معرفی تفسیر حاشیه الصاوی على تفسیر الجلالین

شناسنامه تفسیر

نام معروف: حاشیه الصاوى على تفسیر الجلالین
مؤلف: احمد بن محمد صاوی مصری
تولد: ۱۱۷۵ ق
وفات: ۱۲۴۱ ق
مذهب: مالکی - صوفی
زبان: عربی
تاریخ تألیف: ۱۲۲۵ ق
تعداد مجلدات: ۶ جلد
مشخصات نشر: بیروت، دارالفکر، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، قطع وزیری. همین چاپ را دار الجیل بیروت، افست کرده است.
 

معرفی مفسر و تفسیر

شیخ احمد صاوی خلوتی، از دانشمندان مصری و مالکی مذهب قرن سیزدهم هجری است که در صاء الحجر منطقه غربی رود نیل به دنیا آمد. تحصیلات خود را در این منطقه و نیز در دانشگاه الازهر قاهره به پایان رساند و به سیر و سلوک و روش صوفیانه در یکی از سلسله های معروف صوفیه آن منطقه گام نهاد. او در زمینه فقه، عقاید، سیر و سلوک، مسائل عرفانی و علم قرائت تألیفاتی دارد، ولی مشهورترین اثر صاوی همین تفسیر است.
 
این تفسیر، حاشیه ای است بر تفسیر مختصر جلالین که دو تن از عالمان بزرگ اهل سنت یعنی جلال الدین محلی (م ۸۶۴) و جلال الدین سیوطی (م ۹۱۱) نگاشته اند. تفسیر جلالین، در میان دانشمندان اسلامی مورد توجه و عنایت قرار گرفته و بر آن شروح گوناگون نگاشته شده است. از جمله این شروح: تفسیر فتوحات الالهیه سلیمان بن عمر عجیلی معروف به شیخ جمل است که به صورت گسترده به جنبه های مختلف تفسیر جلالین پرداخته است.
 
شیخ احمد صاوی، شاگرد شیخ جمل است که این شرح را تلخیص و تهذیب کرده و بر همان مذاق تأییداتی را آورده است. زیرا شیخ جمل، از عرفا و صوفیان قرن سیزدهم و شیخ صاری نیز پیر و طریقت وی و وفادار به روش صوفیانه وی است. روش بحث صاوی چنان است که در آغاز کلام جلالین را ذکر می کند، سپس آن را شرح می دهد و چون شرح او ناظر بر شرح استادش است، قهرا متأثر از اوست. از طرف دیگر، تنها به ذکر اقوال جلالین بسنده نمی کند، بلکه از دیگر تفاسیر قرآن نیز استمداد می جوید و میان تفاسیر جلالین و بیضاوی و خازن و برخی دیگر دست به نوعی مقایسه و گاه نقد و بررسی می زند. از مأثورات کمک می جوید و به مسائل ادبی، چون: اعراب، صرف، نحو و قرائت توجه دارد. در نقل قصص، چون در مقام شرح و توضیح است، و برای محصل این نکات جاذبه دارد، بدون نقد و بررسی و حساسیت، راه افراط را برگزیده و از روایات اسرائیلی کمک می جوید.
 
در بعد تفسیر اشاری و اشاره به مباحث عارفانه و صوفیانه، صاوی در همان حدی که شیخ جمل مباحث را مطرح کرده، بسنده می کند و از بسط دادن مباحث عرفانی، خودداری می نماید. با همه اینها، تفسیر صاوی از تفاسیر موجز اما کامل قرآن محسوب می گردد.
 
نکته دیگر گرایش این تفسیر است که مناسب با همان دوران، جهت تربیتی و هدایتی دارد و در کنار نقل وجوه تفسیری و استفاده از مأثورات اهداف و مقاصد آیه را به صورت مختصر توضیح می دهد.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 656-655