شناسنامه تفسیر

نام معروف تفسیر کبیر، تفسیر ملافتح الله کاشانی، تفسیر منهج الصادقین
مؤلف ملافتح الله کاشانی
مذهب شیعه
زبان فارسی
تعداد مجلدات ۱۰ جلد
مشخصات نشر تبریز، چاپ سنگی، ۳ جلد، قطع رحلی بزرگ، چاپ اول، ۱۳۵۰ق. تهران، چاپ دوم، مکتبة اسلامیة، ۱۳۸۶ق، قطع وزیری. تحقیق علامه ابوالحسن شعرانی. تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، مطبعه علمیه، چاپ اول، ۱۳۸۵ق، ۱۰ جلد، قطع وزیری به تصحیح علی اکبر غفاری و مقدمه و حواشی سید ابوالحسن مرتضوی
 

معرفی مفسر و تفسیر

ملا فتح الله کاشانی، مفسر نامدار قرن دهم هجری و از شاگردان خاص علی بن حسن زوارهای صاحب کتاب ترجمه الخواص معروف به تفسیر زوارهای است. زواره ای و ملا فتح الله کاشانی هر دو در واکنش نسبت به روش تفسیر مواهب علیه کاشفی که نسبت به اخبار اهل بیت (علیهم السلام) بی توجهی کرده و هیچ گونه نشانه ای از وابستگی خود را نسبت به شیعه و اهل بیت (علیهم السلام) بروز نداده بود، شرحی بر مواهب نگاشته و اخبار اهل بیت (علیهم السلام) را در آن گنجانده اند. در مقدمه، به انگیزه نگارش خود، یعنی مسأله بی توجهی به اخبار اهل بیت (علیهم السلام) در تفاسیر پیشین، اشاره میکند. او در این باره این گونه می نویسد: «و تفسیر کاشفی اگر چه به جواهر عبارات بلیغه و الآلى الفاظ بلیغه فصیحه محلی بود، اما چون که موافق روش مخالفین و مخالف مذهب ائمه صادقین بود - صلوات الله علیهم اجمعین - در نظر اعتبار به مثابه مار زرنگار مینمود چه ظاهر آن مزین بود به نقوش جمیله و باطنش مملو از سموم عقاید قاتله».
 
در همین مقدمه در ده فصل سخن می گوید، فصل اول در ذکر اسامی بعضی از قراء قرآن و صحت اسناد ایشان و چون مقرر شد که معانی قرآن بر وفق قرائت سبعه سمت تقریر خواهد یافت از این جهت در این فصل انتفاء بذکر قراء سبعه و راویات ایشان و بیان صحت اساتید ایشان خواهد رفت. و جالب این است که او برخلاف روش دیگر مفسران به این جهت توجه می نماید.
 
روش او در این تفسیر به تعبیر خود در غایت ایجاز و اختصار باشد. و او با توجه به مطالعه تفاسیر عربی و فارسیه و کتب تواریخ و احادیث و غیر آن از کتب کلامیه و اصول و فروع فقهیه انتخاب کرده، و این روش او گزینش تفسیری است که از آن انتخاب نماید که مبتنی باشد بر حل معانی قرآن بر طبق قرائت سبعه که به تعبیر خودش مسلم الثبوت و مجمع علیه جمیع موافق و مخالف است و متعرض قرائت دیگر نمی شود، بدین جهت که در آن اختلاف فراوان است و سود به جایی نمی برد.
 
منهج الصادقین، به شرح و تفسیر تنها بسنده نکرده، بلکه تفسیری جامع و مشتمل بر مباحث مختلف و مطالب متنوع نگاشته است. بیشتر نظرات تفسیری بیضاوی و زواره ای و نیز مباحث ادبی و بلاغی کشاف زمخشری را آورده و از تفسیر مجمع البیان در باب قصص و تاریخ، نقل قول کرده است. به تبیان شیخ طوسی، تفسیر ابوالفتوح و گازر مراجعه کرده و از آنها مطالبی برگزیده است. عجیب آن است که گاه، سخنان اهل عرفان و بزرگان و مشاهیر متصوفه را در لابه لای تفسیر جای داده و همه اینها را با نثری دلنشین و روان به نگارش در آورده است. هر جا که مناسب دانسته، از اخبار و روایت اهل بیت عصمت (علیهم السلام) کمک گرفته است.
 
در تقریر اصول دین، عقاید شیعه و مسائل مناسب آن، متین و و معقول سخن می راند و تعصب و بغضی نسبت به مخالفان نشان نمی دهد. از این رو، از زمان نگارش آن، مورد توجه عالمان قرار گرفته و از معروف ترین تفاسیر قدیمی در زبان فارسی شیعه به شمار می رود.
 
روش کاشانی، در نقل اقوال و عبارات دیگران، چنین است که گاه از خود، توضیحات و شروح و شواهدی افزوده است. پیش از تفسیر، مقدمه ای نگاشته و به مباحثی از علوم قرآن و مبادی تفسیر اشاره میکند. مهم ترین مباحث مقدمه عبارتند از: فضل قرآن، اسماء قاریان قرآن، معانی تفسیر و تأویل، حدیث نزل القرآن على سبعة أحرف و معنای آن، مصونیت قرآن از تحریف و گردآوری قرآن.
 
مرحوم علامه شیخ ابوالحسن شعرانی که به تصحیح و تحقیق و حاشیه نویسی یکی از این چاپها همت گمارده، مقدمه ای مبسوط و بسیار سودمند در اختلاف قرائت، اختلاف مصاحف، عدم تحریف قرآن، انواع تفاسیر، پاسخ به شبهه اخباریین در جلوگیری و منع از تفسیر قرآن، اشاره به مجعول بودن تفسیر منسوب به امام حسن عسکری (علیه السلام)، کیفیت وحی و اعجاز قرآن مینگارد.
 
کاشانی، تفسیر دیگری دارد به نام «زبدة التفاسیر» به زبان عربی که توسط بنیاد معارف اسلامی (چاپ اول، سال ۱۳۸۱ مطابق ۱۴۲۳ق، ۱۴۲۱ ه - ۱۴۲۴ ه) به چاپ رسیده و معرفی آن در ذیل آن تفسیر آمده است. همچنین مؤلف، تفسیر منهج را خلاصه و بارها در ایران چاپ و نشر یافته است. یکی از این چاپها با تصحیح ابوالحسن شعرانی در سال ۱۳۶۳ توسط انتشارات کتابچی انجام گرفته است.
 
منبع: شناخت نامه تفاسیر، سید محمدعلی ایازی، چاپ اول، نشر علم، تهران، 1393ش، صص 949-947