رسانه در سال الگوي مصرف

...، سال پيامبر اعظم (ص)، سال نو آوري و شکوفايي، سال اصلاح الگوي مصرف

نزديک يک دهه است که با موضوع سال يا به تعبيري پيام آغازين سال مأنوسيم. پيامي که با نگاهي کلان به آينده و با توجه به نيازهاي جامعه طراحي مي شود و به عنوان محوري براي همسو نمودن احاد مردم، مديران ، مسولان برنامه هاي کلان کشور در جهت اصلاح و تکامل، رشد و پيشرفت ايران اسلامي، تدارک ديده شده است.
همان طورکه تا کنون نيز شاهد بوده ايم، اين پيام حرکت هاي متعددي را شکل داده و بالطبع برکاتي را نيز به همراه آورده است که دست کم ثمره ي آن ايجاد برنامه ها، تنظيم مباني و در ادامه، آثار مرتبط با آن پيام- چه از نظر تئوري و عملي- بوده است که هر سال به نحوي آن را نظاره گر بوده ايم. اين مهم توسط ارگان ها و نهادهاي مختلف، اقشار مختلف مردم، مراکز و نهادهاي فرهنگي، هنري، اقتصادي و سياسي و ... به فراخور اهداف و عملکردشان در کشور، تبيين گرديده و هر کدام کوشيده اند در راستاي آن پيام برنامه ريزي، حرکت و عمل کنند. در واقع با يک نگاه تيزبين روشن است که هدف از چنين نام گذاري هاي- فارغ از تذکار فراموش شده ها- سوق دادن انديشه ها و افکار، رفتارها و فرهنگ جمعي و عمومي جامعه به سمت سامان يافتن در جهت تحکيم بنيان ها و برنامه ريزي هاي کلان، رفتارها و عملکردها است که مسلماً به رفع نواقص و کمبودها و بالطبع هموار نمودن راه پيشرفت و توسعه- چه از جهت اخلاقي، رفتاري يا عمکرد مديرتي و حتي مردمي- کشور، خواهد انجاميد.
هم چون سال هاي گذشته، در سال جاري نيز پس از سخنان نوروزي مقام معظم رهبري تحليل ها و ستايش هاي گوناگوني از طرف خبر گزاري ها، مطبوعات مختلف و... در اين رابطه
به چاپ رسيد که اکثراً با توجه به عنوان اصلاح الگوي مصرف سريع به موضوعاتي هم چون انرژي فسيلي و غير فسيلي، محيط زيست و ... پرداختند و در همين سطح مطبوعه هاي خويش را به نگارش در آورده يا در خواهند آورد. شايد قصه همان قصه ي فيل در تاريکيِ مولوي نيز باشد ولي بايد توجه داشته باشيم که نشانه ها و علائم، حاکي از اصل و ريشه ي امور است؛ يعني دال حاکي از مدلول است وگرنه گام برداشتن در ميان دال ها و نشانه ها، همان دريافتن امور بر اساس ظاهر قضاياست.
شايد بهتر باشد کمي پيش تر گام برداريم و يادآوري کنيم که اين عنوان، قدر جامعي بر امور مختلف در کشور است و هر گوشه از خاک پر گُهر ايران، مصداقي از آن است. در ضمن ايران اسلامي با مبنايي همچون دين اسلام مسلماً الگوي انسان ساز و پر برکتي را در اختيار ايرانيان مي گذارد که يادآوري برخي از آن موارد متعدد ما را با مفهوم اصلاح الگوي مصرف بيشتر آشنا مي سازد. درواقع دريافتن ريشه ي امور که همان الگوهاي انسان ساز ديني و بالطبع مورد پسند خداوند متعال است، مي تواند زمينه ي اجراي آن پيام و مدخل قدم نهادن در امور قرار بگيرد. به عبارتي ديگر اگر بپذيريم که اصلاح الگوي مصرف همان نهادينه کردن روش هاي صحيح مصرف و استفاده از منابع مختلف کشور در همه ي عرصه هاي زندگي فردي و اجتماعي باشد، پيش از اينکه مصاديق آن را به زمره ي شمار در آوريم، به درک کردن الگوها و قواعد ديني بايد بپردازيم.
البته در اين مختصر بر آن نيستيم که الگوها و برنامه هاي ديني را جزءبه جزء در رابطه با اين موضوع بشکافيم ولي چند جمله اي از برنامه هاي اسلام را در اين رابطه بر مي شماريم، اميد که از آن بهره ببريم و همان طور که در تکاپو براي دستيابي به الگوهاي انسان شناسانه، جامعه شناسانه، اقتصادي و ... بوده ايم، در اين زمينه نيز الگوها، روش ها و دستورات مبين اسلام را يادآوري کنيم تا بتوانيم در راستاي اهداف بلند اسلام و کمال انساني حرکت کنيم.
شايد در قرآن مجيد به عنوان کتاب آسماني، کلام بدين گونه که قانون گذار در باب آن سخن مي راند يا جملات در قرن بيست و يکم بدان شيوه اند، نباشد ولي مسلماً راهکارها، نگاه هاي کلان به امور اجتماعي و فردي انسان ها در آن بيان شده است که ذکر برخي مي تواند الگوي بسياري از قوانين اجتماعي و فردي افراد جامعه قرار گيرد.

در قرآن کريم آمده است:

کلواو اشربوا و لا تسرو فوا ان الله لا يحب المسرفين(1)
که در کمال ميانه روي توصيه مي شود بخوريد و بياشاميد و اسراف نکنيد، همانا خداوند اسراف کاران را دوست ندارند.(2)از ديدگاه قرآن، انسان در عين نيازمندي، خليفه و جانشين
خداوند بر زمين است و براي رفع نيازهاي وي، همه ي امکانات و منابع رام او شده اند و در اختيار وي هستند تا مصرف کند ولي از آن جا که دين اسلام، دين اعتدال، ميانه روي و دوري از افراط و تفريط است ، تلاش مي کند با برنامه هاي متعدد پيروان خويش را همواره در مسير مستقيم و خط اعتدال حفظ کند و با افراط در هر امري مخالفت مي کند. خواهي نخواهي نظام اقتصادي که بر اين اصول نيز استوار مي شود در عين در نظر داشتن سعادت انسان ها، استفاده ي عاقلانه و صحيح از منابع طبيعي و خدادادي را در راه نيل به هدفِ والاي خويش، مورد تأکيد قرار مي دهد. بدين ترتيب الگوي جامع مصرف از ديدگاه اسلام و قرآن در عين حفظ اعتدال، با اسراف مخالفت مي کند و در ضمن با تجمل گرايي و گام برداشتن در آن راستا مقابله مي کند. بدين موارد مي توان نگاه اجتماعي ، جامعه شناسانه ي الگوي مصرف، تبعات آن، آسيب ها و منافع آن ... را نيز افزود که در چهارچوب اين موضوع مي تواند دستمايه ي بررسي کارشناسانه ي هر حوزه قرار گيرد تا انشاءالله به اهداف موجود در پسِ چنين پيام هايي نائل شويم.
1.سوره ي اعراف. آيه ي 31.
2. دريافتن الگوها، توصيه هاي قرآني در رابطه با الگوي مصرف، عرصه اي است نيازمند پژوهش بيشتر که صاحبان فن و فهم در آن، بايد بدان بپردازند که در چارچوب آن دريافت ها، گام برداريم. به خاطر کوتاه نمودن کلام از پرداختن به همه آنها صرفنظر مي کنيم.
ولي همانطور که پيش تر نيز گفته شد، هر مجموعه و نهادي در راستاي فعاليت هاي خويش و اهداف سياست گذاري شده در رابطه با پيام سال چه روندي را مي تواند دنبال کند؛ در واقع اهميت موضوع به جهت ارتباط با وظايف نهادها و مجموعه هاي مختلف کشور بيش از پيش روشن مي شود. در اين رابطه نقش رسانه ي ملي به عنوان قطب فرهنگ ساز کشور چيست و چگونه مي تواند در راستاي اين نام گذاري حرکت کند؛
رسانه نيز به عنوان يکي از نهادهاي فرهنگي پر مخاطب در کنار آموزش و پرورش و ديگر رسانه ها جمعي مسلماً نقش انکار پذيري در شکل دادن ابعاد اين موضوع، پرداختن به آن و مديريت و هدايت فرهنگ و افکار عمومي بر عهده دارد؛ در نتيجه بايد به آن توجه ويژه نمود. اين موضوع بدان جهت حائز اهميت است که بپذيريم محدوده ي عملکرد، جداي از فرهنگ عمل نيست و اگر هرکدام را در حيطه اي مستقل بنگريم نه تنها کارآيي خويش را از دست مي دهند بلکه به زودي نيز فراموش مي شوند و از يادها مي روند.
به هر حال اگر اصلاح الگوي مصرف را در حيطه هاي فردي، اجتماعي و سازماني قابل اجرا بدانيم، در محدوده ي سازمان صدا و سيما نيز تعرفه هايي به خود مي گيرد و محورهايي را به خود اختصاص مي دهد که جهت يادآوري به برنامه ريزان و مديران سازمان بخش هايي از آن را متذکر مي شويم تا شايد به سهم خود در راستاي اهداف حکيمانه ي پيام سال 1388 گام برداشته باشيم.
موضوع اصلاح الگوي مصرف در بخش تعيين استراتژي و راهبردهاي کلان مي تواند تبديل
به يک برنامه و چشم انداز و راهبردي در برنامه ريزي ها تبديل شود و بخشي از مجموعه ي سازماندهي برنامه ريزي، برنامه سازي و هدايت فعاليت هاي حوزه ي پيام تلقي گردد. در اين چهارچوب، اهتمام ويژه به ساماندهي بخش آموزش و پرورش از نظر کيفي، افزايش عملکرد در ساخت برنامه ها و هدفمند کردن توليد برنامه ها در راس تلاش ها قرار مي گيرند.
در حيطه ي آموزش و پرورش مي توان برخي فرآيندها، تربيت نيروهاي متخصص يا افزايش دانش روزآمد نيروهاي فعلي، تربيت عناصر تأثير گذار در محدوده ي برنامه سازي، جلوگيري از هدر رفتن سرمايه هاي انساني و مالي در برخي حوزه ها، استفاده ي صحيح از نيروهاي کار آمدو پژوهش هاي مرتبط، سامان دادن فرآيند برخي امور جهت تسهيل وکيفيت بخشي به امور برنامه سازي به ويژه در حيطه ي پژوهش اشاره داشت. مجموعه ي اين امور فرآيند توسعه ي کيفي سازمان را در سال جاري و آينده رقم خواهند زد. گرچه بسياري از مواردي که در بالا ذکر شدند، نيازمند برنامه ريزي طولاني مدت هستند ولي باز غنيمت مي شماريم سال اصلاح الگوي مصرف را و بر خود لازم مي دانيم زمينه ي ايجاد و انجام امور را از همين امروز پايه گذاري کنيم.

پي نوشت ها:

1-سوره اعراف،آيه 31.
2-دريافتن الگوها،توصيه هاي قرآني در رابطه با الگوي مصرف،عرصه اي است نيازمند پژوهش بيشتر که صاحبان فن و فهم در آن ،بايد بدان بپردازند که در چارچوب آن دريافت ها،گام برداريم .به خاطر کوتاه نمودن کلام از پرداختن به همه آنها صرفنظر مي کنيم.

منبع:نشريه رواق هنر و انديشه ،شماره33
/ن