چکیده

موضوع این مقاله ویژگی های شخص حضرت مهدی (عجل الله فرجه) در ادعیه و زیارات است. در این مقاله در می یا بیم امام دوازدهم(عجل الله فرجه) همنام پیامبر است(صلی الله علیه و اله و سلم). ایشان ملقب به حجت، غائب، قائم، منتظر، مهدی می باشد. ابا صالح، ابن نبی المصطفى وابن پس از جمله کنیه های ایشان است منصور، هادی، علیم حکیم، از جمله. صفات حضرت به شمار می آیند. ابعاد وشئون حضرت نیز مانند داعی الله، سبیل الله وباب الله مورد توجه قرار گرفته است
 

مقدمه

شناخت ابعاد و شئون حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) به عنوان انسان کامل موجب ارتباطی وثیق و مطمئن با این آموزه در عصر غیبت خواهد شد. جستار در اعیه و زیارات نشان می دهد می توان در سایه متون غنی وقوى آنها آموزه امامت و مهدویت به ویژه شخصیت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) را تبیین کرد و چهره ای نیکو از این مساله ترسیم نمود. در این پژوهش تلاش خواهد شد سیمای وجودی حضرت در ادعیه و زیارات مورد واکاوی قرار گیرد.
 
محور اول

ابعاد هویتی حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف)

حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) از نسل پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم)
حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) در امتداد سلسله جلیله امامت به عنوان آخرین امام در بیت امام عسکری علیه السلام متولد شد. طبق آنچه در روایات وارد شده است و در تاریخ مورد تایید قرار گرفته است حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) از نسل پیامبر(صلی الله علیه و اله و سلم)  است؛ همان گونه که در ادعیه و زیارات مهمی همانند زیارت آل یس و دعای ندبه آمده است: «سلام على آل یس»(1) به نظر همه کارشناسان و صاحب نظران تفسیر، مراد از «یس» پیامبر خاتم (صلی الله علیه و اله و سلم) است همان گونه که از این زیارات استفاده می شود نسب امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) به پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم)می رسد.
 
در دعای بعد از ظهر روز جمعه، هم از امام باقر (علیه السلام) در خصوص نسب حضرت آمده است «اللهم اشتر منی نفسی الموقوفة علی المحبوبة لامرک بالجنة مع معصوم من عترة نبیک(صلی الله علیه و اله و سلم)» طبق این دعا نیز امام عصر (عجل الله فرجه) از عترت پیامبر اعظم (صلی الله علیه و اله و سلم) است.(2)
 
در دعای ندبه درباره نسب امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) آمده است: «این ابن النبی المصطفى و ابن علی المرتضی و این خدیجة الغراء و ابن فاطمة الکبرى» در ادامه به صورت شفاف می فرماید: «و صل على محمد جده و رسولک السید الاکبر و على ابیه سید الأصغر و جدتة الصدیقة الکبرى فاطمة بنت محمد»(3)
 
بنابر این همان گونه که در ادعیه و زیارات آمده است حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) از نسل پیامبر خاتم است(صلی الله علیه و اله و سلم). ایشان فرزند علی و فاطمه زهرا (سلام الله علیها) و در میان فرزندان ایشان از نسل سید الشهدا است. همانگونه که در دعای شب سوم شعبان در اشاره به این حقیقت می فرماید: «اللهم انی اسئلک بحق المولود فی هذا الیوم الموعود بشهادته قبل استهلاله و ولادته بکته السماء و من فیها والارض و من علیها و لایطاء لاتبیها قتیل العبرة و سید الاسرة الممدود بالنصرة یوم الکرة المعرض من قتله ان الائمه من نسله و الشفاء فی تربته»(4) طبق این دعا دیگر توجیهی برای مهدویت از نسل امام حسن مجتبی(علیه السلام) باقی نمی ماند! و این همان دانش افزایی ادعیه و زیارات است.(5)
 
آنچه در ادامه می توان گفت و از ادعیه و زیارات بر می آید بنوت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) برای امام عسکری (علیه السلام) است همان گونه که در ادعیه و زیارات به جهت اشاره به این مطلب آمده است: «سلام الله و برکاته و تحیاته على مولای صاحب الزمان... و خلف الحسن الامام المؤتمن و القائم المعتمد» (6)
 
در دعای دیگری آمده است: «وصل على ولى الحسن وصیه ووارثه»(7). بنابراین در خصوص نسب حضرت در ادعیه و زیارات می توان چنین نتیجه گرفت که امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) فرزند امام حسن عسکری(علیه السلام) است و این سلسله منتهی به سید الشهدا، امیر المومنین و فاطمه زهرا و سر سلسله خاتم انبیا(علیهم السلام جمیعا) است، بنابراین حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) از سادات بنی هاشم و حسینی است و فرزند امام حسن عسکری (علیه السلام) می باشد.
 
نام حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف): حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) هم نام پیامبر است(صلی الله علیه و آله و سلم).
 
نام امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) در ادعیه و زیارات حضرت همان نام پیامبر اعظم است(صلی الله علیه و آله و سلم). در ادعیه و زیارات وارد شده است: «اللهم فاظهر لی ولیک و ابن بنت نبیک المسمى باسم نبیک» (8) در بعضی از ادعیه منشاء نیز این مضمون وارد شده است: «فاظهر اللهم ولیک و ابن ولیک و ابن بنت نبیک المسمى باسم رسول (صلی الله علیه و اله و سلم)» (9) بنابر این حضرت هم نام پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) است. به جهت اشاره به این مطلب در دعای شب بیست سوم ماه مبارک رمضان آمده است: «اللهم کن لولیک القائم بامرک الحجة، محمد بن الحسن المهدی (عجل الله فرجه الشریف)» بنابراین دعا، نام وجود مبارک حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) «محمد» است.(10)


 
محور دوم

ویژگی های شخصیتی حضرت مهدی (علیه السلام)

درنگی در تفاوت کنیه، لقب و صفت
ادعیه و زیارات مملو است از کنی و القاب و صفاتی که هر یک به نوعی بیان گر شخصیت امام دوازدهم(عجل الله فرجه) هستند؛ به رغم وجوه مشترکی که بین آنها وجود دارد در پاره ای از موارد تفاوت هایی بین آنها دیده می شود. هر چند هر یک از آنها فرق اساسی با دیگری ندارد و همه آنها در راستای بیان شخصیت حضرت مهدی (عجل الله فرجه) هستند لکن به جهت تبیین بهتر ابعاد مساله به تفاوت هایی ضمن توضیح آنها اشاره می شود.
 
کنیه: استفاده از کنایه گاه برای تحقیر و گاه برای تعریف و یا برای تعظیم است به نظر می آید با توجه به فضای مهدی ستیزی زمان امام دوازدهم (عجل الله فرجه) کنایه گزینه مناسبی برای معرفی مساله امامت و مهدویت با شد به خصوص که می تواند به صورت غیر مستقیم عظمت آن حضرت را نیز برای اهلش بیان نماید.
 
القب: لقب بر مسمی مشهور و فراگیر اطلاق می شود.القاب حضرت مهدی (عجل الله فرجه) از تحقق کامل اهداف خلقت و کار کرد امامت به دست امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) خبر می دهند چرا که با اقدامات آن حضرت تمام ارزش ها در جامعه مشهور ومعروف و نهادینه و فراگیر خواهد شد.
 
صفت: صفت در مقام تمجید و نکو داشت و بزرگداشت استفاده می شود در حقیقت صفات بیان گر حالات نیکوی امام هستند بنا بر این صفات نمی توانند همانند القاب به اقدامات فراگیر حضرت بپردازند و از کنایه نمی توان انتظار داشت به مثابه صفات، تصویر روشنی از امام ترسیم نمایند هر چند در تمام آنها به بزرگی از آن امام همام یاد می شود. (11)
 
کنیه های امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف)
سیاست شوم عباسیان مبنی بر قطع رابطه امام (علیه السلام) با مردم موجب شد بخشی از زندگی امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) به دوران اختفا و پنهان زیستی اختصاص یابد. همین امر موجب شد بیت امامت نیز به صورت غیر مستقیم و بدون جلب توجه دستگاه خلافت عباسی به تبیین سیمای وجودی و عمل کردی امام دوازدهم (عجل الله فرجه) بپردازد؛ از این رو زبان کنایی به این امر مهم اختصاص یافت. به رغم ترسیم غیر مستقیم چهره آموزه امامت و مهدویت؛ برای تعظیم و بزرگ داشت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) نیز از کنی و القاب استفاده می شود. به نظر می آید استفاده از کنایه در ادعیه و زیارات به جهت یاد آوری ابهت و شکوه هر چه بیشتر مهدویت و جایگاه رفیع آن حضرت در اندیشه اسلامی است. شایان ذکر است ساختار کنیه نزد عرب شامل کلماتی می شود که به اب، ام، ابن، بنت، مصدر می گردند(12) بنابراین معیار، کنیه های امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) در ادعیه و زیارات چنین وارد شده است: «این ابن النبی المصطفى وابن على المرتضی و ابن خدیجة الغراء و این فاطمة الکبرى بابی انت و امی و نفسی لک الوقاء و الحمی یابن السادة المقربین یا بن النجباء الاکرمین یابن الهداة المهنیین یا بن الخیرة المهذبین یا بن الغطارفة الأنجبین یا بن الاطایب المطهرین یا بن الخضارمة المنتجبین پابن القماقمة الاکرمین یاین البدور المنیرة یابن السرج المضیئة یابن الشهب الثاقبة یابن الانجم الزاهرة یابن السبل الواضحة یابن الاعلام اللائحة یابن العلوم الکاملة یابن السنن المشهورة یا بن المعالم الماثورة یابن المعجزات الموجودة یابن الدلایل المشهورة یابن الصراط المستقیم یابن النباء العظیم یاین من هو فی ام الکتاب لدى الله على حکیم یابن الایات البینات یابن الدلایل الظاهرات یابن البراهین الباهرات یابن الحجج البالغات یابن النعم السابغات یابن طه و المحکمات یابن یس و الذریات یابن الطور و العادیات یابن من دنی فتدلی».(13)
 
کنیه های امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) بیانگر شخصیت والامقام حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) هستند. در حقیقت با ستایش و نکو داشت آباء و اجداد آن حضرت به رشد و پرورش امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) در خاندان وحی و تحت تعالیم الهی چنین اشاره می شود: حضرت مهدی (عجل الله فرجه) از خاندان پیامبری است که برگزیده خداوند متعال است. او فرزند خدیجه کبری و فاطمه زهرا است. او فرزند بهترین بندگان مقرب خدا و نیکان روزگار است. فرزند افرادی بخشنده و فداکار و کریم و وفادار که همگی پاک و مطهر و معصومند و مانند ستاره ای می درخشند و راه مستقیم را به جویندگان حقیقت نشان می دهند و همانند نشانه ای گویا، راهنمای انسان ها هستند. حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) از تبار صاحبان دانش و سنت های پسندیده است. او عصاره نبوت و ثمره ولایت و مستجمع همه کمالات است.


 

القاب امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف)

القاب گوناگونی برای امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) در ادعیه و زیارات وارد شده است به رغم تکریم و تمجید از امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) با زبان کنایی، القاب نیز بیان گر شخصیت جهانی و ابعاد فراگیر حضرت مهدی هستند و به معرفی غیر مستقیم ایشان می پردازند. در این قسمت از پژوهش به القاب حضرت اشاره خواهد شد.
 
حجت
این لقب را می توان در دعایی که در دوران غیبت توصیه شده است یافت نمود که متن آنان چنین است: «اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی»(14)
 
ولی
این لقب به ضمیمه القاب دیگر نیز در دعایی که به مناسبت غیبت توصیه شده وارد شده است. در ادعیه آمده است: «و امرک ینتظر و انت العالم غیر معلم بالوقت الذی فیه صلاح امر ولیک » در ادامه نیز آمده است «فانه الهادی و المهتدی و القائم المهدی الطاهر التقى التقى الزکی و الرضى المرضى الصابر المجتهد الشکور»(15)
 
خلف صالح
لقب خلف صالح در ادعیه چنین آمده است: «و صل على الخلف الصالح الهادی المهدی»(16)
 
موعود
لقب موعود در دعایی است که به مناسبت شب نیمه شعبان وارد شده است الهم بحق لیلتنا و مولودها و حجتک و موعودها، (17)
 
غایب مستور
این لقب در ادامه فرازهای دعای قبلی موجود است و به آن چنین اشاره می شود «... نورک المتالق و ضیاوک المشرق و العلم النور فی طغیاء الدیجور الغائب المستور جل مولده و کرم محتده» (18) البته در بعضی ادعیه فقط به لقب «غائب» اشاره شده و چنین آمده است «والغائب فی خلقک» (19)
 
قائم
در خصوص لقب قائم که از القاب مشهور امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) است ادعیه و زیارات زیادی وجود دارد که به ان پرداخته اند و به فرازهای از آنها اشاره می شود که برای اثبات مطلب کفایت می کنند. «اللهم و صل علی ولی امرک القائم المؤمل و العدل المنتظر» (20) «اللهم بلغ مولانا الامام الهادی المهدی القائم با امر الله»: «اللهم کن لولیک القائم بامرک»(21)
 
منتظر
انتظار حضرت مهدی پیشینه ای طولانی دارد و از دیر زمان انبیاء و اولیاء به امید آمدنش روزگار سپری کرده اند. ادعیه و زیارات در بیان این حقیقت به لقب منتظر چنین اشاره می کنند. «اللهم وصل علی ولی امرک القائم المومل و العدل المنتظر» (22) «... و اتقرب الیک بالامام المنتظر المهدی»(23)
 
مهدی
این لقب مشهور در ادعیه و زیارات زیادی وارد شده است و در ضمن ادعیه ای که به مناسبت القاب دیگر به آنها اشاره شد وارد شده است؛ به همین جهت فقط به ذکر آدرس آنها اکتفا می شود.(24)
 

شمایل حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف)

شمایل حضرت مهدی در ادعیه و زیارات نمود چندانی ندارد چراکه درادعیه و زیارات چهره آرایی از امام دوازدهم (عجل الله فرجه) صورت نمی گیرد؛ ولکن با نگاهی گذرا می توان شمایل حضرتش را در ادعیه و زیارات در فراز زیر ارزیابی نمود و به دور نمایی از آن دست یافت در دعای ندبه به جهت اشاره به آن آمده است:« اللهم ارنی الطلعة الرشیدة و الغرة الحمیدة»(25)
 
امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) چهره ای زیبا و درخشان دارد. نگاه به آن حضرت چشم را می نوازد و موجب ازدیاد شور و نشاط در بینندگان آن سیمای نورانی خواهد شد به رغم معنی مذکور این فراز می تواند اشاره به عصر طلایی ظهور با حضور نگین آفرینش در جامعه باشد که بر زیبایی جهان با رونمایی از چهره آفتاب می افزاید؛ هر چند قبول معنی اول نیز دور از واقعیت نیست.


 

صفات امام مهدی (عجل الله فرجه الشریف)

صفات امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) در ادعیه و زیارات را می توان به دو دسته تقسیم کرد.
 
دسته اول: اوصاف وجودی حضرت مهدی که در این قسمت از پژوهش به تناسب سیمای وجودی امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) از منظر ادعیه و زیارات به آنها اشاره می شود.
 
دسته دوم: اوصاف عمل کردی حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) که جستار از آنها پژوهشی مستقل می طلبد.
 
شایان ذکر است به رغم تبیین شخصیت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) در ادعیه و زیارات با استفاده از کنی و القاب، صفات امام دوازدهم (عجل الله فرجه) نیز به صورت شفاف ترو بر جسته تر و با روی کرد ستایش و بزرگداشت بیان گر ابعاد، حالات و معصومین (علیهم السلام) می پردازند. از این رو در این قسمت از پژوهش به صورت مستقل به آنها اشاره می شود.
 
موید و منصور
در ادعیه و زیارات متعددی از حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) به عنوان امامی موید و منصور از جانب خداوند متعال یاد می شود؛ در زیارت عاشورابه جهت اشاره به این مطلب آمده است: «فاسال الله الذی اکرم مقامک و اکرمنی یک أن یرزقنی طلب ثارک مع امام منصور من اهل بیت محمد(صلی الله علیه و اله و سلم)»(26)
 
طبق آنچه در ادعیه و زیارات آمده است و اهل بیت تعلیم مهدی باوران فرموده اند نصرت و پیروزی خداوند متعال از آن مهدی آل محمد(صلی الله علیه و اله و سلم) است. واهل ایمان با توجه به تحقق این وعده الهی برای امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) آن را از خداوند متعال طلب می کنند. در فرازهای بسیاری از ادعیه و زیارات به این صفت اشاره شده است؛ از جمله دردعا برای سلامتی حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) آمده است: «اللهم و لیک فلان فاحفظه من بین یدیه و من خلفه و عن یمینه وعن شماله و من فوقه ومن تحته»(27) در زیارت حضرت نیز آمده است: «السلام علیک یا محفوظا بالله» (28)در فرازی دیگر آمده است: «اللهم انی انشدک بایوائک على نفسک لاولیائک لتظفرنهم بعدوک وعدوهم أن تصلی على محمد»(29) و همچنین در عا برای حضرت در شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان چنین وارد شده است: «اللهم کن لولیک فلان بن فلان فی هذه الساعة و فی کل ساعة و لیا و حافظا و ناصرا و دلیلا و قاعدا و عونا» (30) در دعا برای تعجیل فرج نیز آمده است:
 
«اللهم عجل فرجه و ایده بالنصر و انصر ناصریه و اخذل خاذله»(31) در فراز دیگری این گونه وارد شده است: «اللهم و الداعی الیک و القائم بالقسط من عبادی الفقیر الی رحمتک و المحتاج الى معونتک... فاشدد اللهم ازره بنصرک»(32). در دعای دیگری آمده است: «اللهم وصل علی ولی امرک القائم المؤمل و العدل المنتظر احففه بملائکتک المقربین و ایده بروح القدس یا رب العالمین» (33) به جهت اشاره به این صفت همچنین آمده است: «اللهم و عجل فرج آل محمد و اجعل صلواتک علیه و علیهم و استنقذهم من ایدى المنافقین المضلین و الکفرة الجاحدین و افتح لهم فتحا یسیرا واتح لهم روحا و فرجا قریبا و اجعل لهم من لدنک على عدوک و عدوهم سلطانا نصیرا»(34) در فراز دیگری آمده است: «والله ناصره و مویده اذا آن میعاده و الملائکة امداده» (35) در فراز دیگری می یابیم: «وایده بالنصر و انصره بالرعب»(36) در فراز دیگری به جهت اشاره به این صفت آمده است: «السلام علیک ایها المنصور على من اعتدى» (37)
 
طبق ادعیه و زیارات وارده، حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) از جانب خداوند متعال یاری می شود و بر همه مشکلات فائق می آید و بر دشمنان پیروزی شود.
 
شبیه انبیاء
تبین شخصیت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) در آن فضای سیاسی تعقیب گریز و مهدی ستیز، امری بس سخت و دشوار به نظر می آید و پیامدهای ناگواری به دنبال داشت؛ لکن امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) زمانی متولد شد که باورهای مذهبی به جهت حضور انبیا و اولیاء در طول تاریخ براساس زندگی ایشان شکل گرفته و استحکام یافته بود و مردم شناخت اجمالی از شخصیت آنها داشتند و کم و بیش به تبادل و تکامل اطلاعات در خصوص پیغمبران الهی می پرداختند. بنابراین با توجه به امامت و مهدویت در ادامه حرکت انبیاء و امامت اولیاء زمینه توصیف غیر مستقیم حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) فراهم آمد و تشبیه حرکات و سکنات و ابعاد و شئون حضرتش به انبیاء میسر گردید؛ از این رو اهل بیت از این بستر برای گسترش معرفت نسبت به مهدویت از ادعیه و زیارات بهره گرفتند و بدون تحریک دشمنان به بیان سیمای وجودی امام زمان (عجل الله فرجه) پرداختند در نتیجه درباره شباهت های حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) به انبیاء در ادعیه و زیارات چنین آمده است:
 
«اللهم صل على حجتک فی ارضک... المرتقب الخائف و الولی الناصح سفینة النجاة و علم الهدی و نور الابصار و خیر من تقمص وارتدی و مجلی العمى الذی یملأ الأرض قسطا و عدلا»(38)
 
حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) همانند حضرت موسی (علیه السلام) مخفیانه متولد شدو دارای دو غیبت است که یکی از آنها طولانی تر از دیگری است. حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) نیز نظیر حضرت موسی (علیه السلام) به دلیل خوف از امت و اختلافات درون گروهی و برون گروهی که همواره دشمنان به آن دامن می زدند ناگزیر به غیبت شد و پیروان و شیعیان او رنج های زیادی را تحمل کردند تا زمانی که زمینه ظهور فراهم گردد و روزگار رهایی برسد و دشمنان حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) در زمین فرو روند همان گونه که دشمنان موسی گرفتار شدند حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) همانند حضرت نوح عمری طولانی دارد. نوح پیامبر (علیه السلام) کشتی نجات ساخت و هر کس به او گرایش پیدا کرد از هلاکت نجات یافت همان گونه که حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) کشتی نجات امت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و حتی پیروان ادیان است و هرگونه مقابله و ستیز با آن موجب هلاکت خواهد بود.
 
چرا که آینده روشن و روزگار رهایی از آن مهدی آل محمد(عجل الله فرجه الشریف) است همان گونه که گشایش و فرج برای حضرت نوح (علیه السلام) اتفاق افتاد. حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) بهترین گزینه ای است که می تواند همانند و هماهنگ با همه انبیاء(علیه السلام) گذشته مردم را هدایت کند و بر بینش و بصریت مردم بیافزاید چرا که او شبیه ترین مردم به انبیاء است و می تواند مانند آنها حرکت کند و با ضلالت و گمراهی مبارزه نماید. امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) تنها کسی است عدالت و برابری و مساوات را در تمام زمین بر پا می کند و آن را از ظلم و ستم پاک می نماید.
 
وارث انبیاء
این مساله مهدویت در ادامه نبوت و امامت است. حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) در ولایت بر جامعه و هدایت مردم وارث انبیاء و واصیاء گذشته است و راه ایشان را ادمه خواهند داد. در ادعیه و زیارات مهدوی آمده است: «و انت یا حجة الله و بقیته کمال نعمته و وارث انبیائه و خلفائه ما بلغنا من دهرنا »(39)
 
در فرازی دیگر آمده است: «السلام على مفرج الکربات... و المنتهی الیه مواریث الانبیاء و لدیه موجود آثار الاوصیاء»(40) ( طبق آنچه در ادعیه و زیارات آمده است به رغم وارثت امام دوازدهم (عجل الله فرجه) نسبت به میراث معنوی پیغمبران گذشته؛ میراث علمی ایشان نیز در اختیار مهدی آل محمد(عجل الله فرجه الشریف) قرار می گیرد در این خصوص در ادعیه و زیارات مهدوی آمده است: «السلام علیک یا وارث علوم النبیین»(41) امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) به همراه ذخائر جمیع انبیا الهی به خصوص گنجینه علوم ایشان ظاهر می شوند و تمام ویژگی های انبیاء و اوصیاء و ابزار و ادوات رسالت و امامت به ایشان به ارث می رسد.
 
علیم و حکیم
عقل و خرد در عصر ظهور به اوج رشد و کمال می رسد. حضرت مهدی آگاه ترین مردم است و دارای شخصیتی علیم و حکیم است. در ادعیه و زیارات مهدوی آمده است: «انت الحکیم الذی لا تجهله الحمیة، مجاهدتک فی الله ذات مشیة الله و مقارعتک فی الله ذات انتقال الله و صبرک فی الله ذو اناة الله و شکرک ذو مزید الله ورحمته»(42)
 
سیاست شوم بنی عباس مبنی بر قطع رابطه امام با مردم موجب توقف عده ای در مقابل امامت و مهدویت شد به گونه ای که به بازگشت ایشان به دوران جاهلیت انجامید و ممکن است مخالفت آنها با امامت و مهدویت تا عصر ظهور نیز ادامه یابد؛ به رغم این ستیزش ها حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) نه تنها اجازه بازسازی و بازیابی دوران جاهلیت و تعصب و عصبیت نمی دهند و در عمل انجام شده قرار نمی گیرند؛ بلکه در اقدامی حکیمانه به مبارزه با ایشان بر می خیزد و تمام تلاش و کوشش خود را به کار می گیرد تا خواست خداوند متعال مورد پذیرش واقع شود و با سرکوب کردن دشمنان و ایجاد توجه و تنبه در ایشان آنها را در مسیر یکتا پرستی قرار دهد. امام دوازدهم (عجل الله فرجه) با صبر و استقامت، اقدام به تلاش برای بازگشت ایشان به سوی خدا می نماید و به شکرانه و سپاس از خداوند متعال برای ترویج خداباوری و بهره مندی از رحمت واسعه الهی، می پردازد و هرگز اقدامی، دور از شأن امامت نخواهد داشت چرا که حضرت مهدی(عجل الله فرجه الشریف) خزانه دار همه علوم است؛ همان گونه که در ادعیه و زیارات آمده است: «وانک خازن کل علم و فاتق کل رتق»(43)
 
امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) موضوعات پیچیدهء علمی را بررسی و رموز آنها را باز گشایی می نماید. تمام علوم اولین و آخرین در اختیار مهدی آل محمد(عجل الله فرجه الشریف) است. با ظهور آن حضرت ابواب تمام علوم هستی گشایش می یابد همان گونه که در زیارات آمده است «سلام الله و برکاته و تحیاته و صلواته علی مولای صاحب الزمان... و عیبة علمه» (44).
 
در فرازی دیگر از ادعیه وارد شده است: «السلام علیک یا معدن العلوم النبویة».(45)
 
بنابراین سینه امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) گنجینه تمام علوم و معارف نظام آفرینش است از این رو در عصر ظهور انفجار علوم رخ خواهد داد و انقلاب علمی امام عصر(عجل الله فرجه) باعث رشد و تکامل می شودوامام (علیه السلام)، راهنما و الگو قرار می گیرد همان گونه که خداوند متعال را راهنما قرار داده است در زیارات آمده است «السلام علیک العلم المنصوب و العلم المصبوب»(46) با توجه به احاطه و اشراف حضرت مهدی بر علوم و معارف الهی خداوند متعال او را برای امر و نهی و مدیریت جامعه و حکومت جهانی منصوب نموده است تا با آن دانش وسیع، جای گزین سمبل های غیر الهی گردد و کانون توجه به خدای یکتا گردد.
 
مؤتمن
حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) ساحل امنی است که کشتی ایمان و سکنه مومن آن می توانند در آن پهلو گرفته و برای برپایی قسط و عدالت و رسیدن به سعادت و نیل به قله عبودیت و رشد و کمال و معنویت به او اعتماد نمایند همان گونه که در زیارت سرداب آمده است: «سلام الله و برکاته و تحیاته و صلواته على مولاى صاحب الزمان... الامام المؤتمن و القائم المعتمد» (47) امامت و مهدویت تنها راه سعادتی است که می شود از آن به حق و حقیقت کامل دست یافت.


 
پناه و یاور مهدی باوران
حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) پناه و یاور مهدی باوران است در ادعیه و زیارات آمده است: «و الکهف والعضد و عماد الاسلام و رکن الانام» (48) دوران غیبت که از هر طرف و در هر لحظه امواج خروشان فتنه و شبهات از راه می رسد و بر حیرت ناشی از غیبت، می افزاید عنایت به حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) حتی در دوران غیبت به عنوان یاور و پناه مهدی یاوران، ما را از کج تابه و انحراف مصون می دارد. چرا که حصن حصین ولایت دژی مستحکم و پناهگاهی امن در برابر آفات و آسیب های فرهنگی و اعتقادی است.
 
وحید فرید
توجه و تمسک به امامت و مهدویت تنها راه سعادت بشریت و نجات از مشکلات جامعه بشری است. رشد و تکامل و هدایت و تحقق همه آرمان ها و نکوداشت تمام ارزش ها با ظهور حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) معنی خواهد شد همان گونه که در ادعیه و زیارات آمده است: «السلام علیک ایها امام الفرید»(49) با حضور امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) بهترین دوران زندگی بشر شکل می گیرید. چرا که امامت و مهدویت درخشش خورشید ولایت است و عصر ظهور مهدی آل محمد تجلی عبادت و اطاعت است. همان گونه که عدد یک، سر آغار سایر اعداد قرار می گیرید امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) نیز پس از غیبتی طولانی، آغاز گر دورانی جدید و نوید بخش زندگی خواهد بود. با دمیدن صبح امید وارث انبیا(علیهم السلام) و خاتم اولیا به کامل ترین و بهترین شکل به مدیریت مدینه فاضله می پردازد. او تنها کسی است که تلاش انبیاء گذشته از آدم تا خاتم را به ثمر می رساند همان گونه که در ادعیه و زیارات آمده است: «السلام علیک ایها الامام الوحید و القائم الرشید السلام علیک ایها الامام الفرید». (50)
 
امام دوازدهم (عجل الله فرجه) دردانه خداوند متعال و یگانه عصر ظهور و فرزانه روزگار است بنابراین در توصیف شخصیت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) از منظر ادعیه و زیارات در می یابیم او بی نظیر است.
 
محور سوم

خصائص حضرت مهدی در ادعیه و زیارات

خصایص و ویژگی های حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) در ادعیه و زیارات ایشان را در دو مورد از دیگران ممتاز می نماید:
 
اول: به لحاظ خاتم الاوصیاء بودن حضرت مهدی ؛ در ادعیه به جهت اشاره به این مطلب است: «اللهم صل على خاتمهم(51) و قائمهم المستور عن عوالهم»
در فراز دیگری آمده است: «السلام علیک یا خاتم الاوصیاء» (52)
 
بر اساس ادعیه امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف)، تنها شخصی است که مقام خاتمیت اوصیا(علیه السلام) را دارد و بعد از او امام دیگری به مقام امامت نمی رسد.
 
دوم: به لحاظ حکومت جهانی؛ حضرت مهدی مردم را به خداوند متعال دعوت می کند و در حرکتی نهادینه حکومتی الهی تشکیل می دهد. امتیاز این حکومت فرامنطقه ای بودن آن است. در ادعیه مهدوی آمده است: «... وانه الهادی المهدی... و تجمع له ملک المملکات کلها قریبها وبعیدها و عزیزها و ذلیها حتى یجرى حکمه على کل حکم و تغلب بحقه کل باطل»(53) طبق این فراز و آنچه در فصل بعد اشاره می شود تشکیل حکومت یکپارچه جهانی با آن گستردگی و وسعت دامنه از امتیازات ویژه امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) است واهداف نظام آفرینش در آن به صورت کامل تحقق خواهد یافت.


 
محور چهارم

مقامات معنوی و شئون امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف)

جایگاه امام معصوم از آموزه های مهم تفکر اسلامی است. در روایات مختلف که در مجامع شیعه وسنی نقل شده است معرفت به امام جدا کننده اسلام و جاهلیت دانسته شده است. این پژوهش می کوشد؛ ضمن تبیین سیمای وجودی امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) به مقامات معنوی و شئون ایشان از منظر ادعیه و زیارات مهدوی اشاره کند. مراد از مقام معنوی جایگاه رفیع امام نزد خداوند متعال است و رابطه امام معصوم(علیه السلام) با خدا و قرآن کریم و انبیاء الهی را مطرح می کند به گونه ای که هیچ گزینه دیگری غیر از امام را بر نمی تابد به رغم اشاره به این جایگاه در اوصاف والقاب به جهت اهمیت آن به صورت مستقل در این قسمت از پژوهش مورد واکاوی قرار می گیرد.
 
داعی الله
اتفاق مهم عصر ظهور سوالی است که فرضیه های متعددی از جمله حکومت، برپایی عدالت و... می تواند پاسخ آن باشد. واکاوی ادعیه و زیارات نشان می دهد رخ داد مهم عصر ظهور دعوت به خداوند متعال است. دعوتی که دعوت به همه خوبی ها ست و حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) در عصر ظهور آن را هدف گذاری می نماید و تربیت الهی را براساس آن در جامعه نهادینه می کند. هر چند دعوت مردم به سوی خداوند متعال می تواند از جمله سیمای عمل کردی امام عصر(عجل الله فرجه) باشد؛ لکن توجه به این مطلب لازم است که فراخوان گسترده و جهانی بشریت، به سوی خدا از مقامات و شئون امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) است همان گونه که در زیارت آل یس آمده است: «السلام علیک یا داعی الله و ربانی آیاته»(54) . آنچه در ادامه می توان به آن اشاره کرد اجابت دعوت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) است.
 
در ادعیه و زیارات در اشاره به این مطلب آمده است: «السلام علیک ایها المنتظر المجاب»(55)
 
باب الله
امام مهدی (عجل الله فرجه الشریف) نشان گر راه های ارتباطی با خداوند متعال است و مهدویت دروازه همه معارف الهی است ودری شایسته برای ورود به ساحت قدس الهی می باشد و توجه به آن برای رسیدن به خدا ضرورتی گریز ناپذیر است چرا که موجب پدید آمدن ارتباطی و ثیق با خالق یکتا می گردد. کسب معرفت الهی و درجات روحانی فقط از باب مهدویت امکان دارد و امام عصر(عجل الله فرجه) باب الله است همان گونه که در ادعیه و زیارات آمده است «السلام علیک یا باب الله و دیان دینه»(56) در دعای ندبه نیز آمده است: «این باب الله الذی منه یوتی»(57) توجه به مهدویت درمان بحران هویت و معنویت، به خصوص در زمان کنونی است و تأسی به آموزه مهدویت و الگو گیری از امام عصر (عجل الله فرجه الشریف) راه مناسبی برای مبارزه با متمهدیان و مدعیان دروغین است و توجه به آن موجب رویارویی با عرفان ناب اسلامی و رهایی از عرفان های کاذب و انحرافی نو ظهوراست. حرکت در مسیر امامت و مهدویت به منزله حرکت دربزرگ راه عبادت و رسیدن به سعادت است. بلکه تنها راه است همان گونه که در زیارت حضرت آمده است «السلام علیک یا باب الله الذی لا یوتی الامنه»(58)
 
سبیل الله
توجه به مهدویت توجه به حقیقت است و هرگونه انحراف و انحطاط از آن موجب هلاکت خواهد شد در زیارات مهدوی آمده است: «السلام علیک یاسبیل الله الذی من سلک غیره هلک»(59)
 
ولایت مداری امام دوازدهم (عجل الله فرجه) راهی الهی است و راه ایشان راه خداست. مهدویت به عرفان و معرفت معنی می بخشد و هر گونه گسست از آن شکست محسوب می گرد و همان گونه که تاریخ شهادت می دهد نتیجه ای جز نابودی و هلاکت نخواهد داشت. چرا که گریز از مهدویت درنگ در دنیا و غفلت از آخرت است.
 
عنایت به آموزه امامت و مهدویت دریچه ای از حیات ابدی به روی انسان می گشاید؛ در زیارات مهدوی آمده است: «السلام علیک یا ناظر شجرة طوبی و سدرة المنتهی»(60) امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) با تأمل و تعمق در این دو مقام بهشتی، بصیرت را پیش روی مهدی باوران قرار می دهد؛ از این رو آخرت طلبی و کسب مقام بهشتی در این آموزه معنی پیدا می کند.
 
خلیفة الله
حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) جانشین خدای متعال است همان گونه که در ادعیه و زیارات مهدوی آمده است: السلام علیک یا خلیفة الله و ناصر حقه». (61)
 
تمام اولیاء و انبیاء خلیفه خداوند متعال هستند؛ ولی اتصاف امام عصر (عجل الله فرجه) به این مقام به دلیل به ثمر نشستن تلاش و کوشش جانشینان خداوند متعال است چرا که در عصر ظهور، امامت و خلافت جانشین بر حق خداوند متعال در تمام دنیا به مرحله ظهور می رسد و از تمام ظرفیت ها استفاده میشو و هدف نهایی خداوند متعال از قرار دادن خلیفه در زمین به صورت کامل تحقق می یابد.
 
حجة الله
زمین هرگز بدون حجت باقی نمی ماند. در روایات متعددی آمده است اگر زمین لحظه ای از حجت خالی باشد اهلش را در کام خود فرو می برد. حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) حجت خداوند متعال است. در ادعیه و زیارات آمده است: «السلام علیک یا حجة الله و دلیل ارادته» (62) امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) راهنمای مردم است و ایشان را به سوی خدا دعوت می کند و در مسیر عبودیت قرار می دهد و با برهان قاطع و دلیل روشن و پاسخ به شبهات حجت، را بر خلق تمام می کند؛ چرا که سخنان خداوند بر زبان او جاری می شود در ادعیه آمده است: «و حجتک و لسان المعبر عنک الناطق بحکمتک»(63) مردم در پرتو نور امام که هرگز به خاموشی نمی گراید هدایت می شود همان گونه که در ادعیه وارد شده است: السلام علیک یا نورالله و یا حجة الله التی لا تخفی»(64)
 
تالی کتاب الله
مقام و جایگاه امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) از منظر ادعیه و زیارات هماهنگ و برار با قرآن کریم است در زیارات مهدوی به جهت اشاره به این مطلب آمده است: «السلام علیک یا تالی کتاب الله و ترجمانه»(65)؛ قرآن بیان گر هر شئ و همه امور است. امام نیز مانند قرآن همه حقایق و معارف را بیان می کند؛ چرا که اوست که قرآن را تلاوت می کند و می تواند با قرائت صحیح از قرآن در معنای ژرف و عمیق آن رسوخ نماید. حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) ترجمان وحی است و کلام الهی را به بهترین وجه ممکن تبیین و تفسیر می کند و گنجینه علوم قرآنی را استخراج می نماید و با هدایت مردم، حجت را بر ایشان تمام خواهد کرد.


 
بقیة الله
ان حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) برای تحقق هدف الهی خداوند از آفرینش، غایب از نظر باقی مانده است. مهدی ستیزی گروه های مختلف باعث شد امام دوازدهم(عجل الله فرجه الشریف) ناگزیر به تغییر راه های ارتباطی شود و برای احیای کتاب و سنت الهی باقی بماند و به عنوان آخرین ذخیره الهی در ادامه حرکت انبیاء و اولیاء سکان کشتی نجات را به دست گیرد؛ در نتیجه از تمام ستیزش ها و چالش ها مصون خواهد ماند و تلاش بی وقفه انبیاء و اولیاء برای ظهور، نتیجه خواهد داد. در ادعیه و زیارات آمده است: «السلام علیک یا بقیة الله فی أرضه »(66)
 
ان کانادا این فراز ناظر به زمانی است که حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) در کنار کعبه با قرائت آیه شریفه «بقیة الله خیر لکم» (67)
 
بقاء و حضور خویش را به جهانیان اعلام می کند چرا که او در ادامه نبوت انبیاء و امامت اولیاء باقی مانده است تا دشمنی ستم پیشگان را از بین ببرد همان گونه که در ادعیه و زیارات مهدوی آمده است: «السلام علیک یا بقیة الخلایف البر التقى الباقی لازالة الجور و العدوان»(68) در زیارت مهدوی دیگری نیز آمده است: «ذخرک الله لنصرة الدین و اعزاز المسلمین و الانتقام من المجاهدین و المارقین»(69)
 
صاحب الزمان
امام در نظام آفرینش واسطه فیض و حلقه ارتباط مردم با خداست. وجود امام در هر عصری و برای هر نسلی ضرورت دارد. حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) خلیفه خداوند متعال پس از انبیاء و اولیاء است. او امیر هستی است و زمان به دست اوست و گذر زمان مشکلی در امامتش ایجاد نمی کند. در ادعیه و زیارات مهدوی آمده است: «سلام الله و برکاته و تحیاته و صلواته على مولاى صاحب الزمان»(70)
 
خداوند متعال به امام دوازدهم (عجل الله فرجه) عمری طولانی عنایت نموده است و تاهر زمان اراده کند طول عمر حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) ادامه خواهد داشت و خلافت الهی را در زمین عهده دار خواهد بود به گونه ای که زمین و زمان تحت امر او قرار گرفته اند. در فرازی از ادعیه و زیارات آمده است: «وصاحب الدهور و العصور»(71)
 
در حقیقت دوران امامت و خلافت حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) مدتی طولانی خواهد داشت و حضرت در عصر غیبت نیز به عنوان جانشین خداوند، هدف از نظام آفرینش را تحقق می بخشد چرا که ایام متعلق به امامت اوست و زمام امور هستی در دست با کفایت اوست.
 
میثاق الله
طرح مساله امامت و مهدویت به آغاز نظام آفرینش باز می گردد. پیامبران باتوجه به آن در طول تاریخ مردم را هدایت نموده اند و برای رویارویی با آن آماده ساختند. در ادعیه و زیارات به جهت عهد و پیمان انبیاء الهی برای ایجاد بستری مناسب مهدویت آمده است: «السلام علیک یا میثاق الله الذی اخذه و وکده»(72)
 
گویا سیر نظام مند قانون هستی در سایه هدایت انبیا و اولیاء ، امامت و مهدویت را هدف خویش قرار داده است و از همان آغاز راه، پیمانی ناگسستنی بین حق و حقیقت و امامت و مهدویت بسته شده است و انبیاء باوفا داری به این پیمان نبوت و رسالت را به اتمام رساندند و همه آنها زمینه را برای حضور و ظهور آن امام همام آماده نموده اند و تمام رنج ها و مشکلات را به امید رسیدن به حضور سبز او در نظام آفرینش به جان خریده اند.
 
و این حاکی از عظمت شان و مقام بس عالی حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) است که افرادی چون انبیاء اولوالعزم (علیه السلام) نیز به خدمت او قامت افراشته و همت بلند داشته اند تا بشریت لیاقت بهره مندی از وجود نازنین و مبارک او را داشته باشند و این مقام نزد خداوند متعال بسیار ستوده و ارزشمند است چراکه از همه مقربان درگاه در خصوص آن عهد و پیمان گرفته شده است تا با حرکتی هماهنگ و شایسته آن به روزگار رهایی و نقطه اوج وعده الهی را بشارت دهند.
 
وعد الله
خداوند متعال به آمدن حضرت مهدی(عجل الله فرجه الشریف) بشارت داده است. در ادعیه و زیارات آمده است: «السلام علیک یا وعدالله الذی ضمنه السلام علیک ایها العلم المنصوب و العلم المصبوب و الغوث و الرحمة الواسعة وعدا غیر مکذوب».(73)
 
ظهور امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) توسط خداوند تضمین شده است. به یقین روزی فرا خواهد رسید که بشریت شاهد تحقق این وعده الهی قرار گیرد و به رغم طولانی شدن غیبت و حیرت و ازدیاد شبهات، ظهور امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) را درک نماید؛ هر چند ممکن است غیبت حضرتش همچنان به طول انجامد و سال ها ادامه داشته باشد و یأس و نا امیدی عده زیادی را گرفتار نماید؛ و ارزش ها تغییر یافته؛ و ظلم و جور بیش از پیش گسترش یابد. لکن خروش این امواج مرده دیری نمی پاید! چراکه خداوند متعال مسیر تاریخ را به سوی ظهور قائم آل محمد قرار داده است و فرجام تاریخ را هماهنگ با قالب مهدویت ریخته است به گونه ای که هرگز نمی توان مسیر تاریخ را تغییر داد و مساله امامت و مهدویت را تکذیب کرد همان گونه که در برخی از زیارات آمده است: «وانت الشافع لاتنازع والولی الذی لاتدافع». (74)

سخنی در وجه تفکیک شئون از صفات

امام جایگاه ویژهای در نظام آفرینش دارد به گونه ای که هیچ کس نمی تواند در این مرتبه ومقام جای گزین امام شود و مانند او درخشش نماید؛ به رغم تبیین حالات امام در صفات؛ شئون بیان گر عظمت وابهت و شکوه هر چه بیشتر امامت است به گونه ای که هیچ کس را یارای رسیدن به آن نیست و چهرهای غیر از معصوم در این جایگاه کارآمد نیست از این رو به جهت تبیین بهتر این جایگاه از شئون امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) به صورت مستقل پژوهش خواهد شد.(75)


 
محور پنجم

شئون امام مهدی در ادعیه و زیارات

معصوم (عصمت امام دوازدهم «عجل الله فرجه» در ادعیه و زیارات)
امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) در بین سایر انبیاء و اولیاء شأن و جایگاه ویژه ای نزد خداوند متعال دارد. نفس او پاک و مطهر از هر گونه رذیله اخلاقی و به دور از هر گونه پلیدی است در ادعیه و زیارات آمده است «و عصمته من الذنوب و براته من العیوب و اطلعته على الغیوب و انعمت علیه و طهرته من الرجس و نقیته من الدنس» (76) حضرت مهدی(عجل الله فرجه الشریف) معصوم است و هرگز گناهی در مورد او تصور نمی شود. ایشان از هرگونه عیب و ایرادی مبراست. از اسرار خداوند متعال آن گاه است و از هرگونه اعمال شیطانی و شیطان صفتی پاک و منزه است.
 
اخلاق آن حضرت پاکیزه از هر گونه آلودگی و لغزش است امام عصر (عجل الله فرجه) برگزیده خداوند متعال و سرآمد همه مقربان درگاه الهی است شایان ذکر است طبق فرازهای مذکور شکوه و عظمت و علو مرتبه حضرت شایسته خداوند متعال است و به تناسب الوهیت ذات الهی عبودیت امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) عظمت شان او را نشان میدهد به گونه ای که موفق به برپایی حکومتی جهانی می شود.
 
ولی الله
حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) از جانب خداوند متعال بر همه امور ولایت دارد و از شایستگی لازم برای مدیریت جهانی بهره مند است. امام دوازدهم (عجل الله فرجه) با ولایت خویش به جریان حق و حقیقت در شریان های جامعه جهانی معنی می بخشد و حکومت عدل الهی را برپا می دارد.
 
ولایت و سرپرستی امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) تجلی حاکمیت الهی است و اطاعت از ایشان اطاعت از خداوند متعال است. درادعیه و زیارات آمده است: «السلام علیک یا ولی الله»(77) در زیارت مادر حضرت ولی عصر (عجل الله فرجه) نیز وارد شده است: «وحملت ولی الله» (78) در دعای شب بیست و سوم ماه مبارک رمضان به جهت اشاره به ولایت امام آمده است: «اللهم کن لولیک...(79) «اللهم ادفع عن ولیک»(80) وارد شده است.
 
ولى الاحکام
مدیریت و ولایت حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) همه امور را در بر می گیرد. به رغم ولایت مطلقه امام دوازدهم (عجل الله فرجه) به ولایت ایشان بر احکام نیز به صورت خاص اشاره شده است در ادعیه و زیارات آمده است:«سلام الله ... على مولاى صاحب الزمان... و ولی الاحکام»(81) امام عصر (عجل الله فرجه) با توجه به جایگاه امام معصوم (علیه السلام) در نظام آفرینش و بهره مندی از معارف الهی قانون الهی و جهانی را تهیه و تدوین می نماید و بر اساس آن احکام اسلامی جاری می شود. این احکام از ناحیه خداوند متعال است و از زبان حضرت مهدی صادر می شودهمان گونه که در زیارات و ادعیه آمده است: «و حجتک على خلقک و لسانک المعبر عنک باذنک الناطق بحکمک»(82)
 
شاهد و ناظر بر اعمال
امام دوازدهم (عجل الله فرجه الشریف) شاهد و ناظر بر اعمال است در زیارت حضرت مهدی در روز جمعه آمده است: «السلام علیک یاعین الله فی خلقه ، در فرازی دیگر آمده است «وعینک الناظرة على بریتک و شاهد على خلقک»(83) در فرازی دیگر از ادعیه آمده است: «وخلیفتک فی ارضک وشاهد على عبادک»(84)
 
حفظ نظام آفرینش وابسته به حجت الهی است و حتی اگر برای لحظه ای زمین از حجت خالی باشداهلش را فرو خواهد برد؛ آرامش و امنیت و اهلیت و قابلیت حیات و زندگی در این مجموعه عظیم خلقت با همه گستره وجود و امکاناتش مرهون وجود نازنین امام (علیه السلام) است.
 
بنابراین حضور او در هر عصری و برای هر نسلی گزینه ای گریز ناپذیر و امری ضروری و مسلم به شمار می آید بنابر آنچه در ادعیه و زیارات آمده است؛ شاهد بودن ایشان به معنی حضور نقش آفرین امام در راستای حفظ و بقاء نظم هستی نیز از شئون حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) است. در ادعیه به جهت اشاره به این مطلب آمده است:«اشهد الله واشهدی یامولاى بهذا ظاهره کباطنه و سره کعلانیته و انت الشاهد على ذلک»(85) در نتیجه هیچ کس جز امام(علیه السلام) یارای تامین هدف آفرینش و مقام خلیفة اللهی را ندارد.
 
میزان الاعمال
حضرت صاحب الامر(عجل الله فرجه الشریف) به عنوان انسان کامل الگو و راهنمای بشریت است.
 
مهدویت به عنوان یک دکترین به معنی اندیشه راهبردی و کاربردی بسیار در خود توجه است و احساس حضور او می تواند حضرتش را به عنوان میزان الاعمال قرار دهدبه جهت اشاره به این مطلب در ادعیه و زیارات آمده است: «وانت یامولای فاشهد بما اشهدتک علیه»(86) بعید نیست اتمام حجت در پی حضور حجت ملازم و مناسب هماهنگی با او باشد زیرا شان شاهد بودن حضرت صاحب الامر آن قدر مهم است که به تصریح ادعیه و زیارات عملی بدون عنایت اووهماهنگی حضرتش پذیرفته نمی شود همان گونه که در ادعیه و زیارات آمده است: «اشهدان بولایتک تقبل الاعمال و تزکی الافعال و تضاعف الحسنات فمن جاء بولایتک و اعترف بامامتک قبلت اعماله و صدقت اقواله و تضاعفت حسناته و محبت سیئاته و من عدل عن ولایتک و جهل معرفتک و استبدل بک غیرک کبه الله على منخره فی النار و لم یقبل الله له عملا »(87)
 
بنابر این از دیگر شئون حضرت صاحب الامر(عجل الله فرجه الشریف) میزان الاعمال بودن ایشان است و هرکس هماهنگ با ایشان حرکت کند اهل سعادت و نجات است.
 

نتیجه گیری

ادعیه و زیارات متعددی به صورت خاص و ویژه امامت و مهدویت وبه صورت غیر اختصاصی به مهدویت؛ ابعاد وشئون حضرت مهدی (عجل الله فرجه الشریف) را ترسیم می کنند و به بیان اوصاف واحوال وجایگاه و مقام ومرتبه امام دوازدهم(عجل الله فرجه الشریف) می پردازند.
 
پی‌نوشت‌ها:
1- احمد بن على الطبرسی، الاحتجاج، ج2 ص316 و محمد بن جعفر المشهدی، المزار ۷۵۲
2- محمد بن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، ۳۷۵ ش ۱۱۲
3- محمد بن جعفر المشهدی، المزار، صص۵۸۳-۵۷۹
4- محمد بن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، ۸۲۹
5- دلیل این که چرا بعد از سید الشهدا امام بعدی در ادعیه و زیارات به عنوان حامل نسل امام دوازدهم (عجل الله فرجه)  وارد نشده خارج از این پژوهش است. و با وجود بیان سلسله امامت و روایات و تاریخ خللی به این بحث وارد نمی آید؛ به خصوص که ادعیه و زیارات دانش مکمل و متمم روایات است و طبیعی است که به بعضی از موارد اشاره ای نداشته باشد شاید هم به دست ما نرسیده است.
6- سید علی بن موسى الطاوس، مصباح الزائر (ال بیت -۱۶۱۷) ص419 و الشیخ محمد باقر المجلسی، بحار الانوار ج99 ص84
7- همان، 414 و الشیخ محمد باقر المجلسی، بحار انوار ج 99 ص104
8- محمد بن جعفر المشهدی: المزار، ص 665
9- الشیخ محمد باقر العلامة المجلسی بحار الانوار ج 83 ص 285.
10- السید علی بن طاوس، اقبال الاعمال، ص ۱۹۱
11- ابوهلال العسکری، الفروق اللغویة، ص ۵۸، و ص ۳۶۵، و ص ۵۲
12- زبیدی، تاج العروس، ج2 ص134
13- محمد بن جعفر المشهدی، المزار، ۵۸۰ و الشیخ محمد باقر المجلسی، بحار انوار، ج99 ص 88؛ محمد بن جمال الدین مکى العاملی، المزار، ۲۰4 با اختلاف متن.
14- محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی ، ج1 ص 337 و احمدبن على الطبرسی و الاحتجاج ، ج1 ص317  بامتنی متفاوت
15- محمد بن علی، بابویه القمی الصدوق، کماالدین، صص ۵۱۲ - ۵۱۳
16- محمد بن حسن الطوسی، الغیبة، ص ۲۷۹
17- محمد بن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، ص۸4۲
18- همان
19- الشیخ العلامة محمد باقر المجلسی بحار النوار، ج99 ص ۱۰۲
20- محمدبن حسن الطوسی، مصباح المتهجد ۵۸۰ و العلامه محمد باقر المجلسی بحار الانوار ج99 ص102 با القائم بامرک
21- محمدبن جعفر المشهدی، المزار، ص 164 و العلامة محمد باقر المجلسی، ج83 ص 285
22- محمدبن حسن الطوسی، مصباح المهتجد، ص ۵۸۰
23- شیخ العلامة محمد باقر المجلسی بحار الانوار، ج92 ص338
24- همان، و رک محمد بن علی بن بابویه القمی « الصدوق» کمال الدین، ص ۵۱۳ و رک: محمدبن حسن الطوسی، الغیبة، ص ۲۷۹ و رک: محمدبن جعفر المشهدی، المزار، ص 664
25- الشیخ العلامة محمد باقر المجلسی بحار الانوار، ج 83ص 285
26- محمدبن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، 774
27- محمدبن یعقوب الکلینی، الکافی، ج2 ص548 و سید علی بن موسی بن طاووس، جمال الاسبوع ۳۰۸ با اندکی اختلاف و محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی، ج4 ص 162 با اندکی اختلاف (دعا برای سلامتی امام عصر(عجل الله فرجه الشریف)
28- محمد بن جعفر المشهدی، المزار، ص 569
29- محمد بن یعقوب الکلینی، الکافی ، ج3 ص 325
30- همان، ج4 ص162 و سید علی بن موسی بن طاووس؛ اقبال الاعمال، ج1 ص191 با اندکی اختلاف.
31- محمد بن على الصدوق اکمال الدین، ص ۵۱۳
32- محمد بن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، صص 159-160
33- همان، ص 580
34- همان،ص ۷۸۳
35- همان،ص ۸4۲
36- سید علی بن طاوس، جمال الاسبوع، ص ۳۰۸
37- الشیخ العلامه محمد باقر المجلسی، بحار الانوار، ج99 ص 86
38- احمد بن على الطبرسی، الاحتجاح، ج2 ص318
39- محمد بن جعفر المشهدی، المزار ، ص 548. در ص ۵۹۰ مزار ابن مشهدی نیز آمده است: « السلام علی وارث الأنبیاء»
40- سید علی بن موسى الطاوس، مصباح الزائر (ال البیت - 1416) ص19 ، والشیخ العلامه محمد باقر المجلسی، بحار، ج 99 ص 84
41- ابراهیم بن على الحسن العاملی الکفعمی، المصباح، ص 495
42- محمد بن جعفر المشهدی، المزار، ص 569
43- همان، ص۵۸۷
44- سید علی بن موسی الطاوس، مصباح الزائر (ال البیت -1416)ص۱۹ والشیخ العلامه، محمدباقر المجلسی، بحار الانوار، ج 99 ص 84
45- محمد بن جعفر المشهد المزار، ص 586
46- احمد بن على الطبرسی، الاحتجاج ، ج2 ص 316 و محمد بن جعفر المشهدی، المزار، ص ۵۹۸
47- سید علی بن موسی بن طاوس، مصباح الزائر (ال البیت -۱۶۱۹) ص۱۹و الشیخ العلامه محمد باقر المجلسی بحار انوار، ج99 ص 84
48- همان
49- همان، ص۲۱ و الشیخ العلامة محمد باقر المجلسی، بحار الانوار، ج99 ص86 با اندکی اختلاف بین نسخه بحار الانوار ونسخه مرجع (مصباح الزائر) [السلام علیک ایها الامام الوحید]
50- همان
51- محمد بن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، ص ۸4۳
52- سید علی بن موسى الطاوس، مصباح الزائر (ال البیت - ۱۶۱۹)ص ۲۱ و الشیخ العلامة محمد باقر المجلسی، بحارالانوار، ج 99 ص 85
53- محمد بن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، ص 410
54- احمدبن على الطبرسی، الاحتجاج ۳۱۷۲ و الشیخ العلامه، محمد باقر المجلسی، بحار الانوار، ج99 ص87
55- سید علی بن موسی الطاوس، مصباح الزائر (ال البیت -۱۶۱۹)ص ۲۲
56- احمد بن على الطبرسی، الاحتجاج ، ج2 ص316
57- محمد بن جعفر المشدی، المزار، ص ۵۷۸
58- همان، ص ۵۸6
59-همان
60- همان،ص ۵۸۷
61- همان،ص ۵۶۹
62- احمد بن على الطبرسی، الاحتجاج، ج2 ص316
63- محمد بن جعفر المشهدی، المزار، ص ۵۸۷
64- سید علی بن موسى الطاووس، جمال الاسبوع، صص ۳۰۷ - ۳۱۱
65- احمد بن على الطبرسی، الاحتجاج ج2 ص 316
66- همان
67- سوره هود، آیه۸۹.
68- سید علی بن موسی بن طاوس، مصباح الزائر (ال البیت ۱۶۱۹) ص ۲۲ و الشیخ العلامه محمد باقر المجلسی، بحار الانوار، ج 99 ص86
69- محمد بن جعفر المشهدی، المزار، ص ۵۸۷
70- سید علی بن موسی بن طاوس، مصباح الزائر (ال البیت ۱۶۱۹) ص419 و الشیخ العلامة محمد باقر المجلسی، ج99 ص 84
71- همان
72- احمد بن على الطبرسی، الاحتجاج، ج2 ص316
73-همان
74- محمد بن جعفر المشهدی، المزار، 587
75- ابو هلال العسکری، الفروق اللغویة، ص۲۹۱
76- محمد بن على الصدوق، کمال الدین، ص ۵۱۶ح 43 و محمد بن حسن الطوسی، الغیبة، ص ۲۷۹ و سید علی بن موسی بن طاوس، جمال الاسبوع، ص ۳۰۸ با اندکی اختلاف
77- محمد بن جعفر المشهدی المزار، ص۵۸۹
78- همان 660
79- محمد بن یعقوب اکلینی، الکافی، ج 4 ص 162
80- سید علی بن موسی بن طاوس جمال الاسبوع، ص ۳۰۷
81- سید علی بن موسی بن طاوس مصباح الزائر (اهل البیت 1416) ص 419
82- سید علی بن موسی بن طاووس، جمال الأسبوع، ص ۳۰۷ و بحار الانوار الشیخ العلامه، ج99 ص84
83- محمد بن حسن الطوسی، مصباح المتهجد، ص 408
84- سید علی بن موسی بن طاووس، جمال الاسبوع، ص 4۲  ف3 و ف 47
85- محمد بن جعفر المشهدی، المزار،ص ۵۸۸
86- همان، ص ۵۷۱
87- همان، ص ۵۸۷
 
منابع:
١. قرآن کریم
۲. الاحتجاج، احمد بن على الطبرسی، دارالنعمان للطباعة و النشر، النجف الاشرف، اول، ۱۳۸6ش
٣. اقبال الاعمال، سید علی بن موسی بن طاوس، مکتبة الاعلام الاسلامی، اول، 1414 ق
4. امل الأمل، محمد بن الحسن الحر العاملی، مکتبة الأندلس، بغداد
5. بحارالانوار، الشیخ العلامه محمد باقر المجلسی، موسسه اللواء، بیروت، دوم، 14 ق
6. ثواب الاعمال، محمد بن على بن الحسین القمی، موسسه منشورات رضی، قم، دوم، ۱۳۷۸شفق
۷. جمال السبوع، سید علی بن موسی بن طاوس، موسسه الافاق، اول، ۱۳۷۱ش
۸. الدعوات، سعید بن هبة الله، مدرسة الامام المهدی، قم، اول، ۱4۰۷ه ق
9. دلائل الامامة، محمد بن جریر الطبری، مرکز الطبع و النشر موسسة البعثة، قم، اول، ۱۶۱۳ ق
۱۰. رجال النجاشی، احمد بن على بن احمد بن العباس النجاشی، موسسة النشر الاسلامی، قم، پنجم، 1416
۱۱. صحیفة المهدی، شیخ جواد قیومی، موسسه النشر الاسلامی، قم، دوم، ۱۳۵۷
۱۲. صحیفه سجادیه، امام سجاد ، خادم الرضا، قم، اول، ۱۳۸۱ ش
13. صحیفه مهدیه، سید مرتضی مجتهدی، دارالثقلین، قم اول، ۱۳۷۹ش،
14. عدة الداعی، احمد بن فهد الحلی، مکتبة وجدانی، قم
15. الغیبة طوسی، محمد بن الحسن الطوسی، موسسه المعارف الاسلامیة، قم، اول، ۱4۱۱ ق
16. الغیبة نعمانی، محمد بن ابراهیم النعمانی، انوار المهدی، قم
۱۷. فلاح السائل، سید علی بن موسی بن طاوس، گروه مصادر سیره پیامبر و ائمه اول، ۱۳۷ ش،
۱۸. الفهرست، محمدبن حسن الطوسی، موسسة النشر الاسلامی، قم، اول، ۱4۱۷
19. الکافی، محمد بن یعقوب الکلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، پنجم،۱۳۶۳ش
۲۰. کامل الزیارات، جعفر بن محمد بن قولویه، موسسه نشر الفقاهه، اول، ۱4۱۷ ق
۲۱. کشف المهجه، سید علی بن موسی بن طاوس، منشورات المطبعة الحیدریه، نجف، اول، ۱۳۷۰ ق
۲۲. کمال الدین، محمد بن على بن الحسین القمی، موسسه النشر الاسلامی، قم، اول، ۱۳۶۳ش
۲۳. المزار ابن المشهدی، محمد بن جعفر المشهدی، نشر القیوم، قم، اول، 14 ق
۲4. المزار المفید، محمد بن محمد بن نعمان، دارالمفید لطباعه و النشر الشرایع، لبنان، بیروت، دوم، 1414 ق
۲۵. المزار شهید اول، محمد بن ملکى العاملی الجزینی، موسسه الامام المهدی، قم، اول، ۱4۱۰ ق
۲۹. مصباح الزائر، سید علی بن موسی بن طاوس، موسسه ال البیت، اول، ۱4۱۹ ق
۲۷. مصباح المتهجد، محمد بن الحسن الطوسی، موسسه فقه الشیعة، بیروت۔ لبنان، اول، ۱4۱۱ ق
۲۸. المصباح کفعمی، ابراهیم بن على الحسن بن محمد، موسسة الأعلمی، بیروت، دوم، 1403 ق
۲۹. مفتاح الفلاح، بهاء الدین محمد بن الحسین، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، اول، ۱۳۲4
۳۰. مکیال المکارم، میرزا محمد تقی الموسوی الاصفهانی، موسسه الاعلمیلبنان، بیروت، اول، 14۲۱ ق
۳۱. من لا یحضره الفقیه، محمد بن على بن الحسین القمی، موسسة النشر الاسلامی، قم، دوم
۳۲. مهج الدعوات، سید علی بن موسی بن طاوس، دار الکتب الاسلامیه، تهران، اول، ۱۳۷۵ ش
 
منبع: مجموعه مقالات سومین کنگره علمی - پژوهشی مهدویت، به اهتمام: اداره کل تبلیغات اسلامی خوزستان، نویسنده: سید مجتبی معنوی، ناشر: نشر اندیشه کهن پرداز، چاپ اول، تهران، 1389ش، صص 195-159