شناسنامه تفسیر

نام معروف معالم التنزیل فی التفسیر و التأویل، معروف به: تفسیر بغوی
مؤلف ابومحمد حسین بن مسعود بغوی
تولد ۴۳۸ق
وفات ۵۱۶ ق
مذهب شافعی اشعری
زبان عربی
تاریخ تألیف ۴۶۴ ق
تعداد مجلدات ۴ جلد
مشخصات نشر اولین چاپ در هند، بمبئی، ۱۳۹۵ق، چاپ حجری، قطع رحلی بزرگ، ۱۰۰۶ص، همراه با تفسیر ابن کثیر، چاپ دوم، ۱۲۹۶ق، قاهره، مطبعة الاستقامة، ۱۳۳۱ ق در حاشیه تفسیر خازن، و مکتبة التجاریه ۱۳۷۴ق. بیروت، دارالمعرفة، چاپ دوم، ۱۴۰۷ق، قطع وزیری، تحقیق خالد بن عبدالرحمن العک، مروان سوار و چاپ های دیگر در بیروت و قاهره.
 

معرفی مفسر و تفسیر

حسین بن مسعود بغوی فراء، از محدثان و مفسران شافعی مذهب قرن پنجم و ششم هجری است که با عنوان های: «محی السنة»، «رکن الدین» و عالم اهل خراسان معروف گشته است. زادگاه بغوی در بغشور، از روستاهای میان هرات و مرورود از خراسان کبیر آن دوران بوده است. بغوی، جدای از تفسیر، آثاری در زمینه حدیث و شرح آن، فقه و قرائت به زبان عربی و فارسی تألیف کرده است، گرچه مشهورترین اثر او معالم التنزیل است.
 
این تفسیر، گزیده تفسیر الکشف و البیان ثعلبی نیشابوری است، با این تفاوت که بغوی، بنا را بر اختصار گذاشته و هدف از تألیف را کتابی میانه و مختصر این تفسیر دانسته است که نه طویل ممل باشد و نه قصیر مخل.
 
در زمینه نقل احادیث از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) مقید است که اسناد آنها را یکایک نقل کند، اما در نقل آثار و اخبار از صحابه و تابعین، بدون ذکر سند می آورد.
 
روش کلی بغوی در تفسیر، چنین است که بیشتر به اقوال و روایات و آثار منقول در تفسیر بپردازد و ملاک ترجیح و تعیین معنای کلام را بر اساس همین منقولات می گیرد. البته بحث های ادبی، لغوی و استفاده از شواهد شعری، یادکرد قرائات و سیره رفتاری پیامبر گرانقدر در لابه لای بحث های تفسیری به فراوانی مشاهده می شود. احکام فقهی مرتبط با آیه را نقل می کند. وارد مباحث کلامی به مانند تفاسیر بزرگ، نمی شود و تنها دیدگاه پذیرفته شده خود را می آورد. در مواردی که میان مفسران در معنای آیه اختلاف است، تنها به ذکر اقوال بسنده می کند.
 
روش نامبرده در تبیین معنای آیه، آن است که قطعه قطعه از آیه را آورده و توضیح می دهد. گرچه در چاپ تحقیق خالد العک و مروان سوار، آیات، همگی در بالای صفحه آورده شده است، اما در هر صورت روش بغوی، تفسیر جمله به جمله و آیه به آیه است.
 
در پایان معرفی این تفسیر، همان نکته ای که درباره تفسیر خازن و ثعلبی و بسیاری از تفاسیر قصص گرا گفته آمد، تکرار میکنیم که سوگمندانه، این تفسیر نیز، مانند بسیاری از تفاسر اثری، مبتلا به نقل اسرائیلیات شده و به راویانی خبرساز و منحرف، بیهوده اعتماد کرده و دامن تفسیر را به اموری آلوده کرده که ساحت قرآن به دور از این جعلیات و نقلیات است.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 906-905