داوری زن در اسلام ( حقوق زن )

قضاوت و حکم کردن در میان مردم از جمله مسئولیت‌های سنگینی است که هر کسی نمی‌تواند عهده‌دار آن گردد.

این مسئولیت آن قدر حساس است که سستی و کوتاهی در ادای آن برای قاضی عذاب سختِ آخرت را به دنبال خواهد داشت.

امام صادق (علیه ‌السلام) فرموده‌اند: «از قضاوت و حکم کردن میان مردم بترسید و مراقب باشید؛ زیرا قضاوت، سزاوار امام عادل یا پیامبر و یا وصی پیامبر است.»(1)

پیامبر (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرموده‌اند: «زبان قاضی بین دو آتش قرار دارد تا آن که میان مردم قضاوت کند، پس یا در بهشت است یا در آتش جهنم.»(2)

امام صادق (علیه ‌السلام) فرموده‌اند: «قاضیان چهار دسته‌اند؛ سه دسته در آتش و یک دسته در بهشت‌اند: 1) مردی که دانسته و با توجه، قضاوت ظالمانه کند، او در آتش است؛ 2) مردی که نادانسته قضاوت ظالمانه کند، او نیز در آتش است؛ 3) مردی که نادانسته قضاوتی عادلانه کند، او نیز در آتش است. تنها آن قاضی اهل بهشت است که دانسته و عالمانه قضاوت به حق و عادلانه انجام دهد.»(3)

براساس فتوای فقهای عظام، قضاوت میان مردم برای کسی که شایستگی و توانایی قضاوت را ندارد، حرام است مگر این که قضاوت در امور جزئی و کم اهمیت باشد. (4) قضاوت و حکم راندن در میان مردم به دلیل حساسیت و اهمیت آن، از مناصب حکومت دینی است که رهبر جامعه باید کسانی را بر این مسئولیت بگمارد.

قاضی از نگاه اسلام و فقه شیعه باید دارای شرایطی باشد که از آن جمله مرد بودن است؛ یعنی زنان نمی‌توانند این مسئولیت را پذیرا شوند.(5)

در تبیین و توضیح این حکم موارد زیر قابل ذکر است:

1. هم‌چنان که پیشتر نیز گفته‌ایم پست‌های اجرایی در جامعه‌ی اسلامی تنها بر عهده‌ی کسانی است که امتیازی برای آنان محسوب نمی‌شود و در میان این مسئولیت‌ها، منصب قضاوت از دیگر پست‌ها خطرناک‌تر و در معرض آسیب‌های دنیوی و اخروی است. بنابراین در فرهنگ اسلامی کسی به دنبال احراز و اشغال مناصب حکومتی نیست پرسیده شود چرا زنان از منصب قضاوت محرومند؟

2. قاضی باید به دور از احساسات و با کمال قاطعیت حکم را صادر کند و از ناله‌ها و تظلّم‌های طرفین دعوا هیچ‌گونه تأثیری نپذیرد و تنها حق را ملاک داوری قرار دهد. قاضی باید با تأمل و درنگ کافی در اطراف موضوع دعوا اندیشیده و آن‌گاه حکم را صادر نماید. در همه‌ی مواردی که گفته شد، احساسی و عاطفی بودن قاضی یکی از موانع اساسی است که می‌تواند حکم قاضی را تحت تأثیر قرار دهد.

از این رو به دلیل وجود ویژگی شدت احساسات و عواطف در غالب زنان، مسئولیت قضاوت به ایشان واگذار نشده است؛

3. یکی از مسائلی که قاضی با آن مواجه می‌شود، تهدیدها و برخوردهایی است که پیش از حکم و پس از آن، برای قاضی رخ می‌دهد و پرواضح است که آسیب پذیری زنان در این زمینه بسیار است و قضاوت آنان را تحتِ تأثیر قرار خواهد داد؛

4. قضاوت، یکی از موارد ولایت و سرپرستی‌های کلان جامعه است و ما در بحث‌های پیشین حکمت‌هایی را که زمینه‌ساز شده‌اند تا اسلام این مسئولیت‌های کلان را برای زنان توصیه نکند به طور مفصل بیان کردیم؛

5. بخش قابل توجهی از روابط قاضی را ارتباط با مجرمان و گناه‌کاران و جنایتکاران تشکیل می‌دهد و ارتباط و تعامل گسترده با این گونه افراد با روحیات عاطفی و حیا و عفاف زنان چندان متناسب و سازگار نیست.

6. همه‌ی آنچه گفته شد درباره‌ی حضور زن به عنوان قاضی و صادرکننده‌ی حکم نهایی اختلافات است امّا استفاده از زنان در موضع مشاوره و همکاری به خصوص در مسائل زنان و دختران نه تنها ممنوع نیست، بلکه بسیار بجا و مناسب است.
 
پی‌نوشت‌ها:
1- محمد بن حسن عاملی، وسایل الشیعه، ج 27، ص 214
2- همان.
3- همان، ص 22
4- سیدروح الله خمینی، تحریر الوسیله، ج 2، ص 405
5- همان، ص 407
 
منبع: زن در اجتماع، سیدجعفر حق شناس، با همکاری پژوهشکده باقرالعلوم (علیه ‌السلام)، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، شرکت چاپ و نشر بین الملل، چاپ اول، پاییز 1390.