معرفی تفسیر الغیب و الشهاده

شناسنامه تفسیر

 

معرفی مفسر و تفسیر

درباره استاد محمدعلی البازوری(1) لبنانی از علمای شیعه امامیه ساکن منطقه شرقی صور هفت کیلومتری) آن منطقه و مفسر اهل فلسفه و عرفان است که در منابع کتابشناسی و قرآن شناخت مطلبی یافت نشد. این مطلب شامل آثار علمی وی نیز می شود؛ زیرا مطلبی که روشن کننده شخصیت و تحصیلات وی باشد، نیامده است. اما از از این تفسیر به دست می آید که دارای آموزش و پژوهش های فلسفی و عرفانی بوده و در تفسیر گرایش فلسفی و عرفانی داشته است. از سوی دیگر یکی از ابعاد این تفسیر برجسته کردن نکات تربیتی و هدایتی قرآن و فروکاهش دادن ابعاد ادبی است.
 
این تفسیر شامل همه قرآن و تفسیر تمام آیات به صورت فشرده و بر اساس تقسیم بندی خود آیات و توضیح آن را به دو قسم شرح ظاهری و به تعبیر خودش شهادت آیات و امور مربوط به دنیا همچون احکام و شریعت و قسم باطنی و نکات تأویلی و امور معنوی و عرفانی تقسیم می کند. زبان و ادبیات کتاب ساده و قابل فهم برای اهل کتاب و تفسیر و با گرایش موضوعی و تحلیل آن مطالب است. در تفسیر از منابعی همچون مجمع البیان و فی ظلال القرآن و برخی کتاب های اجتماعی و عصری در تحلیل آیات سود می جوید. وی در مقدمه تفسیر به هدف خود از نگارش کتاب اشاره می کند که هدفش گزیده کتاب ها و صرفه جویی در وقت و آگاهی از آخرین نکات تفسیری و بیانی مفسران است و نه درافکندن کاری جدید.(2)
 
پس از این مقدمه، به برخی از مسائل علوم قرآنی مانند اشاره به نام های قرآن و اهمیت جایگاه و فضیلت قرائت کتاب اشاره میکند. اهتمام خاصی به نقل از کتاب های عرفانی همچون «فتوحات مکیة» ابن عربی، «الحکمة المتعالیة فی الأسفار الأربعة» صدرالدین شیرازی، «قوت القلوب» ابو طالب محمد بن علی مکی، «احیاء علوم الدین» غزالی، الرسالة القشیریة» عبدالکریم قشیری صاحب تفسیر لطائف الاشارات، «اللمع» ابونصر سراج طوسی، «عوارف المعارف» سهروردی، مثنوی مولوی، «حلیة الاولیاء» اصفهانی، و «فصوص الحکم» ابن عربی دارد و از منابع ادبی و بیانی وی تفسیر «مجمع البیان» طبرسی است.
 
روش بازوری در تفسیر، همانند بسیاری از مفسران با توضیح درباره نام سوره و محل نزول و عدد آیات است. وی به اهداف سوره و موضوعات مربوط به سوره ها، پیوستگی میان آیات و ارتباط معنایی میان مفاهیم اهتمام ویژه نشان می دهد و با تحلیل اجتماعی از فضای آیه با شرایط تاریخی و اجتماعی مسلمانان به خط سیر دعوت پیامبر و حیات آنان اشاره میکند و همه اینها را در جهت بیان نکات تربیتی و هدایتی قرآن می داند، لذا برای هر سوره فرازهایی را تقسیم و نام گذاری می کند، مانند: کتاب العلم و المعرفة، کتاب الذکر والصبر، کتاب الایمان والصوم، والدعاء، والأدعیة المأثورة، و کتاب الزکاة والصدقات و سوره آل عمران را به کتاب المحبة، والأمر بالمعروف والنهی عن المنکر نام گذاری می کند. و یا سوره النساء را به کتاب المرأة، وسوره مائده را به کتاب الولایة، و همین طور نام های دیگر در سوره های بعدی.
 
بازوری در بیان مسائل فقهی، انگیزه و اهتمامی ندارد(3) و اگر بیان نکته ای باشد، جنبه برخی مسائل با اهداف تربیتی و ترویجی به نقل از کتاب های عالمان غربی می پردازد، مانند مسائل حقوق زن، مانند آنچه در مسائل روانشناسی زن از «هیمانس»، «دیدرو»، «ماریون»، و «مدام دیموزا» و غیر آنان نقل قول می کند.(4)
 
پی‌نوشت‌ها:
1- البازوریة، روستایی است در جبل عامل، نزدیک شهر صور که از این منطقه دانشمندان بسیاری برخاسته که از آن جمله شیخ ابراهیم بن فخرالدین عاملی بازوری ساکن مشهد رضوی و قاضی القضات آن دیار، تلمیذ شیخ بهائی (م ۱۰۳۰ق) (لغت نامه دهخدا، ج ۳، ص ۳۵۶۳) ر.ک : أعیان الشیعة، ج ۲، ص ۱۰۷، امل الآمل، ج ۱، ص ۲۷، ریاض العلماء، ج ۱، ص ۷ و دائره المعارف تشیع، ج ۳، ص ۳۹.
2- الغیب والشهادة، ج ۱، ص ۸
3- به عنوان نمونه ر.ک: ج ۳، ص 5
4- الغیب والشهادة، ج ۲، ص۳۰۲، و ج ۳، ص ۱۹۲.
 
منبع:
شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 769-767