اعتکاف در لغت به معنای «گوشه نشین شدن، در جایی ماندن، خود را بازداشتن و گوشه نشینی برای عبادت» است. و در اصطلاح، (1) عبارت است از ماندن حداقل سه روز در مسجد جامع شهر یا مساجد چهارگانه؛ یعنی مسجد الحرام، مسجد النبی، مسجد کوفه و مسجد بصره، به قصد عبادت خداوند، با شرایطی خاص.
از قرآن کریم فهمیده می شود که اعتکاف در زمان حضرت ابراهیم (ع) مرسوم بوده است و لذا در آیه ی 125 سوره ی بقره می خوانیم: «و عهدنا الی ابراهیم و اسماعیل ان طهرا بیتی للطائفین و العاکفین و الرکع السجود؛ و ما با ابراهیم و اسماعیل عهد بستیم که خانه ی مرا برای طواف کنندگان و معتکفان و رکوع کنندگان و سجده کنندگان، پاک و پاکیزه کنید». بعد از حضرت ابراهیم نیز در بعضی از شریعت ها و در زندگی بعضی از اولیای خدا مانند حضرت مریم و زکریا به چشم می خورد.
دین اسلام اعتکاف را در شکلی جدید و با شرایطی خاص مطرح کرد و انجام آن را به مسلمانان سفارش نمود.
پیامبر اکرم(ص) همه ساله در دهه ی آخر ماه رمضان اعتکاف می کرد و دستور می داد رختخوابش را جمع کرده و چادری از جنس مو، برای او در مسجد برپا کنند.(2)
میمون بن مهران می گوید: من پیش امام حسن مجتبی (ع) نشسته بودم، او در حال اعتکاف بود مردی به محضر حضرت رسید و عرض کرد: ای پسر رسول خدا! فلانی از من طلب کار است و به علت نداری می خواهد مرا زندان کند، کمکم کن. امام فرمود: و الله مالی ندارم که بدهی تو را بپردازم. او باز اصرار کرد تا این که امام (ع) عزم رفتن کرد. من عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! مگر فراموش کرده اید که معتکف هستید؟ فرمود: نه، فراموش نکرده ام ولکن شنیدم پدرم و او از جدم رسول خدا (ص) نقل کرد که فرمود: «من سعی فی حاجة اخیه المسلم فکانما عبدالله عزوجل تسعة آلاف سنة صائما نهاره و قائما لیله؛(3) کسی که در راه برطرف کردن نیاز برادرش کوشش کند، پس گویا خدا را نه هزار سال عبادت کرده است، در حالی که روزها روزه و شب ها شب زنده دار بوده است.»
این اعتکاف بیشتر در ایام البیض؛ یعنی سیزدهم تا پانزدهم ماه رجب، همراه با اعمال ام داوود انجام می شود. سه روز اعتکاف در مسجد الحرام و ده روز آخر ماه مبارک رمضان نیز توصیه شده است.

الف) ایجاد زمینه ی مناسب برای اندیشیدن و تعقل: شخص معتکف در مدت زمان اقامت خود در مسجد و بریدن از محیط پرهیاهوی زندگی، فرصتی می باید که گذشته ی خود را مرور و نقاط مثبت و منفی اش را ارزیابی کند.
ب) فراهم آوردن زمینه ی توبه و بازگشت: گاهی مشغله های زیاد زندگی و مشکلات آن، ما را از خودمان غافل می کند و فرصت ارزیابی و جبران عمل کرد گذشته را از ما می گیرد؛ اعتکاف این فرصت را در اختیار می گذارد تا به جبران نقایص و ضعف های خود بپردازیم و توبه کنیم.
ج) فراهم شدن فرصت برای نیایش، نماز و تلاوت قرآن: در حقیقت مدت زمان اعتکاف، فرصتی است کوتاه برای محاسبه ی نفس و خودسازی که انسان را از حاکمیت غریزه ها، عادت ها و اشتغالات معمول زندگی آزاد می سازد و به جبران کاستی ها وادار می کند.
برای آگاهی بیشتر درباره ی اعتکاف می توانید کتاب اعتکاف، نوشته ی آقای فلاح زاده را مطالعه و یا از برنامه ی نرم افزاری پرسمان منتقل به نهاد رهبری در دانشگاه ها استفاده کنید.

پی نوشتها:

1- فرهنگ فارسی عمید، واژه ی اعتکاف.
2- وسائل الشیعه، ج 7، ص 397.
3- همان، ص 409.

منبع: مجله ی معارف اسلامی شماره 71
/خ