چرا عدد هفت مقدس است؟

مقدمه:
عدد هفت از دوره های ابتدایی زندگی بشر یعنی دوران غارنشینی و صحرانشینی تا دوران پیشرفت و تمدّن با زندگی پر پیچ و خم آنان همراه بوده و بیشتر در حوزه ی مفاهیم مقدس و گاهی نیز در امور اهریمنی و شیطانی به کار می رفته است.

 در این مقاله برآنیم تا بعضی از دلیل های مقدس بودن عدد هفت را از بعضی منابع تاریخی و دینی بیان کنیم  همچنین به حکمت و فلسفه عدد هفت در بعضی ادیان و مذاهب اشاره خواهیم کرد. با ما همراه شوید.
 
چرا عدد هفت مقدس است؟
مقدس بودن عدد هفت به دلیل علم نجوم و ستاره شناسی
نخستین قومی که شماره هفت را در ارکان زندگی خصوصی ، اجتماعی و سیاسی خود وارد نمود ، سومریها بودند . آنان ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد در جنوب بابل و منطقه بین النهرین تمدن نسبتاً پیشرفته ای داشتند .

آنان برای نخستین بار به علم نجوم و ستاره شنا سی پرداختند و از میان سیارگان و ستارگان ، اختران هفت سیاره را تشخیص داده و نامگذاری کردند.

 و هر یک از آنان را مظهر خاصی دانستند تا جایی که برای آنها معابدی کم نظیر بنا کرده و می پرستیدند که در برخی منابع به آن معابد هفت خدایان نیز گفته می شد . پس از سومریان مردم کلده و بابل صورتهای مختلف فلکی را ترسیم کرده اند.

مردم کلده برای آسمان و زمین هفت طبقه قائل شدند. آنها سال را به ۱۲ ماه تقسیم کردند و به تناسب عدد سیارات (۷ سیاره) هفته تعیین کردند و ۲۴ ساعت و ۶۰ دقیقه و ۶۰ ثانیه را. بعد از آنان مردم آشور نیز به هفت طبقه زمین و آسمان معتقد بوده و آنها رامی پرستیدند.
 
 مقدس بودن عدد هفت به دلیل کشف هفت فلز
کیمیاگران از زمانی که هر یک از هفت فلز اصلی شناختند و کشف کردند. به یکی از آن سیاره های هفتگانه نسبت می دادند. یعنی طلا به آفتاب، نقره به ماه، برنز به مشتری، مس به زهره، سرب به زحل، آهن به مریخ و جیوه به عطارد. احترامی که آن اقوام برای عدد هفت قایل بودند.

همچنان بر جای ماند و به نسل های بعدی خود و به اقوام سرزمین های دور و نزدیک دیگر رسید،وارد کتاب ها و آیین ها و ادیان شد و تا امروز هم که در فولکورها دیده می شود بر جای خود باقی است.

مقدس بودن عدد هفت به دلیل کشف هفت رنگ اصلی
یکی دیگر از جنبه ی ماوراء طبیعی  این عدد از زمانی شروع شد که کشف هرچیزی را به عدد هفت نسبت می دادند. لذا گذشتگان به وجود برخی از پدیده های طبیعی با همین شمار پی بردند.
مانند هفت رنگ اصلی یا هفت سیاره که سومریها آن ها را کشف کردند و پرستش نمودند، از آن پس بود.

که توجه سایر قوم ها نیز به این عدد جلب شد و نفوذ آن را می توان در خط فکری و آثار بازمانده از این قوم ها مشاهده کرد.

تقسیم سال به دوازده ماه و تقسیم هر ماه به چهار هفته و هفته به هفت روز که به شماره ی همان سیاره های هفتگانه است یکی از آثار تأثیر این تفکر در دانشمندان کلده است. بعدها این نوع تقسیم بندی به سایر ملت ها و از جمله ایرانیان هم منتقل شد. کلمه ی "شنبه" یادگاری از کلمه ی آرامی "شیات" یا کلمه ی اکدی "شباتو" است.
 
مقدس بودن عدد هفت به دلیل جایگاه خاص اعداد (علم اعداد)
عدد هفت از منظر فیثاغورث و پیروانش مقدس است زیرا «تمام جهان هستی براساس اعداد ساخته و پرداخته شده اند» (1)

که در میان این اعداد خاص، هفت از نظر وسعت و اهمیت، جایگاه خاصی را در بین اکثر ملیت ها و پیروان ادیان گوناگون به خود اختصاص داده و عددی است مقدس و برگزیده.

 به طوری که از دیرباز مورد توجه اقوام مختلف جهان بوده اغلب در امور ایزدی و نیک و گاه در امور اهریمنی و شر به کار می رفته است.این عدد نیز یکی از پرکاربردترین عدد در بین اعداد است که در زندگی و عقاید بسیاری از ملل و از جمله در بین ترکمنها نقش و جایگاه مهمی را ایفا می کند و معانی عمیقی دارد.
 
مقدس بودن عدد هفت به دلیل کمال روح در اجسام
از زمان های بسیار قدیم عدد "هفت" عدد محبوب بسیاری از قوم ها، به ویژه قوم های شرقی بوده است.این عدد همواره از تقدمی خاص برخوردار بوده و نشانه ای از یک نظم کامل یا دوره کامل بوده است.

لذا وقتی عددی را با روح اجسام تناسب می بندند به صورت ارثی و اعتقادی در دل های دیگران رسوخ می کند.برای آن اشاره به کمال روح و ماده  قایل بوده اند و هر جا که لازم بوده مجموعه ای را بدون نقص ذکر کنند، از این عدد "سحرآمیز" استفاده می کرده اند.
 
دلیل مقدس بودن عدد هفت در دین اسلام
1-مقدس بودن عدد هفت  به دلیل تکرار آن در قرآن
در قرآن عدد هفت چندین بار به مناسبت های مختلف آمده است.
1-بارها در آیه های مختلف به هفت آسمان و هفت زمین اشاره شده
2- در سوره ی ٦٩  آیه ی ۷ قوم عاد هفت شبانه روز به بلا مبتلا شدند
3- یا در سوره ی ١٢ آیه های ٤۳ -  ٤٩ خواب فرعون و تعبیر یوسف آمده که هفت سال فراوانی و هفت سال قحطی بود.
4-در سوره ی ١٨ آیه ی ٢١، شماره ی اصحاب کهف هفت تن یاد شده.
5- و در سوره ی ١۵ آیه ٤۳ و ٤٤ برای دوزخ هفت در یاد شده است.
6- طی مناسک حج نیز دور کعبه هفت دور و رمل جمرات (سنگ زدن به شیطان) هفت بار است.
7-در قرآن سوره ی لقمان آیه ی ٢٦ نیز به این هفت دریا یاد شده
 
تکرار عدد هفت در قرآن به مرور زمان با توجه به تکراراین عدد در ادیان قبلی و در ائین های تاریخی به هر دلیلی که در آن آیین بوده است .زمیته را برای قداست بیشتر آن مهیا کرده است.

مثلا در آیین آریایی و سنت زر تشت سنت نوروز و هفت سین بوده است  بوده است لذا بعد از وارد شدن اسلام  و اشاره معصومین به عدد هفت در روایات این قداست پر رنگ تر شده است .
 
2- مقدس بودن عدد هفت به دلیل تکمیل شدن آفرینش در روز هفتم
همانطور که می دانید ،‌ آیات هفت‏گانه ‏ای که بر خلقت آسمان و زمین در شش روز دلالت می‏کنند یعنی آفرینش در 6 روز انجام شد و در روز هفتم خداوند در عرش قرا گرفت.با تعبیر «ثم استوی علی العرش» وجود دارد و یا تعبیر «و کان عرشه علی الماء» .
.
مفسران شیعی «عرش» را کنایه از مقام علم (2) و مقام قدرت و تدبیر امور مملکت دانسته‏اند و آیه «ثم استوی علی العرش» را به معنای استیلای خداوند بر ملک و ملکوت، و قیام به تدبیر امور تکوینی مخلوقات گرفته‏ اند،

این موضوع را بعضی از ادیان دیگر هم اشاره کردهاند.لذا برای پیروان این اعداد قداست می آورد.

3- مقدس بودن عدد هفت به دلیل نماد کمال و کثرت
عظمت سخن آن گاه روشن تر مى شود که عدد هفت نمادى از کثرت باشد ، در این آیه براى مجسم ساختن عدد بى نهایت و نزدیک ساختن معناى علم بى پایان خدا و گستردگى فوق العاده جهان هستى به افکار ما ، از عدد زنده استفاده شده است .(3)

و إنّ جهنم لموعدهم أجمعین  لها سبعة أبوب لکلّ باب منهم جزء مقسوم (4). و قطعاً وعده گاه همه آنان دوزخ است ،دوزخى(که براى آن هفت در است و از هر درى بخش معین از آنان) وارد مى شوند

در این آیات آمده که جهنم هفت در دارد ; بعید نیست که عدد هفت در اینجا نیز براى کثرت باشد ; یعنى جهنم درهاى بسیار و فراوان دارد .
 
4- مقدس بودن عدد هفت در روایات
 پیامبرعظیم الشان اسلام ؛ حضرت محمد(ص) فرمودند: کلّ محتوای قرآن در سوره‌ی مبارکه حمد قرار دارد . باطن عدد7 به وجود امیر ملک و ملکوت امام علی(ع) اشاره دارد 

و تعداد آیات شامل 7 آیه است . این آیات را سبع مثانی می‌گویند.امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ فرموده است:«یُرْخی الصّبیُّ سَبْعاً و یُؤَدَّبُ سبْعاً وَ یُسْتخدمُ سَبْعاً.»(5)

«کودک در هفت سال [نخست زندگی] آزاد گذارده می شود و در هفت سال [دوم[ ادب آموخته می شود و در هفت سال [سوم] به خدمت گرفته می شود.»
 
این قداست اعداد در روایات در طول قدمت تاریح اسلام برای مردمی که قبلا همه به قداست عدد هفت پایبند بوده اند بهترین دلیل بر قداست بیشتر عدد هفت کرده است.
 
دلیل مقدس بودن عدد هفت در آئین مسیح
1-مقدس بودن عدد هفت به دلیل به صلیب کشیدن مسیح
مقدس بودن و مقام عدد هفت در مسیحیت تا بدانجا بالا میرود که روایت شده است مسیح بر فراز صلیب در لحظه های به دار آویختگی پیش از آنکه چنگال مرگ او را به کام خود کشد هفت گفتار را ارائه داد.

 مسیح با تکیه بر این هفت گفتار، قوم خود را از سرنوشتی که انتظارشان را می کشد آگاه می سازد میباشد.

در واقع روز هفتم می تواند زمانی باشد که مسیح مصلوب می شود و برنامه خدا تکمیل می شود. برنامه خدا این بود که مسیح بیاید و برای نجات ما انسان ها مصلوب شود. و هفت گفتار را برای برای مسیحیت بیان کند.

آنها قائلند که شیطان تا روز مصلوب شدن بر جهان حکومت می کرده است. اما پس از مصلوب شدن مسیح و آمدن هفت گفتار، شیطان شکست خورد.

این هفت گفتار، به آخرین جمله حضرت عیسی بر صلیب اشاره دارد. این کلمات از این قرارند. خدای من، چرا مرا به خود واگذاشتی؟
 
2- -مقدس بودن عدد هفت به دلیل مکاشفه یوحنا
عدد هفت در کتاب مقدس عدد خداست و نشانگر کمال است. در رؤیای نخست، یوحنا خطاب عیسی علیه السلام به هفت کلیسای افسس، ازمیر، پرغامه، طیاتیرا، سارد، فیلادلفیه و لائودیکیه است.

مسیح در این پیام ها به یوحنا می گوید که از پنج کلیسا ناخرسند است و علت سقوط و افول آنها را نیز گوشزد می کند. پس از این، یوحنا به آسمان بالا برده می شود و می بیند که در برابر تخت عیسی علیه السلام هفت چراغ هستند که همان روح هفت گانه خدا هستند.(مکاشفه، ۴: ۵)
 
3-دلیل مقدس بودن عدد هفت در آئین یهود
در تورات یهود عدد هفت چندین بار به عنوان عدد کامل آمده است. در "سفر پیدایش" آمده است که خداوند جهان را در شش روز آفرید و در روز هفتم از کارهای خود آرام گرفت.

 خداوند روز هفتم را مبارک خواند و آن را تقدیس نمود و باز در تورات آمده است که جانورانی که با نوح سوار کشتی شدند هفت هفت بودند و فرعون در خواب خویش هفت گاو لاغر و هفت گاو فربه و هفت سنبله ی خشک و هفت سنبله ی تر را دید و سال های قحطی و فراوانی هم که فرا رسیده هر یک هفت سال بود .

و قوم یهود در روز هفتم هفته و سال هفتم جمع می شوند و "سال یوبیل" عبارت است از هفت سال و بسیاری هفت های دیگر، مثل قایل شدن هفت فرشته در برابر سیارات هفتگانه و غیره.
 
مصادیقی ازعلل مقدس بودن عدد در تاریخ وفرهنگ ایران
1-علت مقدس بودن عدد هفت از منظر اقوام آریایی :
فاروق صفی زاده درکتاب طالع بینی آریایی ، در معرفی این عدد هفت چنین آورده که:«عدد ،هفت نماد و جوهره از خودگذشتگی، اخلاق مداری، اشراق و شفقت، پاکی، روشنایی، ذات منزه آفریدگار، نیروی آفرینش و جهان هستی و معنویت است.

عدد سحر آمیز هفت، همگام با تحرکات هستی است و خرد را پیروز می کند و هر کسی طالعش را تحت تأثیر عدد هفت بداند آن را خوش یمن می داند. تعریفی که انعکاس نظر و دیدگاه اقوام آریایی در خصوص جایگاه و ویژگی مثبت و خارق العاده عدد هفت است.

2-علت مقدس بودن عدد هفت از منظر زرتشتیان
و اما در اعتقاد زرتشتیان که قبل از اسلام، دین رسمی مردم ایران بوده و تأثیر و جایگاه خاصی در اعتقادات، باورها و آداب و رسوم مردم ایران دارد،

 وجود هفت امشاسپند و هفت عامل شر (سر دیوان) (6) و داشتن هفت آتشکده مقدس (7) و تقدس هفت ستاره و هفت آسمان و ...بازگوکننده تقدس و ارزش عدد هفت در آن و مبنا و مدار بسیاری از اعمال وآیین های مذهبی و ملی شان نظیر سفره هفت سین است
 
3-علت مقدس بودن عدد هفت درحروف ابجد و عرفان
این عدد در حروف جمل (ابجد) مساوی با «ز» است و قدیمی ترین اقوام ساکن بر روی این کره ی خاکی یعنی سومریان به این عدد اعتقاد داشته اند و همین طور «بنی اسرائیل سامی نژاد نیز به تقلید از بابلیان عدد هفت را مورد توجه قرار داده اند»

عرفا برای مراحل سیر و سلوک و طی طریق هفت پایگاه شناخته شده که سالک باید در هر مرحله از نظر کیفی مدتی وقوف کند تا پس از انجام تعهدات و وظایفی خاص ، شایسته مرحله بعدی و صعود شود

هفت وادی به ترتیب عبارتند از:۱) طلب۲) عشق۳) معرفت۴) استغناء۵) توحید۶) حیرت7) فناء
 
 4-علت مقدس بودن عدد هفت درطبیعت
الف): هفت هایی که انسان در آن دخیل نیست و در طبیعت به صورت پیشفرض قرار دارد وباعث توجه ما به این عدد گشت عبارتند از: نمونه
1.هفت روز هفته
2. هفت سوراخ سر آدمی

 5-علت مقدس بودن عدد هفت در عوام
هفت هایی که در میان عوام جا گرفته و در سخن جایی برای خود قرار داده عبارتند از: نمونه
1. هفت تیرها به صورت استاندارد، هفت تا تیرمی‌خورند.
2. بهترین ترشی، ترشی هفت ساله است
  
نکته قابل توجه:
اصولا باید توجه داشت که در نگرش صحیح دینی‌، اعداد نقش خاصی به‌ لحاظ عدد بودن‌ ، در القای معنا و منظوری خاص ندارند؛ به این صورت که‌ کسی نمی‌تواند به صرف این که در فلان مورد یا موارد، عدد هفت یا دوازده یاچهل یا هفتاد به کار رفته‌، استنباط و استنتاج خاصی داشته باشد.

در واقع‌ بسیاری از اعدادی که در نقلهای دینی آمده‌، می‌تواند بر اساس یک‌ محاسبه الهی باشد. اما این که این عدد در موارد دیگری هم کاربرد دارد و بدون یک مستند دینی می‌توان از آن در سایر موارد استفاده کرد، قابل قبول نیست‌.

بیش از این‌ هرچه گفته شود، نمی‌توان به عنوان یک استدلال به آن نظر کرد. مرحوم اربلی‌، از علمای بزرگ امامیه‌، در کتاب کشف الغمه فی معرفهٔ الائمهٔ‌ در برابر کسانی که به تقدس عدد دوازده و بروج دوازده‌گانه برای اثبات امامت‌ ائمه اطهار(ع) استناد کرده‌اند، اظهار می‌دارد.

 این مسأله نمی‌تواند چیزی را ثابت کند؛ چرا که اگر چنین باشد، اسماعیلیان یا هفت امامی‌ها، می‌توانند دهها شاهدـ مثل هفت آسمان ـ ارائه دهند که عدد هفت مقدس است‌، کما این که این کار راکرده‌اند.
 
نتیجه:
آنچه در مورد چرایی مقدس بودن عدد هفت جستجو کردیم به این مطلب کلی رسیدیم که در هیچ پژوهشی نمی توانیم به علت تامه اعداد پی ببریم.در مبانی دینی هم اگر عددی بیان شده فقط حکمت و فلسفه ان را خدا و چهارده معصوم می دانند. لذا نباید آن را در موارد دیگری بکار ببریم.

لذا در مورد عدد هفت باید بگویم اگر عدد هفت مقدس است به کل تاریخ بشریت برمی گردد.بشری که هم کشفیات علمی و طبیعی او را به این قداست نزدیک کرده است.و هم وقتی به کتب دینی و آیینی خودش مراجعه کرده است و آنچه در باور داشته او بوده آن را تقویت کرده است.

لذا این قداست نسل به نسل و سینه به سینه پر رنگتر و عمیق تر در جانها و روح آدمها رسوخ کرده و قابل انفکاک نیست.مثل هفت سین در سفره نورزی ایرانی ها...که صدها دلیل و برهان برای قداست آن بیان کرده اند.درحالیکه همه می دانیم  هیچ کدام از اینها فلسفه اصلی عدد هفت نیست..
  
پی نوشت:
1.وجدانی، ،۱۳۸۰ ص ۱۱۶
2.طباطبائی، 8/158
3. تفسیر المیزان ، علامه طباطبایى ، ج 16 ، ص 232 ، نشر اسماعیلیان
4.سوره حجر.، آیات 43ـ44
5. مکارم الاخلاق، الطبرسی، ص 222؛ سفینة البحار، محدث قمی، ج 2، ص 223.
6.  بحار ج ۵۳، ص ۲۰۰
7. مستدرک وسائل‌، ج ۵، ص ۲۱۷
 
منبع:
1. دکتر کنجی, حمزه (۱۳۸۴)روان شناسی عمومی
2. دادخواه، سیدمحمد علی (۱۳۸۳)نوروز و فلسفه هفت سین
https://hawzah.net/fa/Magazine/View/4385/4403/29827
https://www.infors.ir/studies/quran-bible/2305.html
http://markazamol.blogfa.com/post/9
http://k-omid53.blogfa.com/post/191
https://vista.ir/article/287144/
https://www.drgilaki.com