داود نماینده و دوبله هایش

اگر از نمایش گاه بی گاه چند مستند ایرانی که اخیراً به سینماها راه یافته اند بگذریم ، تنها محل نمایش آثار مستند در سال های گذشته ، همواره تلویزیون بوده است . سنت نمایش فیلم ها و سریال های مستند در تلویزیون ، دیرپا است و شماری از بزرگان دوبله ، در این آثار حرف زده اند . استادانی هم چون احمد رسول زاده ، هوشنگ لطیف پور ، ناصر ممدوح ، اکبر منانی و در مقاطعی استاد منوچهر اسماعیلی ، تجربه هایی در این زمینه داشته و دارند . در سال های بعد ، کسان دیگری مانند داود نماینده ، غلام علی افشاریه ، علی اکبر گودرزی طائمه به این عرصه پا گذاشته اند . علی کسمایی نیز یکی از پیشکسوتان در دوبله است. حتی در مواردی نیز شاهد حضور دوبلورهایی در این عرصه بوده ایم که بعدها یا به این کار ادامه نداده اند یا کم و بیش در دوبله آثار مستند حضور داشته اند . در این موارد می توان به نیکو خردمند اشاره کرد که بیش از سه دهه پیش ، به همراه ناصر ممدوح سریال مستند پنجره ها را دوبله می کرد یا زهره شکوفنده که جسته گریخته ، مستندهای عمدتاً داخلی را گویندگی کرده است .
در سال 1368 مجموعه مستندی از شبکه اول تلویزیون به نمایش درآمد که به شدت مورد توجه بینندگان قرار گرفت . خلاقیتی که در فیلم برداری ، میزانسن ها و استفاده از پرندگان دست آموز در مستند حس برتر به کار برده شده بود ، با نمایش پشت صحنه آن به عنوان آخرین قسمت از این مجموعه ،آن را محبوب تر کرد . اما در این میان نباید نقش دوبله داود نماینده را فراموش کرد که صدای یکنواخت و لحن جدی اش ( که شاخصه های کلام او نیز هستند ) کاملاً در خدمت روایت این مجموعه بود : ( در واقع خیلی اتفاقی دوبله این مجموعه به من داده شد . مدیر تأمین برنامه شبکه اول از من خواست این کار را انجام دهم . ابتدا قصد نداشتم قبول کنم چون حس می کردم شاید از عهده اش برنیایم . اما تصمیم گرفته شده بود که حتماً من این کار را بکنم . خوش بختانه ، دوبله این کار با استقبال روبه رو شد و حتی سال بعد و در هفته اول فروردین 1369 بار دیگر از شبکه پخش شد .)
نماینده ، مستند موفق دیگری نیز در کارنامه دارد . رودخانه کراویرا داستان زندگی کروکودیل ها در یک رودخانه است . این مستند یک بار بدون راوی پخش شده بود و بار دیگر با صدای نماینده و در یکی از جمعه ها ، به جای فیلم سینمایی از تلویزیون پخش شد و مورد استقبال قرار گرفت . از دیگر مستندهایی که او حرف زده می توان به شاهد عینی ، مهاجران ،(مجموعه ای در مورد ایرانیان ساکن خارج از کشور)، حباب و مجموعه برنامه های مستند 5 اشاره کرد که به خاطر گویندگی در آن ، جایزه گوینده برتر را دریافت کرد .
نماینده ، کارش را از رادیو و با خسرو فرخزادی شروع کرد . او که در رشته فن بیان و در مسابقه های دانش آموزی تهران مقام اول را کسب کرده بود ، بازیگر نمایش هایی شد که از برنامه های جوانان رادیو پخش می شد . در این مدت ، گاهی به انجمن گویندگان هم رفت و آمد داشت تا این که در 1355 به عضویت آن جا در آمد .
هم نسل های او که در همین سال کارشان را در دوبله آغاز کردند فریبا شاهین مقدم ، حسین باغی و خسرو شمشیرگران هستند . اولین فیلمی را که حرف زده ، به خوبی به یاد دارم:( اولین کارم در دوبله ، روس ها دارن میان ساخته نورمن جیوسن بود که آلن ارکین در آن بازی می کرد و مدیر دوبلاژش محمدعلی زرندی بود . این فیلم در استودیو مولن روژ دوبله می شد و دیالوگ های من دو سه خط بیش تر نبود .)
با دوبله انیمیشن سوزی و گربه در سال 1357 که نماینده به یاد دارد نقش سوزی را به مریم شیرزاد داده بود ، برای نخستین بار مدیریت دوبلاژ را تجربه کرد . سال بعد و به عنوان یکی از اولین مجریان برنامه های تلویزیونی برنامه ای به نام میعاد در بهار را اجرا کرد . او گویندگی و اجرا را هرگز رها نکرده و چندین بار هم در جشنواره های مختلف ( از جمله جشنواره های سراسری سیما ، در مجموع نه مرتبه که شش بار آن ، هر ساله بوده ) جایزه گوینده برگزیده را دریافت کرده است . در سال 1370 او بیش از 150 برنامه مستقیم (ارتباط نزدیک) را اجرا کرده و یک سال هم مجری برنامه (سیمای عدالت) بود و برای یک سال هم ، در گروه اقتصاد ، اجرای (نگاه هفته) را برعهده داشت . او که از ابتدا به قصد دوبله فیلم ها و سریال های مستند وارد این کار نشده بود ، در همان سال و با دوبله مستند زندگی درختان دوبله آثار مستند را آغاز کرد و آن را رها نکرد . علاوه بر دوبله آثار مستند ، او فیلم ها و سریال های تلویزیونی بسیاری را نیز دوبله کرده که می توان به دوبله سریال انیمیشن بینوایان اشاره کرد که مرحوم حسین معمارزاده در آن حرف می زد و در میانه های کار درگذشت .
بسیاری وقت ها منوچهر والی زاده در دوبله فیلم های آمریکایی که از تلویزیون پخش می شود ، به جای بازیگران سیاه پوست حرف می زند . این روالی است که ظاهراً به تدریج دارد در تلویزیون جا می افتد . نماینده هم در تازه ترین فیلم هایی که دوبله کرده ، یعنی من روبات با بازی ویل اسمیت و مرد استخوانی با حضور دنزل واشنگتن از صدای منوچهر والی زاده استفاده کرده است . خود او در این دو فیلم حرف نزده و دلیل خودش را هم دارد:( من در کارهای دیگران حرف زده ام و خواهم زد . اما ترجیح می دهم در کارهایی که خودم دوبله می کنم ، حرف نزنم یا کم تر حرف بزنم . دلیلش هم این است که مدیر دوبلاژ باید تمام حواسش به کارش باشد . این را در مورد خودم می گویم و نه دیگران ، که اگر بنا بر حرف زدن باشد ، فکر می کنم تا به حال در چند هزارتایی فیلم مستند و داستانی حرف زده ام . برای همین سعی دارم در کارهای خودم حرف نزنم تا تمرکز بیش تری داشته باشم .)
او در کنار دوبله ، زمینه های دیگری را تجربه کرده که به نوعی به حرفه اصلی اش نزدیک اند . نماینده در یک آلبوم موسیقی ، همراه با احمدرضا احمدی ، اشعاری را دکلمه کرده است . او حتی تجربه حضوری کوتاه در سینما نیز داشته ، در صحنه ای از بانوی اردیبهشت (1376) به عنوان مجری تلویزیونی ، با طوبی خانم مصاحبه می کند .
نماینده از جمله دوبلورهایی است که در دوبله آثار مستند ، سبک خاصی در کارشان دارند . سبک او تلفیقی ست از همان لحن و حالت بی فرازو فرودی که به آن اشاره شد و تشخصی که نماینده همواره سعی می کند در صدایش حفظ کند . تقریباً کم تر پیش می آید که او احساس را به صدایش راه بدهد . ممکن است برخی این را ضعف صدای یک دوبلور بدانند .اگر حتی چنین باشد ، نماینده این را به یک نقطه قوت در کارش بدل کرده است . آنهایی که آثار مستند را به زبان اصلی دیده و شنیده اند ، احتمالاً با این نظر موافقند که آن چه در متن اصلی این آثار برای کارگردان ها مهم است ضرباهنگ کلمات است و اطلاعاتی که بایدگوینده آن ها را بخواند . البته آواها و لحن راویان در این آثار بی اهمیت نیستند . برای مثال نگاه کنید به صدای محکم و قدرتمند پیتر یوستینف در مستندهایی که روایت کرده است . با این همه ، این مستندها وقتی به فارسی برگردانده می شوند ، جادوی کلام و لحن دوبلورها خود را نشان می دهد . صدای هوشنگ لطیف پور روی مستندی درباره زندگی لئوناردو داوینچی ، صدای احمد رسول زاده روی مستندهای حیات وحش ، صدای اکبر منانی روی تصویرهای مستند تاریخی توتن خامون و صدای داود نماینده روی تصویرهای حس برتر کاری می کنند کارستان . در واقع مثل این است که انگار با دوبله یک فیلم مستند ، آن اثر دوباره (و این بار به فارسی) جان می گیرد . پس شاید این اغراق نباشد اگر دوبلورهای آثار مستند را مستندساز بدانیم و بخوانیم .
منبع:نشریه ماهنامه سینمایی فیلم شماره398
/خ