معرفی تفسیر النسائی

شناسنامه تفسیر

نام معروف: تفسیر النسائی
مؤلف: ابو عبدالرحمن أحمد بن شعیب بن على النسائی
ولادت: ۲۱۵ ق / ۸۳۰ م
وفات: ۳۰۳ ق / ۹۱۵ م
مذهب: سنی
زبان: عربی
تعداد مجلدات: ۲
مشخصات چاپ: مکتبة السنة، دار السلفیة لنشر العلم، طبع اول، سال ۱۴۱۰ق / ۱۹۹۰ م، تحقیق و تعلیق و تخریج احادیث: صبری بن عبد الخالق الشافعی و سید بن عباس الجلیمی.
 

معرفی مفسر و تفسیر

حافظ ابو عبدالرحمن أحمد بن شعیب بن على نسائی خراسانی، صاحب السنن در حدیث؛ یکی از نویسندگان صحاح سته و پس از بخاری و مسلم در ردیف سوم به لحاظ اهمیت و توجه حدیثی قرار گرفته است. نسائی، نسبتش به شهر نساء شهری در خراسان کبیر (بین مرو و بلخ) که هم اکنون بین اسک آباد و عشق آباد و ترکمنستان است.
 
وی در سال ۲۱۵ق در شهر «نساء» به دنیا آمد. تحصیلات خود را از کودکی در زادگاهش آموخت. پس از کوچ کردن به بغلان و تحصیل بیشتر به حجاز، مصر، عراق، بصره، کوفه و بغداد سفر کرد. مدتی در مصر اقامت گزید. در سفرهای خود حدیث را از محدثین بزرگ استماع می کرد. با بخاری و مسلم و ابوداود و ترمذی در نقل اخبار و ضبط و تنظیم احادیث مشارکت کرد. به شدت موضع ضدقدرت داشت و برخلاف برخی از معاصرانش، از نزدیکی با سلاطین احتراز می کرد. ابن خلکان به نقل از محمد بن اسحاق اصفهانی می نویسد که نسائی هنگامی دمشق را ترک کرد که کسی از او درباره فضائل معاویه پرسید. او گفت: آیا معاویه راضی نیست که رو در رو قرار بگیرد تا ببینیم که او چه چیزی دارد. در نقل دیگر گفت: من برای او فضیلت نمی شناسم جز آن که خدا هیچ گاه شکمش را سیر نکرد. مردم شام او را با اذیت و آزار از شهر بیرون کرده، او را به کاروانی در یکی از منازل رساندند که در همان جا فوت کرد. برخی هم گفته اند پس از این برخورد گفت که من را به مکه ببرید و او در این شهر در شعبان و یا صفر سال ۳۰۳ق فوت کرد.(1)
 
نسائی کتاب های بسیار نسبت داده شده که از مشهورترین آن سنن نسائی، تفسیر قرآن کریم. «تسمیة فقهاء الأمصار من اصحاب رسول الله» و «الضعفاء والمتروکین». «فضائل على بن ابی طالب و اهل البیت». «فضائل القرآن»(2) «مسند علی بن ابی طالب». مناسک النسائی، است.(3)
 
اثری تفسیری است که در ذیل، آیات منقول روایی و اقوال صحابه و تابعین را گردآوری کرده است. در این کار روایات شامل همه آیات و در جایی که تفسیر آیه است، مشتمل بر همه بخش های آیه و کلمات آن نمی شود و تنها ۷۳۵ نص و نقل در ۱۰۵ سوره را پوشش داده است، که اگر از تکرار آنها چشم پوشی بشود، تنها به ۴۱۸ توضیح و تفسیر آیات را که بحث انگیز و پرسش گر بوده، شامل شود.
 
از سوی دیگر تفسیر نسائی چیزی جدا از سنن الکبری نیست و روایات بخش تفسیر این کتاب به صورت مستقل استخراج و به صورت جداگانه چاپ شده است، و این گونه نیست که نسائی خود اثر مستقلی جدای از سنن تألیف کرده باشد.
 
نصوص مرفوع به پیامبر و آثار رسیده تفسیری از صحابه و تابعین را با همه کمبود آن در آن عصر که دو قرن می گذرد، گردآوری کرده است. وی در این نقلها (۱۷۷) و روایات تفسیری، حداکثر (۸) نص از آن، تکراری نقل کرده است، بدون آن که خود داوری کرده باشد، یا برآن شرح و توضیحی افزوده باشد. و این امر شگفتی نیست که نسائی چنین حسن تصنیفی را به وجود آورده که تکرار آن به حداقل برسد با این که افزون بر کتاب تفسیر در کتاب های طهارت و صلات برخی از این روایات به منسبت احکام آنها یا در مغازی وجود دارد.
 
روش نسائی در تنظیم این روایات به این گونه است که در آغاز آن روایاتی که در فهم لغات و توضیح کلمات آمده را نقل می کند و آن گاه به نصوص کلی در مسائل دیگر می پردازد؛ و گاهی این روایات شکل موضوعی عمل می کند، یا در اسباب نزول آیات است. از بیان احکام ناظر به آیات که بگذریم، برخی از این روایات ناظر به حوادث و وقایع عصر نزول و شرح این دسته از آیات قصص است.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. اعیان الشیعه، ج ۲، صص ۶۰۲-۶۰۱
2. مقدمه تفسیر از محقق کتاب، صص ۲۸-68
3. معجم المؤلفین، ج ۱، ص ۲۴۴.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 549-547