و برای هر بسم الله در آغاز هر سوره معنایی جدید و تفسیری نو مناسب با سیاق آیات ارائه می دهد. سپس قسمتی از آیه را نقل کرده و آن را تفسیر می کند. تفسیر او در این قسمت، توضیح معنای جمله و ارائه احتمالات مطرح شده است بدون آنکه بسط دهد و وارد بحث های اختلافی شود. از نکات قابل توجه این تفسیر، تأکید بر تناسب آیات و ربط بین کلمات و نشان دادن اعجاز بلاغی قرآن در شکل های مختلف آن است.
 
مهایمی به نقل روایات و اقوال مفسرین، آن چنان توجهی ندارد و کمتر در این سبک و سیاق برای استنباط غور می کند. او معانی را برگزیده و همان را شرح می دهد بدون آنکه بخواهد استدلال کند یا شاهد مثالی بیاورد. وی در آغاز تفسیر، مقدمه ای دارد که به مباحثی چون بحث فرق بین نزول و انزال، تفسیر به رأى، فرق بین تفسیر و تأویل و از این دست مسائل پرداخته است.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 220-219